رمزگشایی از2 واژه

هرمز علی‌پور ـ  شاعر و منتقد

یکی از ویژگی‌های حافظ و اشعار او رازآلودگی است. دنیایی که غزل‌های حافظ به آن تعلق دارند پررمز و راز و جادویی است. علاوه بر اینکه شعر حافظ خیال‌انگیز است، استفاده از توصیفات و تشبیهات رنگ کنایه به اشعار خواجه زده است. مخاطب شعر حافظ، انگار مسیری را می‌پوید که راه به افسانه‌ها و سرزمین خیال و تجسم می‌‌برد.
همه کسانی که اشعار حافظ را می‌خوانند، درباره کلمات به کار رفته در اشعار او سوالی دارند.
مثلا می‌‌خواهند بدانند منظور از شاخه نبات چیست؟ رکن‌آباد کجاست؟ شاه شجاع کیست؟ و...
طبیعتا سوالات هر کس بسته به مطالعات و معلومات او با دیگران متفاوت است. پرسش‌های یکی ساده و سطحی و پیش‌پاافتاده اما سوال دیگری عمیق و دشوار است.
من از جوانی‌ هرازچندگاه جویای معنی یکی از واژه‌ها و عبارات دیوان حافظ بوده‌ام.
در این میان2 واژه که یکی از آنها در دیوان حافظ پرکاربرد است، نظرم را به خود جلب کرده است.
مرغ زیرک یکی از این 2 واژه است. بسیاری در پاسخ سوالم درباره این مرغ می‌گفتند مرغ زیرک یعنی مرغ زرنگ! و مرغی که زرنگ است در روزگاری که اسیر دام است تن به فضا می‌دهد و با صبوری از رنج بیشتر معاف می‌شود.
اما بعدها دانستم مرغ زیرک مرغی است که نحوه استقرار او برخلاف بقیه پرندگان است؛ یعنی او بر شاخه نمی‌نشیند، بلکه از آن آویزان می‌شود؛ یعنی به طور وارونه بر شاخه می‌ماند.
و چون در این حالت تسلطی به اطراف ندارد، یافتن راه گریز برایش ممکن نیست و چاره‌ای جز تحمل ندارد.
واژه پرکاربرد دیگر نیز «رند» است. متأسفم که این واژه مترادف حقه‌باز، شیاد و کلاهبردار نیز استفاده می‌شود. رند، کسی است که در «حال» زندگی می‌کند و با درایت و تیزفهمی از وسایل و ابزار موجود برای یافتن و برگزیدن بهترین راه زندگی و تعالی بهره‌ می‌برد.
رند، انسان ممتازی است که به بهانه نبــود امکانــات از پای نمـی‌نشیـند و همواره برای دیگران نیز راهگشاست.