میراث‌دار فرهنگ خراسان

هیوا مسیح _ شاعر و منتقد

 شفیعی کدکنی جایگاه عالی و ارزشمندی در فرهنگ نوشتاری ما دارد؛ موقعیتی که ویژه اوست و بی‌‌حضورش دیگر وجود نخواهد داشت. 
دکتر شفیعی کدکنی مستمرا به موضوعی مشخص در حوزه ادبیات پرداخته است و این امر از آن‌رو یکی از وجوه منحصربه‌فرد فعالیت‌های فرهنگی اوست که دیگران در این حوزه چنین نکرده‌اند. گستره‌ تلاش‌های شفیعی کدکنی در عرصه ادبیات عرفانی چنان است که در صحبت از این موضوع ناگزیر از رجوع به آثار اوییم.
استاد کدکنی طی این سال‌ها مخاطبان مشتاقش را به سرچشمه ادبیات عرفانی برخاسته از فرهنگ خراسان برده و با آثار ابوالحسن فرقانی، بایزید بسطامی، ابوسعید ابوالخیر و عطار نیشابوری آشنا کرده؛ شناختی که ماحصل آن دریافت‌های امروزی از داده‌های دیروزی است. 
تذکره‌الاولیا پس از تصحیح دکتر کدکنی، کتاب محبوب روشنفکران شد. تحلیل استاد از حال و هوای روزگار تالیف کتاب چنان در خوانندگان مؤثر بود که درک بهتری از آن و متون مشابه پیدا کردند. 
اگر شناخت ما از عرفان تا پیش از انتشار آثار استاد به «کشف‌المحجوب» و «طبقات الصوفیه» محدود بود، پس از آن  به مجموعه‌ای از میراث مکتوب فرهنگی افزایش یافت.
در «نوشته بر دریا» که توسط انتشارات سخن منتشر شد، صاحبان آثار از عناوین تاریخی به سمت واقعیت‌های ملموس حرکت کردند و حرف و سخن آنها در دل و جان خواننده نشست؛ چنان‌که این کتاب همچنان تجدید چاپ می‌شود.
بررسی دگردیسی یک ایدئولوژیک عرفانی در کتاب «تاریخ و قلندریه» نه‌تنها بار معنایی، تاریخی و اجتماعی این نام  -قلندر- را که در متون عرفانی پرتکرار است روشن ساخت، بلکه سرنوشت صاحبان این عنوان را در بستر تاریخ عیان کرد. این کتاب هم از حیث اینکه این همه جست‌و‌جو، بررسی و تحقیق از سوی یک نفر انجام پذیرفته، یگانه و هم از بابت تحلیل شگفتی که ارائه می‌دهد، منحصر‌به‌فرد است. 
تصحیحات شفیعی کدکنی بود که موجب شد چهره کسانی مثل عطار بی‌غبار و آشکار از پس قرن‌ها دیده شود. از دل تحقیقات همین کتاب بود که اندوخته علمی برای «نوشته بر دیار» فراهم شد. تحصیلات حوزوی دکتر کدکنی موجب چیرگی او در علوم کلامی و علم عروض شده و رهاورد او از مدارس دینی، کتاب ارزشمند «المطول» است؛ کتابی که در ارتقای شعر و ادب به مراکز علمی و دانشگاه‌ها بهره‌های فراوان رساند. بسیاری از ما اگر بگوییم «بیدل» را با شفیعی کدکنی شناخته‌ایم، گزافه نخواهد بود. پیش‌تر استاد همایی، غزلیات بیدل دهلوی را تصحیح و منتشر کرده بود اما بیدل با کنار‌راندن دیواره‌های زبان و ارائه تفسیر و تحلیل عینی، درک شعر او را برای جامعه ما راحت‌تر کرد. این فرزند سخنور و سخن‌شناس نیشابور، میراث‌دار فرهنگ خراسان در روزگار ماست. در عهد خویش و در عرصه‌ای که فعال است، مانند ندارد و از این رو دوستداران و شاگردانش در زادروزش برای او پیامی‌ دارند: «استاد به جهان خوش آمدید».