شهری به وسعت ایران

احمد مسجدجامعی _  عضو شورای شهر تهران

امسال هم مراسم روز تهران در کاخ گلستان بود. وقتی نگاهی همه‌جانبه به کاخ گلستان می‌کنیم، می‌بینیم که این مجموعه، بنایی جامع است به این معنا که می‌توان ایران و حتی بخش‌هایی از جهان را در آن دید. کاخ گلستان ترکیبی از معماری جهانی و ایرانی است. آگاهی از فضای معماری اروپا و ایران و انطباق آن با شرایط داخلی بدان انجامید که کاخ گلستان، نمادی از هر دو معماری باشد. اما نکته مهم‌تر این است که وقتی صحبت از معماری ایرانی می‌کنیم، شاهد به‌کارگیری عناصر مختلف از شهرهای ایران هستیم. مثلا در عمارت بادگیر کاخ گلستان، از معماری مناطق کویری کمک گرفته یا باغ‌های آن الگویی است از باغ ایرانی مناطق مرکزی و یا خلوت کریمخانی که برگرفته از معماری نقاط جنوبی ایران است و یا خیابان‌کشی آن که برگرفته از چهارباغ‌هاست.
کاشی‌کاری، آینه‌کاری، سنگ‌کاری و نقاشی‌های آن هم محدود به یک شهر و منطقه نیست و مثلا از مکتب‌های هنری شیراز، اصفهان و تبریز استفاده زیادی در آن شده است. مراسم و آیین‌هایی هم که در مجموعه گلستان، ثبت شده مانند جشن ملی نوروز و تعزیه‌خوانی را می‌توان حاوی هنرهای نقاط مختلف این مرز و بوم پرگوهر دانست؛ آیین‌ها و مراسمی که در جای‌جای ایران دیده می‌شود.

به‌لحاظ تاریخی هم این مجموعه می‌تواند مظهری از دوره‌های مختلف باشد. مستندات باستان‌شناسی می‌گوید که در اینجا سابقه ساخت‌وساز تا دوره تیموری پیش رفته اما اکنون تنها، بناهای مربوط به دوره زندیه و بعد از آن در این کاخ وجود دارد.
به‌واقع مجموعه گلستان، میراثی مرجع است که هنر، معماری، تاریخ و طبیعت را در خود جمع کرده. از نظر جامعیت، این مجموعه مشابهت زیادی با تهران دارد. تهران هم شهری جامع است؛ شهری که نمادهای گوناگونی ایران و برخی نقاط جهان را در خود جای داده است. شهر تهران شاهد زبان‌ها و لهجه‌ها و گویش‌ها و آداب و رسوم مختلف است که سراسر ایران را شامل می‌شود. از هر منطقه از کشورمان مستوره‌ای داریم که در تهران بالیده است. تهران، از این منظر شهر دوستی‌ها، حماسه‌ها و وحدت ملی است. پایتخت ایران شهر پر از تنوع و در عین حال واحد است و محدود به منطقه یک و 11 و 12 و 20 نیست؛ شهری است که همه محلات و مناطق آن، هر یک ویژگی‌های منحصر‌به‌فردی دارد، به همین دلیل است که امسال شورایاری‌های محلات 350گانه تهران هفته تهران را پاس می‌دارند و از محله‌های خودشان عکس‌های نمونه و روایت‌ها و خاطره‌ها و قصه‌های برگزیده را تهیه می‌کنند چراکه تهران یعنی همه این محلات از ری تا تجریش، از تهرانپارس تا تهرانسر. علاوه بر این، تهران جامع ادیان هم است. مثلا اگر به خیابان سی‌تیر نظر بیندازیم، می‌بینیم در تهران ادیان گوناگونی حضور دارند. تاریخ تهران، نشان از همزیستی دوستانه و صمیمی معتقدان آیین‌های مختلف دارد. تهران، امامزاده‌ها و مساجد و تکایای بسیار دارد و شهری است که کلیساها و کنیسه‌ها و آتشکده‌ها در آن فعالند. از نظر تاریخی هم تهران در دوره‌های مختلف صاحب نقش بوده است. اهالی ری برای گریز از جنایت مغولان به تهران آمدند، از زمانی هم که تهران در زمان آغامحمدخان، پایتخت شد، تأثیرگذاری آن بر کسی پوشیده نیست.

در دوره دفاع‌مقدس هم تهران نقش بی‌بدیلی داشت و میزبان هموطنان جنگ‌زده بسیاری از این‌سو و آن‌سو بود و هزاران شهید تقدیم این آیین و سرزمین کرد؛ هرچند هنوز حق آن به‌درستی شناخته‌شده نیست. طبیعت تهران هم طبیعتی متنوع است. چنار، کاج، سرو، توت، انار، خرمالو، انجیر، گردو، آلبالو و گیلاس حکایت از وجود طبیعت‌های مختلف در این شهر دارد. همچنین وجود ییلاق‌ها و قشلاق‌ها در تهران، به‌معنای جامعیت آن در عرصه آب و هواست. در یک‌سوی آن کوه‌های توچال قرار دارد و در سوی دیگر، صحرا و بیابان‌های ری که خود نمادی از حوزه‌های مختلف جغرافیایی است. از نظر سیاسی هم تهران شاهد جنبش‌ها، احزاب و سازمان‌هایی بوده که در سرنوشت کشور اثر داشته‌اند و کافی است به تاریخ معاصر ایران نگاهی کوتاه بیندازیم تا به وضوح شاهد جامعیت تهران در عرصه سیاسی باشیم. گرچه تهران، شهری جامع است اما باید دقت داشت که تهران زمانی آباد است که همه ایران آباد باشد، تهران زمانی به توسعه پایدار می‌رسد که همه شهرها به توسعه پایدار برسند.
تهران شهری جامع است؛ شهری به وسعت ایران.