هویت نارمک؛ الگوی عرصه‌گشایی
مهناز استقامتی _ شهردار منطقه 8تهران
وقتی صحبت از تهران به میان می‌آید، کار، بسیار سخت می‌شود؛ شهری با هیبت و قواره‌ای بزرگ که اقوام مختلفی زیر آسمانش، روزگار سپری می‌کنند؛ شهری با هویت تاریخی، طبیعی و اجتماعی منحصر به فرد که می‌تواند چراغ راهی برای آینده باشد.
در این میان، اگر بخواهیم شرق تهران را زیر ذره‌بین قرار دهیم باید بیشتر تمرکزمان از سال 1327به بعد باشد؛ یعنی درست بعد از تمام شدن دوره حکومت رضاخان و پهلوی نخست. در این دوره توسعه شهرسازی به محدوده محله‌های فعلی تهرانپارس و نارمک رسید. نارمک که برخی معتقدند نامش ریشه در انار دارد و اسمش را از باغات انار وام گرفته است. بر همین پایه خیلی‌ها اناری را که در گذشته نه‌چندان دور به بازار تهران می‌آمد حاصل دسترنج باغبانان نارمکی می‌دانند. در فرهنگ جغرافیایی آمده که دهکده نارمک از توابع شمیران در 9کیلومتری جنوب شرقی امامزاده صالح و 5کیلومتری شمال جاده تهران به دماوند واقع شده است. این دهکده سردسیر دارای 100نفر سکنه بود و آب آن از قنات تامین می‌شد. محصولات عمده آن دهکده غلات و انار و شغل اهالی آن زراعت و باغبانی بوده است. بخشی از این محله و محله‌های مناطق شرقی تهران در دهه 20توسط فرانسوی‌ها ساخته شده‌اند. در سال 1345تهران به 10منطقه تقسیم شد که منطقه 4تهرانپارس و منطقه 8کنونی جزو آن بود. در حدود سال 1348مرحله سوم گسترش منطقه شروع شد و ساخت‌وسازهایی به‌صورت پراکنده در منطقه یعنی چهارراه سرسبز و بالای 46متری تا فرجام انجام شد که درسال 1349با تصویب طرح جامع تهران این منطقه جزء مناطق شهری درآمد.
حالا منطقه 8نزدیک به۱۳۳۲ هکتار وسعت دارد و بیش از ۴۲۵هزار نفر در آن ساکن هستند. مسیل‌های باختر و ابراهیم‌آباد و باغات به‌جامانده بخشی از هویت تاریخی طبیعی این منطقه به‌حساب می‌آید. هفته گرامیداشت تهران بهانه خوبی است برای آنکه یکی از محلات باهویت و اصالت‌داری را بیش از پیش بشناسیم و در راستای حفظ تاریخ آن گام برداریم؛ تاریخی که اگر خوب ورق بزنیم به سبک و سیاق کسب و کار قدیمی می‌رسیم. در این منطقه سابقا به سبک بازارهای جنوب کشور، طاق‌های گنبدی و مدور می‌زدند و اصل بازار از این سرطاق‌‌ها عقب‌تر بوده. البته که هنوز هم می‌توان در چند جایی از نارمک و دردشت، تعدادی از طاق نماها را دید؛ طاق‌نمایی که از تجارت‌ها روایت می‌کنند و از اینکه نارمک یک مرکز تجاری مطرحی برای تهران بوده است. از شهرسازی شطرنجی ناب در نارمک هم نباید غافل شد؛ آنگونه که کوچه‌ها و بازارچه‌ها به شکل شطرنجی در همدیگر تنیده شده‌اند. شهرسازی در شرق تهران و به‌ویژه منطقه8 و محله سرشناس نارمکش، با همه سرگذشتی که از زاغه‌نشینی‌ها و توسعه بی‌ضابطه شهر حکایت می‌کند، هوشمندانه هم است. بناهای به جا مانده از نسبت معنادار ابعاد کوچه‌ها و میدان‌ها می‌گویند؛ از شکل‌گیری محله حول یک‌مسجد تاریخی با تامین اصلی‌ترین نیازهای شهروندی. بی‌تردید این شیوه پیش‌بینی‌ها در زمانی دورتر برای مساجد غیرمعمول بوده، ولی هرچه هست نشان می‌دهد ساختار نارمک براساس اسلوب علمی جدید طراحی شده است. حتی به اعتقاد برخی توجه به شهرسازی مدرن، نخستین بار در محله نارمک و هفت‌حوض در تهران اجرا شد. میدان نبوت (هفت‌حوض)، نزدیک به ۱۰۰میدان فرعی دارد که بسیار جالب توجه است و شکل منظم هندسی به آنها داده‌اند. میدانی که به واقع می‌توان آن را یک‌فضای همگانی در شهر درهم‌تنیده تهران دانست. اکنون به بهانه روز تهران باید از وجود چنین فضاهای بکری با داشتن المان‌های لازم الگو گرفت تا عرصه را برای حضور مردم گشود. این شهر نیاز به نفس کشیدن دارد و می‌توان امید داشت با جلوگیری از شهرفروشی، عرصه‌گشایی کرد؛ عرصه‌هایی برای عرضه انار شیرین نارمک.
