فرونشست در راه مازندران

واژه فرونشست چند سالی بیشتر نیست که به اخبار راه پیدا کرده و گاهی این لغت در تیتر اخبار و گزارش‌ها هم برجسته می‌شود. به گزارش ایسنا، فرونشست در واقع همان گودال یا حفره‌های ناگهانی ایجاد شده در سطح زمین بوده که ممکن است مساحت آن به چند 100 متر‌ مربع نیز برسد. به عقیده کارشناسان این پدیده به علت برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و افت سطح آب در این سفره‌ها اتفاق می‌افتد.

فضای خالی سفره‌های زیرزمینی که به علت برداشت بی‌رویه منابع آب ایجاد می‌شود، ممکن است با کوچک‌ترین لغزش زمین ناگهان فرو بریزد و حجم عظیمی از خاک جا‌به‌جا شود. این اتفاق درست مثل این است که به اندازه یک ساختمان بزرگ ویلایی در زیر زمین محفظه خالی وجود داشته باشد و بعد ناگهان به علت یک اتفاق ثقلی این محفظه با خاک سطوح بالایی پر شود.

فرونشست از آن دسته پدیده‌هایی است که هم ردیف بحران آب در کشور و تغییرات اقلیمی و کمی پس از آن مساله‌ساز شد. برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در مصارف کشاورزی و صنعت، نبود مدیریت درست در زمینه منابع آبی، مصرف بیش از حد و غیر ضروری آب بدون توجه به نیاز مردم و کاهش نزولات جوی همگی دست به دست هم دادند تا معضلی به نام فرونشست در کشور خودنمایی کند.به تازگی در گلستان نیز این پدیده گزارش شده است. 

سوال اینجاست که مازندران با حجم بارشی مناسب در طول سال و دشت‌های سرسبز و پر آب آیا مستعد فرونشست است؟ آیا گزارشی از فرونشست ارائه شده و اگر پاسخ مثبت است چه راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از وقوع آن وجود دارد؟


فرونشست در مازندران هنوز جدی نیست

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران قاطعانه پاسخ می‌دهد که تاکنون فرونشست در استان گزارش نشده است و برای مازندران مشکل جدی محسوب نمی‌شود، اما خطر فرونشست موضعی در آینده، استان را تهدید خواهد کرد.«سیدمهدی عمادی» تنها تهدید ممکن بابت از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی سطحی را ماسه‌دهی بیش از حد این سفره‌ها عنوان کرد و گفت: در مناطقی مانند بابل، فریدونکنار، ساری، قائمشهر، جویبار و بهشهر در فصل زراعت، هنگام برداشت آب مقدار بسیار زیادی ماسه نیز تخلیه می‌شود که خطر از بین رفتن تراکم سفره‌ها را به دنبال دارد.

وی ماسه‌دهی چاه‌ها را سبب از دست رفتن تدریجی سفره‌های آب زیرزمینی تا عمق 20 متر در مازندران دانست و افزود: برخلاف مناطق آهکی و کاستی، در استان به علت برداشت رسوبات و ماسه‌های دانه‌ریز، خطر فرونشست موضعی مناطق جلگه‌ای را تهدید می‌کند.


افزایش ماسه‌دهی چاه‌ها

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران با اشاره به این‌که رعایت نکردن اصول فنی در ساختمان چاه دلیل اصلی خروج ماسه هنگام برداشت آب است، ادامه داد: این امر باعث شده تا میزان ماسه‌دهی چاه افزایش یابد و برای کشاورز هم مقرون به صرفه نیست که چاه جدیدی با رعایت اصول فنی احداث کند.عمادی با بیان این‌که ماسه‌دهی در چاه‌های مجاز هم وجود دارد، بیان کرد: در برداشت‌های سنتی چه از چاه‌های مجاز و غیر مجاز ماسه‌دهی وجود دارد و این موضوع ربطی به برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی ندارد.وی تصریح کرد: وقتی از یک چاه 20 متری در فصل زراعی به اندازه یک کامیون ماسه برداشت می‌شود، یعنی فرونشست در استان در حال شکل‌گیری است.


راهکار پیشنهادی

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران گفت: راهکار ما تعبیه اصولی و درست چاه توسط کشاورزان و صنعتگران است. طراحی چاه‌های دوجداره که پشت آنها رسوبات دانه‌ریز یا گراول ریخته شده باشد و رعایت اصول هنگام احداث چاه مانع ورود ماسه خواهد شد.عمادی با بیان این‌که کشاورزان برای تامین آب ناچار به حفر چاه شدند، اظهار کرد: سدهای استان هنوز تکمیل نشده‌اند و شبکه توزیع آب مانند رودخانه و انهار در دشت نیز کل محدوده جلگه را تحت پوشش قرار نمی‌دهند، بنابراین کشاورزان چه در شالیکاری و چه در باغداری به سمت حفر چاه حرکت کردند.

وی از وجود بیش از 145 هزار حلقه چاه در مازندران خبر داد و بیان کرد: از این تعداد 89 هزار حلقه چاه مجاز و 57 هزار حلقه چاه فاقد پروانه وجود دارد. چندین سال است که اجازه حفر چاه جدید صادر نمی‌شود.مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران یادآور شد: اکنون میزان برداشت آب از سفره‌های زیرزمینی کنترل شده است.


علت فرونشست 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان این‌که فرونشست 7 سال پیش هنگام اجرای پروژه‌های مناطق کرمان برای مازندران نیز پیش‌بینی شده بود، اظهار کرد: علت فرونشست تغییر سطح سفره‌‎های زیرزمینی و خالی شدن آنها در مکان‌هایی است که با کمبود آب مواجهند و نیاز آبی بالایی دارند.«کریم سلیمانی» حفره‌های بزرگ ایجاد شده به علت کاهش سفره‌‌های زیرزمینی را مستعد فرونشست عنوان کرد و افزود: این فضای خالی به علت حرکات تکتونیکی زمین و شوک وارد شده مانند زلزله فرو می‌ریزد یا به مرور زمان به دلیل استحکام ناچیز بین ذرات رسوبی منجر به فرونشست می‌شود.

وی نیاز آبی بالای استان برای کاشت محصولات زراعی نظیر برنج را علت اصلی برداشت از سفره‌های زیرزمینی دانست و گفت: کشاورزان برای تامین آب مجبور به استفاده از چاه شدند که در نهایت آب استخراج شده قابل برگشت به سفره‌های زیرزمینی نبود و ذخایر خالی شدند.عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با اشاره به رابطه خطی و مستقیم بین برداشت از سفره‌های زیرزمینی و خسارت‌های وارد شده به علت فرونشست بیان کرد: هرچقدر برداشت از سفره‌های زیرزمینی بیشتر باشد، مقدار فرونشست و خسارت وارده بیشتر خواهد بود.