خط و نشان سلطان

 رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، روز گذشته پس از ماه‌ها مذاکرات بی‌نتیجه، سرانجام از تصمیم کشورش برای اجرای عملیات زمینی و هوایی در شمال سوریه (شرق فرات) خبر داد؛ آن هم درحالی‌که واشنگتن و آنکارا هنوز بر اعلام شرق فرات به‌عنوان «منطقه امن» به توافق نرسیده‌اند. رئیس‌جمهور ترکیه در جمع مشاوران ارشد حزب عدالت و توسعه در آنکارا گفت: دیگر سخنی باقی نمانده، ما پیش از این به تمام کسانی که در روی ما می‌خندند اما در راه دور کردن شر تروریسم از ترکیه، ما را گرفتار گفت‌وگوهای دیپلماتیک بی‌نتیجه می‌کنند، درباره شرق فرات هشدار داده بودیم. به اندازه کافی صبر کردیم و دیدیم وعده‌هایشان صرفا حرف بود! اردوغان علاوه بر اعلام این تصمیم، از هیأت‌رئیسه شورای تل‌ابیض (شورایی محلی زیرنظر نیروهای کرد مستقر در شرق فرات) به‌دلیل تلاش برای تغییر بافت مردمی در این منطقه به تندی انتقاد کرد.
آنکارا و واشنگتن در سال گذشته بر سر تشکیل منطقه امن در مناطق مرزی میان ترکیه و سوریه به توافق رسیدند؛ توافقی که به گفته وزیر خارجه ترکیه باید شامل 30کیلومتر از عمق خاک سوریه، اخراج تمامی شبه ‌نظامیان کرد و اسکان 2 الی 3میلیون پناهجوی سوری در امتداد مرزهای بین 2کشور شود. اگرچه گام‌های اولیه این توافق خوب پیش رفت و حتی در چارچوب آن، چندین نیروی گشت زمینی و هوایی مشترک بین آمریکا و ترکیه شکل گرفت، اما حالا بعد از گذشت نزدیک به یک‌سال آنکارا مدعی است هیچ‌یک از مطالبات اصلی این کشور در توافق اجرا نشده است. در این زمینه، اردوغان در مصاحبه با تلویزیون دولتی ترکیه در تیر‌ماه سال‌جاری گفت: مسائل آنطور که می‌خواهیم پیش نمی‌رود و اگر این وضعیت ادامه پیدا کند، چاره‌ای جز ورود نظامی به شمال سوریه نداریم.

واکنش کردها: با جنگی تمام‌عیار پاسخ می‌دهیم
در مقابل اما شورای تل‌ابیض که بدنه آن را نیروهای کرد مورد حمایت آمریکا تشکیل می‌دهند با صدور بیانیه‌ای تهدیدهای اردوغان را نشانه‌ای از برنامه ترکیه برای تغییر بافت مردمی شمال سوریه به‌شمار آورده است. در این بیانیه آمده: سخنان رجب طیب اردوغان بیانگر طرحی خطرناک برای کوچاندن ساکنان تاریخی شرق فرات و اسکان پناهجویانی در این منطقه است که به آن تعلق ندارند. بدون‌شک درهای این منطقه به روی تمام کسانی که در اثر جنگ و ناامنی آواره شده‌اند همواره باز است اما دولت ترکیه می‌خواهد از طریق اشغال نظامی سوریه به شکل سیستماتیک، بافت مردمی و تاریخی شرق فرات را تغییر دهد. مصطفی بالی، سخنگوی نیروهای دمکراتیک سوریه (شبه‌نظامیان کرد) نیز به فاصله کوتاهی بعد از انتشار سخنان اردوغان در صفحه توییتر خود نوشت: بدون شک هرگونه اتهام نظامی نامشروع از سوی ارتش ترکیه به جنگی تمام‌عیار در امتداد مرزهای این کشور تبدیل خواهد شد.
از سوی دیگر، اگرچه آمریکا تاکنون در سطح عالی به خط و نشان نظامی رئیس‌جمهور ترکیه واکنشی نشان نداده، اما جیمز جفری، نماینده ترامپ در امور سوریه با هشدار نسبت به تبعات تصمیم اخیر ترکیه گفته است: هرگونه عملیات نظامی یکجانبه در شمال سوریه صرفا شرایط را از آنچه هست بحرانی‌تر می‌کند، چراکه نخستین نتیجه آن، تضعیف مواضع کردها در مقابل نیروهای باقیمانده از داعش خواهد بود. روزنامه القدس العربی با اشاره به موضع جفری نوشت: برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، واکنش آمریکا تا این لحظه به تصمیم اردوغان چندان محکم نبوده؛ امری که یادآور موضع این کشور در قبال خرید موشک‌های اس-400 روسی از سوی ترکیه است. عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی‌الیوم که سال گذشته پیش‌بینی صحیحی درباره سرنوشت توافق آمریکا و ترکیه بر سر منطقه امن در شمال سوریه داشت، با اشاره به تحولات روزهای اخیر نوشت: تنش‌های میان واشنگتن و آنکارا به پرونده سوریه محدود نمی‌ماند و روزبه‌روز بیشتر خواهد شد؛ دست‌کم تا زمانی که اردوغان قدرت را در ترکیه در دست دارد.

پناهجویان؛ اصلی‌ترین قربانی
اما دولت‌ها و نیروهای شبه‌نظامی بزرگی همچون کردهای دمکراتیک سوریه تنها بازیگران این صحنه نیستند و بخش دیگری از این تحولات به مردمی مرتبط است که البته صدای چندانی از آنها در رسانه‌های فراگیر به گوش نمی‌رسد. به گفته اداره مهاجرت ترکیه تنها ظرف 5روز گذشته که زمزمه حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه مطرح شده، 800هزار پناهجوی سوریه به روستاهای مرزی ترکیه فرار کرده‌اند. خبرنگار شبکه الجزیره در این‌باره می‌نویسد: پناهجویان در این بحران به قربانی در نبرد قدرت‌های متخاصم تبدیل شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که از یک‌سو ترکیه می‌خواهد از طریق سیطره بر منطقه امن، بخش مهمی از آنها را به سوریه بازگرداند (اکنون بالغ بر 3.6میلیون پناهجوی سوری در ترکیه حضور دارند) و از سوی دیگر کردها بازگشت این پناهجویان را تهدیدی برای تغییر بافت جمعیتی شمال سوریه به‌حساب می‌آورند. این در حالی است که سازمان‌های بین‌المللی، ازجمله دیده‌بان حقوق بشر طی ماه‌های گذشته بارها نسبت به نقض حقوق شهروندان عرب در مناطق تحت سیطره شبه‌نظامیان کرد هشدار داده‌اند.


پناهجویان در این بحران به قربانی در نبرد قدرت‌های متخاصم تبدیل شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که از یک‌سو ترکیه می‌خواهد از طریق سیطره بر منطقه امن، بخش مهمی از آنها را به سوریه بازگرداند و از سوی دیگر کردها بازگشت این پناهجویان را تهدیدی برای تغییر بافت جمعیتی شمال سوریه به‌حساب می‌آورند