نقد و نظر
سرکشیدن مفاهیم در سرحدات‌ترجمه
اصغر ضرابی ـ منتقد و روزنامه‌نگار پیشکسوت
برگرداندن متن از زبانی به زبان دیگر را ترجمه می‌گوییم. گرچه ریشه ثلاثی مجرد آن به این معنی نیست و واژه «برگردان» برای این فرایند درست‌تر است. به هر حال، این هم از اغلاط مصطلح است و برای سردرگم‌نشدن خواننده در این متن این امر را ترجمه و کسی را که چنین کاری می‌کند، مترجم می‌نامیم.
بی‌گمان در کار ترجمه، زبان مقصد، مهم‌تر از زبان مبدأ است و رعایت نکات دستوری و نگارشی است که ترجمه یک اثر را دقیق و در انتقال درست منظور و مفهوم موفق می‌سازد.
به‌ویژه در این میان افعال متعدی و لازم و تتبع اضافات و قیود وصفی و حالتی و درمجموع ساختارهای اندام‌واره‌ای زبان باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
در میان آثار فراوانی که به فارسی ترجمه شده‌اند، موضوعات فلسفی گاه طی این فرایند آسیب دیده و مفهوم دیگری غیر از مقصود نویسنده از بعضی بخش‌ها استنباط شده است.
با فراگیر‌شدن آموزش زبان‌های اروپایی - که بیشتر این متون به این زبان نوشته شده‌اند – و رواج نقد کتاب‌های ترجمه‌شده، این نقص کمتر از گذشته به چشم می‌خورد و در ترجمه‌های جدید از این آثار امانت متن بیشتر رعایت شده است.
با این حال، گرچه در برخی موارد ترجمه‌های جدید کم‌غلط‌تر و سلیس‌تر بوده‌اند، اما در جای دیگر کثرت ترجمه‌ها از یک اثر واحد موجب شده است تا حق و حقوق مترجمان واقعی پایمال شود؛ چراکه ترجمه‌هایی در دست است که درواقع کپی از ترجمه اول است. همچنین خواننده تازه‌کار با یک کتاب و چند ترجمه مواجه می‌شود که واقعا انتخاب ترجمه بهتر برایش امکان‌پذیر نیست.
چه خوب است اگر در این زمینه انصاف و پاکدستی سرلوحه کارها قرار گیرد و فقط متنی ترجمه شود که یا قبلا ترجمه نشده یا ترجمه آن کیفیت لازم را ندارد. همین‌طور ترجمه آثار تألیف‌شده به زبان فارسی به زبان‌های زنده دنیا برای جهانی‌شدن ادبیات ما ضرورت دارد. گرچه این کار درباره آثار کلاسیک تا حدود زیادی به‌خوبی انجام شده است و آثار روز ما به‌ندرت ترجمه می‌شوند و از نظر حجم، قابل مقایسه با آثاری که به فارسی ترجمه می‌شود، نیستند.
باید در نظر داشت که معادل‌سازی و واژه‌یابی از ضرورت‌های ترجمه است و نهادها و محافل ادبی که در این زمینه فعالند، سهم بسزایی در ارتقای ظرفیت‌های زبان برای دقیق‌تر و بهتر‌شدن ترجمه آثار از زبان‌های دیگر دارند.
سال‌های طلایی ترجمه در هر روزگاری قابل تکرار است به‌شرطی که از مترجمان حرفه‌ای و کارآزموده حمایت و از آثاری که ترجمه کرده‌اند، صیانت شود. ضمن اینکه جوانانی که با انگیزه و اشتیاق وارد این عرصه می‌شوند تا نیازهای فرهنگی جامعه را تامین کنند، تشویق شوند و به آنها پروبال داده شود.
نه‌تنها جامعه ما که هر جامعه‌ای نیازمند اطلاع از دستاوردهای فکری و علمی و فرهنگی دیگران است و ازاین‌رو نیاز به ترجمه همواره و در هر جایی از جهان احساس می‌شود.
