گردشگری؛ شاه‌کلید توسعه روستاها
کارشناسان معتقدند؛ توسعه گردشگری روستایی علاوه بر رونق تولید و توسعه اقتصادی به ماندگاری جمعیت و مهاجرت معکوس کمک بسیاری می‌کند
عاطفه علیان - پوپک قاسمی_ خبرنگار
توریسم روستایی در سال‌های اخیر موجب رونق تولید شده و سهم مهمی در اقتصاد مناطق روستایی ایفا کرده است. بخش گردشگری روستایی منبع بسیار مهمی برای اشتغال نیروی کار غیرماهر و زنان روستایی شده است که با تولید صنایع دستی و محصولات دامی به توانمندسازی خانواده و کاهش فقر و محرومیت کمک می‌کنند. فعالیت‌های اجتماعی روستاییان و حمایت از حفظ و آبادانی فضاهای تاریخی مانند خانه‌های قدیمی روستایی، باغ‌ها و گردشگاه‌ها از مزایای دیگر گردشگری روستایی است.
مهاجرت معکوس اهالی
اصفهان با 852 روستا، اولین اقامتگاه بوم‌گردی در کشور و برگزاری رویدادهای گردشگری روستایی توانسته است ترکیب مناسب و هماهنگی بین منظر سخت اعم از خانه‌ها و کوچه‌ها با منظر نرم که به بستر طبیعی روستاها و آداب و رسوم آنها اشاره دارد، برقرار کند و گردشگران داخلی و خارجی را به روستاهای خود جذب کند.
زبیده رحیمی، ساکن روستای هنجن در شهرستان نطنز، می‌گوید: این روستا با آب و هوای کوهستانی و رودخانه‌هایش چشم‌اندازی عالی برای گردشگران داخلی و خارجی ایجاد کرده است. در این روستا خانه‌های قدیمی با بافتی که قدمتش به پیش از اسلام هم می‌رسد، وجود دارد. گردشگری روستایی موجب شده است بسیاری از اهالی از شهر برگردند و شاهد مهاجرت معکوس باشیم.
وی با بیان این‌که خانه‌های این روستا از مصالح بومی مثل سنگ، گِل و چوب ساخته شده‌اند و اهالی آن بهترین محصولات دامی و کشاورزی را تولید می‌کنند، می‌افزاید: طبیعت بکر و محصولات بومی موجب شده‌اند گردشگران چند روزی از زندگی شهری دل بکنند و به این روستا بیایند و همین موضوع موجب جذابیت سرمایه‌گذاری در آن شده است.
زنان روستای عروسان از توابع منطقه خور و بیابانک در کارگاهی با بافت و معماری کهن منطقه کویری مشغول قالی‌بافی هستند؛ کارگاهی که در کنار درختان نخل سر به فلک کشیده قرار دارد.
باید از اتاق‌های تودرتو که با حیاط مرکزی محاصره شده‌اند و از خشت و گل ساخته شده‌اند، عبور کرد تا به صدای کوبیده شدن دفتین بر گرده‌های قالی در آن رسید. یکی از همین زنان می‌گوید: این روستا همیشه مورد علاقه طبیعت‌گردان بوده است و تورهای گردشگری، برای گردشگران داخلی و خارجی را کویرنوردان به اینجا می‌آورند. خانه‌های این روستا به خاطر معماری خاصی که دارند، به اقامتگاه‌های بوم‌گردی تبدیل شده‌اند.
فلک‌ناز سعیدی با بیان این‌که اگر گردشگر نباشد در روستا چرخ زندگی نمی‌چرخد، می‌افزاید: روستاییان عروسان و حتی روستاهای اطراف در بازارچه‌های محلی محصولات خود را عرضه می‌کنند و مورد استقبال گردشگران قرار می‌گیرد. امیدواریم در آینده نزدیک بتوانیم جشنواره خرما و قالی را در عروسان برگزار کنیم چون در این روستا علاوه بر قالی‌بافی بیش از 60 نوع خرما هم پرورش داده می‌شود.
حمایت از طرح‌های توسعه روستایی
مدیر کل امور روستایی و شوراهای استانداری اصفهان هم در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: در اصفهان 852 روستا وجود دارد و ما از طرح‌های بخش خصوصی برای تقویت گردشگری روستایی با اعطای وام‌های کم‌بهره حمایت خواهیم کرد.
علی رحمانی با بیان این‌که توسعه روستایی بخشی از برنامه‌های توسعه هر کشور محسوب می‌شود، اظهار می‌کند: در توسعه گردشگری روستایی دهیاری‌ها و بخش خصوصی نقش مهمی ایفا می‌کنند. البته بودجه دهیاری‌ها محدود و نقش بخش خصوصی برجسته است.
وی می‌افزاید: افرادی که در نظر دارند در بخش گردشگری روستایی سرمایه‌گذاری کنند و به هدف مهم مهاجرت معکوس یاری برسانند، می‌توانند با ارائه طرح به دفتر امور روستایی از وام‌هایی با بهره 8 درصد بهره‌‌مند شوند.
برندسازی روستایی؛ راهی برای توسعه
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان هم با اشاره به این‌که گردشگری روستایی از اولویت‌های مهم این اداره کل است به همشهری می‌گوید: در طول این سال‌ها بعد از گردشگری فرهنگی و تاریخی که در شهرهای بزرگ مانند اصفهان، کاشان، اردستان و نایین متمرکز بوده به گردشگری روستایی به صورت ویژه توجه شده است.
فریدون الهیاری ادامه می‌دهد: استان اصفهان رتبه اول اقامتگاه‌های بوم‌گردی را در کشور دارد و در این سال‌ها با رشد متوازن اقامتگاه‌های بوم‌گردی خود به رونق گردشگری روستایی دست یافته است. تاکنون بیش از 440 مجوز اقامتگاه بوم‌گردی صادر شده و 350 اقامتگاه فعالند و ظرفیت عظیمی در حوزه گردشگری روستایی فراهم شده است.
وی با تاکید بر این‌که در روستاها میراث تاریخی باارزشی وجود دارد که روستاییان با حفظ آن می‌توانند به توسعه گردشگری کمک کنند، اظهار می‌کند: در استان اصفهان 20 روستا با حفظ بافت تاریخی و میراثی و بناهای خود و تبدیل آنها به اقامتگاه‌های بوم‌گردی موجب رونق و توسعه گردشگری در منطقه خود شده‌اند.
الهیاری با تاکید بر اهمیت میراث ناملموس مناطق روستایی در اصفهان ادامه می‌دهد: از موارد مهم دیگر در توسعه گردشگری روستایی، اهمیت دادن به میراث ناملموس در مناطق روستایی است.
به همین دلیل با برگزاری رویدادها و جشنواره‌هایی به برندسازی محصولات ویژه در روستاها پرداخته‌ایم. برای نمونه، پنجمین جشنواره انگور در روستای حسن‌رباط در میمه برگزار شد. برگزاری این جشنواره با هدف ایجاد توسعه پایدار و تبدیل هر خانوار روستایی به یک بنگاه اقتصادی کوچک و شناساندن ظرفیت گردشگری و طبیعت بکر روستا به همه مردم ایران صورت گرفت و با استقبال چشمگیر گردشگران مواجه شد. این برندسازی می‌تواند به اقتصاد خرد روستایی بسیار کمک کند و در توسعه گردشگری روستایی موثر باشد.
کمپ گردشگری در برزند
در اردبیل هم نگاه‌ها به سمت توسعه گردشگری روستایی است. به همین دلیل هم به تازگی فعالیت‌هایی برای توسعه زیرساخت‌های گردشگری در دهستان برزند با مرکزیت روستای قاسمکندی واقع در100 کیلومتری شمال شهر اردبیل و 20 کیلومتری جنوب غربی شهر گرمی در دستور کار قرار گرفته است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردبیل از آماده شدن زیرساخت‌های لازم برای ایجاد کمپ گردشگری در برزند گرمی خبر می‌دهد و می‌گوید: بر این اساس قرار است این مکان با هدف گردشگری با جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و طبیعی آماده سرمایه‌گذاری شود.
نادر فلاحی با بیان این‌که به‌زودی عملیات عمرانی در این منطقه با حضور سرمایه‌گذاران آغاز خواهد شد، می‌افزاید: این مکان در مساحت ۶ هزار متر مربع آماده شده است و بهره‌برداری از آن می‌تواند به عنوان نقطه عطفی برای گردشگری استان محسوب شود.
وی به جاذبه‌های کم‌نظیر گردشگری شهرستان مرزی گرمی مغان در شمال استان اشاره و بیان می‌کند: توجه به نمازخانه‌ها، ایجاد آلاچیق‌های استاندارد و مناسب و بهره‌برداری از سالن‌های پذیرایی و سکوهای اقامتی در مناطق گردشگری این منطقه در دستور کار قرار گرفته است.
سکونت از دوره ساسانی تا قاجاریه
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان گرمی در گفت‌وگو با همشهری درباره جزئیات بیشتر یافته‌ها در این شهر تاریخی بیان می‌کند: شهر برزند یکی از 3 شهر مهم مغان بوده و فقط شهر تاریخی مغان است که هنوز هم به همان اسم نامیده می‌شود.
روح‌الله محمدی با بیان این‌که طبق بررسی‌ها این شهر از دوره ساسانی تا قاجار یک شهر مهم مسکونی بوده است، می‌افزاید: بعد از کاوش‌های دقیق می‌توانیم این شهر را به ثبت ملی برسانیم و حتی با توجه به اهمیت تاریخی‌اش، در مرحله بعد، آن را به پایگاه پژوهشی تبدیل کنیم.
محمدی ادامه می‌دهد: استقرار در این منطقه به دلیل وجود چشمه‌ها، قنات و رودخانه در طول تاریخ وجود داشته است به طوری که 3 گورستان از دوره‌های مختلف سلجوقی، صفوی و ایلخانی در محدوده شهر تاریخی برزند شناسایی شده است که از پرجمعیت بودن این شهر نشان دارد.
وی تاکید می‌کند: مطبخ یکی از خانه‌های این شهر تاریخی در دوره سلجوقی کشف شده و نشان می‌دهد این شهر در دوره مذکور رونق زیادی داشته است. آخرین سکونت در این شهر در قالب پایگاه نظامی در دوره رضاشاه پهلوی بوده است و در حال حاضر روستاهای دهستان برزند در جوار شهر برزند به حیات خود ادامه می‌دهند.
باقیمانده از تاریخ
کارشناسان معتقدند دهستان برزند شامل روستاهای زیبایی چون قاسمکندی، قلعه برزند و توسانلو باقیمانده شهر بزرگ و تاریخی برزند است. در کتاب تاریخی «المسالک و الممالک» نوشته «ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله خردادبه» که یکی از قدیمی‌ترین و نخستین اثرهای جغرافیایی بعد از اسلام به حساب می‌آید و در آن حدود اقلیم و راه‌ها بر پایه اثر جغرافیایی بطلمیوس به رشته تحریر درآمده است، درباره برزند نوشته شده است: «برزند مکانی بود مسکونی که افشین آن را باز‌سازی کرد و به صورت شهری درآورد، در آنجا ساکن شد، از برزند تا سادراسب که در آن اولین خندق افشین قرار دارد دو فرسخ و تا زهرکش که در آن دومین خندق قرار دارد،...».
گردشگری؛ شاه‌کلید توسعه روستاها
یک کارشناس هم با بیان این‌که توسعه گردشگری روستایی یکی از مهم‌ترین بخش‌های صنعت گردشگری است به همشهری می‌گوید:
محور گردشگری روستایی متکی بر فرهنگ جوامع محلی است و این نوع گردشگری می‌تواند به درآمدزایی و اشتغال پایدار برای روستاییان منجر شود. تبدیل خانه‌ها به اقامتگاه‌های بوم‌گردی، تولید گیاهان دارویی و محصولات دامی و کشاورزی، اشتغال در گلخانه‌ها و اشتغال زنان روستایی در بخش صنایع دستی می‌توانند موجب رونق تولید شوند.
به گفته کامران هارونی، گردشگری روستایی به منزله تجربه زندگی محلی است که بر گردشگری کشاورزی، کوهنوردی، سوارکاری و اسکان در اقامتگاه‌های بوم‌گردی استوار است.
وی اظهار می‌کند: بر اساس اخلاق گردشگری باید به آداب و رسوم، آیین‌ها و مذهب میزبان محلی احترام گذاشت و در این زمینه باید فرهنگ‌سازی شود. در قانون برنامه ششم توسعه بر موضوع گردشگری و به‌ویژه گردشگری روستایی و عشایری تاکید شده و در واقع توسعه گردشگری پایدار بر گردشگری روستایی استوار است. وی ادامه می‌دهد: در یک دهه گذشته با کم‌رونق شدن بخش کشاورزی در روستاها، ضرورت دارد منابع درآمدی دیگر مانند گردشگری مدنظر قرار گیرد. در گردشگری روستایی باید بر حفظ محیط زیست تاکید شود. برای رسیدن به این منظور باید میان 3 رکن گردشگران، مقصد و جامعه اعتدال برقرار شود.
هارونی با بیان این‌که اقامتگاه‌های بوم‌گردی نقش مهمی در توسعه گردشگری روستایی دارند، می‌گوید: این اقامتگاه‌ها به عنوان شاخص شناخته می‌شوند و در اشتغال‌زایی پایدار در روستاها نقش مهمی ایفا می‌کنند.
مدیرکل میراث فرهنگی اردبیل: قرار است کمپ گردشگری در دهستان برزند با جاذبه‌های تاریخی، مذهبی و طبیعی آماده سرمایه‌گذاری شود و به زودی عملیات عمرانی در این منطقه آغاز می‌شود
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان: این استان رتبه اول اقامتگاه‌های بوم‌گردی را در کشور دارد و در این سال‌ها با رشد متوازن اقامتگاه‌های بوم‌گردی خود به رونق گردشگری روستایی دست یافته است
یک کارشناس حوزه گردشگری و بوم‌گردی : گردشگری روستایی به منزله تجربه زندگی محلی است که بر گردشگری کشاورزی، کوهنوردی، سوارکاری و اسکان در اقامتگاه‌های بوم‌گردی استوار است
