اینجا آثار فرهنگی خریدار ندارد

سیدمرتضی احمدپور| تبریز – خبرنگار:


صدا و تصویرش برای شهروندان آذری که مخاطب شبکه سهند هستند، بسیار آشناست. بیشتر شهروندان او را با اجراهای ادبی و شعرخوانی در صداوسیما همچنین اجرای برنامه‌های مذهبی ماه رمضان و محرم می‌شناسند. این هنرمند بیش از آن‌که برای مخاطبان داخل استان و حتی کشور شناخته شده باشد، برای مخاطبان آن سوی مرزها چهره‌ای بسیار آشنا به شمار می‌رود زیرا 25 سال است که در بخش برون‌مرزی صداوسیما فعالیت می‌کند. 

«یوسف حسنی‌اعظمی» که به گفته خودش اکنون 50 بهار از عمرش را پشت سر گذاشته، در حال حاضر به ترجمه آثار ادبی روی آورده و آثار 14 شاعر را به ترکی ترجمه کرده است. این گوینده و شاعر توانمند استان هم مانند دیگر هنرمندان با دغدغه‌هایی از جنس فرهنگ روبه‌رو است.   حدود 40 سال قبل بود که یوسف نوجوان نخستین شعرش را به معلم ادبیاتش نشان می‌دهد و با تحسین معلم ادبیات برای ادامه سرودن ترغیب می‌شود. 

البته آن‌گونه که خودش می‌گوید، بعدا متوجه می‌شود اولین شعرش چندان چنگی به دل نمی‌زده ولی معلم فرهیخته با تحسین‌ او راه را برای سرودن بیشتر باز می‌کند. دومین نقطه عطف زندگی شاعر جوان در 17 سالگی و در دانشگاه تبریز شکل می‌گیرد. آن زمان که دانش‌آموزی پشت‌کنکوری بوده و برای استفاده از راهنمایی‌های استاد « ابراهیم اقبالی»، شاعر چیره‌دست تبریزی و عضو هیات علمی دانشگاه تبریز، به دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز می‌رود. 

چند روز بعد هم به بزرگ‌ترین محفل ادبی دانشگاه تبریز دعوت می‌شود تا برای استادان شعر آذربایجان شعر بسراید. این گونه می‌شود که اعظمی مسیر زندگی‌اش را پیدا می‌کند و به جای رفتن به شرکت پتروشیمی که آن زمان اقدام به استخدام جوانان می‌کرد، راه صداوسیما و بخش ادبی این سازمان را پیش می‌گیرد. او در مدتی کوتاه به یکی از مجریان ادبی طراز اول استان تبدیل می‌شود که با اجراهای خود مخاطبانش را جذب می‌کند. 

پس از این برهه این شاعر به نیازسنجی ادبی و فرهنگی جامعه آذری می‌پردازد و نبود ترجمه آثار شاعران بزرگ به زبان ترکی را از خلأهای ادبیات ترکی و آذری تشخیص می‌دهد. تشخیصی که منجر به آغاز ترجمه آثار نظامی و در مدت کوتاهی با وجود مخالفت‌ها جزو آثار پرطرفدار ادبی می‌شود. 

در ادامه در سال‌های پس از آن آثار متعددی مانند دیوان پروین اعتصامی، دیوان عطار، مثنوی معنوی و رباعیات خیام و عطار هم به فهرست ترجمه‌های این هنرمند توانمند استان اضافه می‌شود. اعظمی در گفت‌وگو با همشهری از عزم و اراده‌اش برای ادامه کارهای فرهنگی با وجود ناملایمت‌هایی که طی سال‌های گذشته تاکنون با آن روبه‌رو بوده است، می‌گوید. 

این روزها و پس از بازنشستگی از صداوسیما گویا به کارهای فرهنگی و ادبی خود سرعت و نظم بیشتری داده‌اید. از فعالیت‌های خود بگویید و این‌که به چه کارهایی مشغول هستید؟ 

در حال حاضر پس از ترجمه هزاران بیت شعر فارسی به ترکی در حال ترجمه اشعار فارسی استاد شهریار به ترکی هستم. 

جای تعجب دارد که ترجمه آثار شهریار را در اولویت قرار نداده بودید؟ 

این سؤال را بسیاری از طرفداران استاد از من می‌پرسند اما اعتقاد دارم باید زمینه معنوی این کار برایم فراهم می‌شد؛ زمینه‌ای که برقرار‌کننده ارتباط معنوی و روحانی میان شاعر و مترجم است. معتقدم تا زمانی که این ارتباط ایجاد نشود نمی‌توان کار موثری انجام داد. در حال حاضر شرایط و زمینه‌های این کار فراهم شده است و تاکنون هم حدود 600 بیت از اشعار فارسی استاد شهریار را به ترکی ترجمه کرده‌ام. 

بازخورد این ترجمه جدید چه بوده است؟ 

از کشور جمهوری آذربایجان خواستار چاپ این اثر هستند. با وجود این‌که اصرار دارم قبل از اتمام ترجمه هزار بیت این آثار چاپ نشود، ناشران این کشور علاقه دارند این ترجمه‌ها زودتر چاپ شود. 

در زمینه‌های دیگر ترجمه چه فعالیت‌هایی دارید؟ 

در مورد شاعران دیگر هم کار ترجمه انجام می‌دهم. تقریباً آثار 2 یا چند شاعر را هم‌زمان ترجمه می‌کنم؛ مثلاً هم‌زمان با آثار استاد شهریار، آثار خیام را هم در فعالیت‌هایم قرار داده‌ام که البته از نظر ادبی سنگین است. 

دغدغه فرهنگی و ادبی در مورد فعالیت‌های خود یا ادبیات آذری و ترکی دارید؟ 

همان‌طور که از گذشته شاهد بوده‌ایم این گونه کارهای ادبی و فرهنگی در کشور ما دیده نمی‌‌شود در حالی که در کشورهای خارجی برای خرید آثار مولفان صف‌های طولانی تشکیل می‌شود. اما این‌جا خبری از این استقبال‌ها نیست و شاعران و مولفان با بی‌توجهی جامعه و فعالان فرهنگی روبه‌رو هستند. با این‌که هزاران بیت از آثار شاعران مشهور را به ترکی ترجمه کرده‌ام، جامعه ادبی با بی‌توجهی به این کار فرهنگی می‌نگرد. 

چرا با وجود بی‌توجهی‌های نسبی جامعه ادبی باز هم این کارها را ادامه می‌دهید؟ 

احساس می‌کنم این کارها باید انجام شود چراکه ما در برابر آیندگان و فرهنگمان مسئول هستیم. شاید 50 سال بعد فرزندانمان این اقدامات را از ما مطالبه کنند. ترجمه آثار به ترکی راهی برای تعالی ادبیات این خطه است و می‌توانیم با این کار قدرت ادبیاتمان را نشان دهیم. 

یعنی به نظر شما جامعه از ادبیات قهر کرده است و از حرکت‌های فرهنگی موثر خبری نیست؟ 

نمی‌توان گفت به طور مطلق چنین شرایطی وجود دارد؛ در جامعه شاهد حرکت‌هایی هستیم که شاید کوچک به نظر بیایند اما امیدوارکننده هستند؛ مثلاً چند روز قبل چند جوان برنامه‌نویس رایانه‌ای در تبریز همایش گرامیداشت شعر و ادب فارسی برگزار کردند که برای خود من جالب بود. این مساله نشان‌دهنده همت جوانان برای فرهنگمان است. ولی ظرفیت برای کارهای خیلی بزرگ‌تر وجود دارد که بیش از هر چیز اراده و مطالبه عمومی را طلب می‌کند و اگر این مطالبه وجود داشته باشد جریان فرهنگی نیز به این سمت حرکت می‌کند. 

به عنوان آخرین سؤال، آیا نسل جوان و شاعران جوان استان از ظرفیت‌های استادان این حوزه و البته شخص شما بهره‌مند هستند؟ 

مراجعه جوانان و شاعران استان که هنوز در ابتدای راه هستند زیاد است. اولین راهنمایی من به این جوانان مستعد این است که اگر برای نان و آب و درآمد وارد این حوزه می‌شوند راه خطایی است. در حوزه فرهنگ و ادب و شعر نمی‌توان انتظار درآمد بالا داشت. این حوزه عشق و علاقه خستگی‌‌ناپذیر طلب می‌کند و از سوی دیگر هم باید سواد و دانش خودشان را بالا ببرند و مدام در حال آموختن باشند. نباید انتظار داشته باشند در همان ابتدا اشعاری بی‌نقص داشته باشند بلکه تلاش و کوشش در این راه، زمینه‌ساز رشد آنان خواهد بود.