ارمغان اسپانیا برای ایران

محمد باریکانی_خبرنگار


300شیء تاریخی از موزه باستـان‌شنــاسی ایـالت آلیکانته اسپانیا از صبح دیروز در بخش ایران باستان موزه ملی ایران به تماشای عمومی گذاشته شده است تا آثاری از 350هزار سال قبل، از دوره پارینه‌سنگی تا عصر صفوی و تاریخ مراودات ایران و اسپانیا در دوره صفوی را در ایران به نمایش عمومی بگذارد.
پیش‌تر موزه ملی ایران آثار شاخص این موزه شامل ابزارهای سنگی دوره پارینه‌سنگی، اشیای زرین دوره هخامنشی، آثار دوره ساسانی و اشیای متعلق به دوره سلجوقی و حتی مجموعه‌ای از چینی‌های سفید و آبی را که شاه عباس صفوی برای تزیین آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، جد بزرگ خود به چین سفارش داده بود پس از نمایش در موزه درنتس هلند به موزه باستان‌شناسی آلیکانته در اسپانیا امانت داد تا به‌مدت 5‌ماه این آثار در آن کشور به نمایش عمومی گذاشته شده و یکصدهزار بازدید‌کننده جذب این نمایشگاه شود.
«نمایشگاه باستان‌شناسی اسپانیا» بلافاصله پس از اتمام نمایشگاه «ایران؛ مهد تمدن» در شهر آلیکانته اسپانیا، در تهران برپا شده است تا آنطور که مسئولان موزه باستان‌شناسی آلیکانته و مقامات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایران گفته‌اند، 2 ملت ایران و اسپانیا شناخت بیشتری نسبت به تاریخ و فرهنگ یکدیگر پیدا کنند و روابط فرهنگی 2 کشور مستحکم‌تر از گذشته شود. اما آثار شاخصی که اسپانیایی‌ها در ایران به نمایش گذاشته‌اند شامل چه آثاری است؟ محمدحسین عزیزی‌خرانقی، رئیس بخش ایران باستان در موزه ملی ایران در گفت‌وگو با همشهری این آثار را تشریح کرده است.
قدیمی‌ترین شیء تاریخی که اسپانیایی‌ها برای نمایش تمدنی به ایران آورده‌اند، یک تبر سنگی متعلق به دوره پارینه سنگی قدیم است که 350هزار سال قدمت دارد و از محوطه باستانی پادگانه رودخانه «مانزاناره» در آلیکانته به‌دست آمده است.



دومین شیء کهن اسپانیایی‌ها که محمدحسین عزیزی‌خرانقی، رئیس بخش ایران باستان در موزه ملی ایران از آن به‌عنوان قدیمی‌ترین اثر تصویری بشر یاد کرده است که در ایران به نمایش گذاشته می‌شود، یک قطعه سنگ 17هزار ساله است که تصویر یک اسب بر آن کشیده شده است. این نقاشی کهن اسپانیایی که بر یک قطعه سنگ حک شده است از غار «بارانک» در اسپانیا کشف شده است. عزیزی‌خرانقی می‌گوید: این اثر قدیمی‌ترین هنر تصویری انسان است که در ایران به نمایش گذاشته شده و قدمت آن به فرهنگ «مگدانلی» در پارینه سنگی جدید بازمی‌گردد.



اسپانیایی‌ها اما اشیای دیگری شامل ظروف سفالین، سنگی، آثار فلزی و قطعات استخوانی باستانی را از دوره نوسنگی خود با خود به موزه ملی ایران آورده‌اند.
اما از دوره عصر آهن و دوره فنیقی که تاریخ آن به 700تا  600 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد نیز ظروف سفالین در نمایشگاه باستان‌شناسی اسپانیا در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شده است. از این دوره آثاری شامل ظروف تدفینی که به نام خاکستردان شناخته می‌شوند، اشیای فلزی و مفرغین و قالب‌های فلزگری به نمایش درآمده است. شاخص‌ترین اثر این دوره 6سوسک مصری است. سوسک‌های مصری در دوره هخامنشی نیز در ایران زیست داشتند که گستره زیست آنها به اروپا نیز کشیده شده است. این حشرات به رنگ آبی و مسی هستند. اسپانیایی‌ها 6سوسک مصری خود را نیز که در محوطه باستانی «پنانگرا» یافته‌اند برای نمایش به موزه ملی آورده‌اند.



بعد از دوره فنیقی در اروپا عصر تمدن «ایبری» آغاز می‌شود که شروع این تمدن از 500قبل از میلاد آغاز شده است. این دوره اوج فرهنگ‌های پیش از تاریخ در ایالت آلیکانته اسپانیاست و به همین دلیل انواع ظروف سفالین، خمره‌های تدفینی، مجسمه‌های سنگی و سفال‌های دسته‌دار خاص فرهنگ یونانی که بین باستان‌شناس‌ها به «آمفورا» شناخته می‌شود از دوره تمدن ایبری اسپانیا به تهران آمده است. از دوره ایبری در اسپانیا 2‌اثر شاخص برای نمایش به موزه ملی ایران امانت داده شده است؛ یکی از آنها نیم‌تنه گچی شاهزاده خانم شهر «الچه» است و دیگری یک مجمع سفالی به شکل سر «الهه‌تانیک» است. الهه تانیک، در فرهنگ تمدن ایبری در اسپانیا الهه باروری بوده است. همچنین خمره‌های منقوش زیبایی نیز که با نقش سوارکار تزیین شده‌اند در مجموعه نمایشگاه آثار تاریخی اسپانیا در تهران از دوره ایبری به نمایش گذاشته شده است.



با پایان دوره ایبری، دوران روم در اسپانیا آغاز می‌شود و از این دوره گچبری‌های رومی، موزاییک‌کاری‌ها و سرستون‌ها به موزه ملی ایران امانت داده شده است. شاخص‌ترین اثر این نمایشگاه از دوره تمدن رومی نیز یک دست مفرغی است که متعلق به امپراتور آموستوس از فرمانروایان رومی است.



با عبور از تمدن رومی نوبت آغاز عصر اسلامی در اسپانیاست. جالب آنکه از این دوره کلاه‌های اموی آندلس، کتیبه‌هایی به خط کوفی و ظروف شیشه‌ای، سفالین و مفرغی کشف شده و اکنون در موزه ملی ایران به نمایش گذاشته شده است.
آثار دیگری که اسپانیایی‌ها با خود به ایران آورده‌اند مربوط به قرون وسطی است که شامل خمره‌های ذخیره آذوقه کلیسای جامع سانتاماریا در شهر آلیکانته است.
اما پس از قرون وسطی دوران مدرن و معاصر در اسپانیا آغاز شده است. اسپانیایی‌ها آن زمان فیلیپین را نیز به قلمروی مستعمرات خود افزوده بودند و به همین دلیل در بخش مدرن نمایشگاه باستان‌شناسی اسپانیا در موزه ملی ایران، یک شمشیر و یک سپر چوبی از فیلیپین وجود دارد. همچنین آثاری از چین شامل بادبزن و جعبه بازی لاکی به همراه یک فانوس چوبی زیبا که با نقوش مربوط به امپراتور و خانواده او تزیین شده به نمایش گذاشته شده است. 



کاشی‌کاری‌هایی با نقش زندگی روزمره مردم همچون قصابی و شکار که به سال‌های 1700تا 1800میلادی تعلق دارند نیز از دیگر آثار به نمایش درآمده از دوره معاصر در این نمایشگاه است. شاخص‌ترین اثر دوره معاصر آلیکانته اما یک اثر نقاشی پشت شیشه است که از آن با عنوان قدیمی‌ترین تصویر عکاسی خود نام برده‌اند. در این تصویر نقاش اثر، صحنه‌های یک گاوبازی را به تصویر کشیده است.
 نمایشگاه باستان‌شناسی اسپانیا در تهران با کپی 18سند از روابط سیاسی ایران و اسپانیا در دوره صفوی به پایان می‌رسد. در مجموعه این آثار که به 400سال پیش تعلق دارند نامه شاه عباس صفوی به پادشاه اسپانیا و همچنین گزارش‌های سفیر اسپانیا در تهران به دربار آن کشور به نمایش گذاشته شده است.