پیشگامی اصفهان در توسعه آبیاری نوین

نفیسه زمانی نژاد|اصفهان- خبرنگار: 

 رکود کشاورزی به دلیل کم‌آبی  سال‌های اخیر، شرایطی را ایجاد کرد که مسئولان و فعالان این بخش در اندیشه روش‌هایی مانند آبیاری نوین برای نجات این صنعت برآیند. شرایط کنونی خشکسالی نیازمند روش آبیاری نوین است، به‌ویژه آن‌که فعلاً سهم بالای آب مصرفی اتهامی است که به بخش کشاورزی وارد است.

جایگاه اصفهان در طرح آبیاری نوین
در روزگاری که بی‌آبی به معضلی برای همه بخش‌های صنعتی کشور تبدیل شده است، قطعاً در استان کم‌آبی چون اصفهان این مشکل به طور محسوس‌تر قابل مشاهده است. ضمن این‌که اصفهان یک شهر صنعتی است و از شرق و غرب و جنوب در انحصار صنایعی است که چرخ آنها با همین مایع حیات بخش می‌چرخد.
حال با وجود قدمت صنعتی نظیر کشاورزی در استان اصفهان و رونق آن در روزگاری نه‌چندان دور، مسئولان به دلیل کم‌آبی و آمار وزارت نیرو مبنی بر این‌که بیش از 90 درصد آب صرف کشاورزی می‌شود، اعتقاد زیادی به آبیاری نوین در جهت کاهش مصرف آب دارند؛ به‌ویژه آن‌که کم‌آبی سبب شده اغلب کشاورزان شغل خود را از دست بدهند. وقتی آبی در کار نباشد تا آبیاری صورت گیرد، کشاورزی نیز معنایی ندارد. بنابراین در استان اصفهان که بیش از یک دهه به دلیل خشکسالی در وضعیت هشدار کمبود آب قرار داشته و کشت محصولات پرآب‌خواه و آبیاری سنتی در آن با وجود تلاش‌ها همچنان در بعضی از مناطق ادامه دارد، اصلاح الگوی کشت و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته آبیاری برای نجات کشاورزی بسیار ضروری است.
در این زمینه «مهرداد مرادمند»، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان اعلام می‌کند: اصفهان جزو 3 استان اول در زمینه توسعه طرح‌های آبیاری نوین در کشور به شمار می‌آید.
این مسئول خاطرنشان می‌کند: این ظرفیت وجود دارد که سالانه 15 هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان را زیر پوشش شیوه‌های آبیاری نوین قرار دهیم. سال گذشته 8 هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی اصفهان زیر پوشش سامانه آبیاری نوین قرار گرفت و در سال جاری نیز تاکنون 3 هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی استان به زمین‌های تحت پوشش آبیاری نوین افزوده شده است. این در حالی است که هنوز اعتبارات امسال برای توسعه طرح آبیاری نوین را دریافت نکرده‌ایم.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با بیان این‌که یکی از سیاست‌های اصلی وزارت جهاد کشاورزی اصلاح الگوی کشت در نظام کشاورزی کشور است، می‌گوید: تغییر الگوی کشت از برنامه‌های این نهاد برای صرفه‌جویی و جلوگیری از هدررفت آب در بخش کشاورزی استان است، از این رو تلاش خود را نیز برای جایگزین کردن کشت درختان باغی و گیاهان کم‌آب‌بر به جای درختان و گیاهان آب‌بر آغاز کرده‌ایم.

سیستم آبیاری نوین در همه مناطق قابل اجرا نیست
به گفته مسئولان امر، 4میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور باید به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شود و در این زمینه برنامه 10 ساله‌ای تدوین شده که در صورت تخصیص منابع، این طرح سالانه در سطح ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی اجرا خواهد شد. 
در این میان بحث قابل‌تأمل آن است که اراضی کشاورزی اصفهان با اختصاص ۵۶۳ هزار هکتار معادل 5/3درصد از مساحت استان در شرایطی قرار گرفته‌اند که با توجه به محدودیت‌های منابع آب در سال‌های اخیر، تنها حدود ۲۹۰ هزار هکتار آن تحت کشت زراعی و باغی قرار می‌گیرد. سوال آن است که با استفاده از طرح آبیاری نوین تا چه میزان امکان توسعه سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی وجود دارد و آیا این روش دراصفهان قابلیت اجرا دارد یا خیر ؟
«اسفندیار امینی»، مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان با اشاره به این‌که روش‌های نوین آبیاری در کاهش مصرف آب کمک شایانی می‌کند، می‌گوید: نکته‌ای که در ابتدا باید گفت آن است که آبیاری تحت فشار را برای تمام نقاط کشور فقط با یک نسخه نمی‌توان اجرایی کرد، چراکه در اجرای سیستم آبیاری نوین قطره‌ای، بارانی و حتی شیوه سنتی ابتدا باید حداقل آب کافی وجود داشته باشد وگرنه درصورتی که در شرایطی باشیم که هیچ آبی در اختیار کشاورزان نباشد، اجرای این طرح‌ها مفهومی پیدا نمی‌کند و حتی آبیاری قطره‌ای هم توسط کشاورز اجرا شود، در چنین شرایطی هیچ‌گونه فایده‌ای ندارد.
وی خاطرنشان می‌کند: اگر آب هم به اندازه اندک برای کشاورزی تأمین شود، این میزان باید از کیفیت مناسب برای آبیاری قطره‌ای و نوین برخوردار باشد. اجرای این روش برای آبی که دارای املاح بسیار بالایی باشد، مفید نیست.
به گفته این مسئول در حوزه زاینده‌رود هم در زمانی که زاینده‌رود بدون آب بود اگر آبی در چاه‌ها پیدا می‌شد، این آب املاح بالایی داشت. به این دلیل در بسیاری از مناطق که سیستم آبیاری نوین را اجرایی کردند، امکان استفاده از آن سیستم را با آن آب حداقلی و املاح بالا نداشتند اما فعلاً با توجه به جاری بودن زاینده‌رود در چند ماه گذشته این طرح‌ها می‌تواند در سایر نقاط استان اجرا شود.
وی تأکید می‌کند: نکته مهم‌تر از اجرای سیستم آبیاری، داشتن و ساخت استخر ذخیره آب است؛ اگر حداقل این آب در استخری جمع‌آوری نشود و امکان استفاده مستقیم آن در داخل سیستم نباشد، هیچ‌گونه اقدامی در عمل اجرایی نشده است. بنابراین در سیستم‌های آبیاری تحت فشار و کم‌فشار استخرها باید اجرایی شود و در حال حاضر این نوع سیستم در بسیاری از مزارع و باغ‌ها عملیاتی شده اما به دلیل نبود استخر برای جمع‌آوری آب کافی با مشکلات بسیاری روبه‌‌رو هستند.

   ارتقای کیفیت تولیدات کشاورزی

به گفته کارشناسان روش‌های آبیاری نوین علاوه بر جلوگیری از تلفات آب، باعث بالا رفتن کیفیت تولید در واحد سطح می‌شود، به طوری که راندمان آبیاری بارانی ۷۰ درصد و آبیاری قطره‌ای ۹۵ درصد است. در این راستا «محسن کریمیان» رئیس پیشین سازمان جهاد کشاورزی اصفهان اظهار می‌کند: از اولویت‌های مهم سازمان جهاد کشاورزی استان در سال‌های اخیر، اصلاح شیوه آبیاری مزارع و باغ‌ها با به‌کار‌گیری روش‌های نوین آبیاری است. گفتنی است که برای افزایش راندمان و بهره‌وری در مصرف آب، طرح آبیاری نوین امسال در ۱۱ هزار هکتار اراضی کشاورزی استان اجرا می‌شود. این طرح پارسال در حدود 9 هزار هکتار از اراضی کشاورزی اصفهان که بیشتر در شرق این خطه بودند، اجرا شد. طرح‌های آبیاری قطره‌ای و بارانی راندمان آبی را افزایش می‌دهد و به بهبود کشاورزی کمک می‌کند.

 

اصلاح الگوی کشت  شرایط مناسب می‌طلبد

نسیم زمانی|اصفهان- خبرنگار: 

در چند سال گذشته که اصفهان با کم‌آبی شدید مواجه بود و کشاورزی در شرایط نامطلوبی به سر می‌برد با از بین رفتن بخش زیادی از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی اصفهان، مسئولان در صدد تغییر الگوی کشت این استان برآمدند که البته عده‌ای موافق و عده‌ای دیگر مخالف چنین جریانی بودند. دراین‌باره با «حسین محمدرضایی»، عضو هیات‌ مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید. 


با این موضوع که کشاورزی سهم بالایی در مصرف آب دارد، موافقید؟

این‌که می‌گویند بیش از 90 درصد آب برای کشاورزی است آمار درستی برای ایران به‌ویژه اصفهان نیست، برای مثال بیشتر حجم آب زاینده‌رود برای شرب و صنعت و انتقال به مناطق دیگر و برداشت‌های بی‌رویه   بالادست مصرف می‌شود. از طرفی هم این آمار با احتساب آب‌های زیرزمینی، یعنی چاه‌ها است که فعلاً درصد زیادی از این چاه‌ها خشک شده‌اند و آب ندارند. این آماری که وزارت نیرو داده میزان برداشتی است که در پروانه‌های بهره‌برداری آنها ثبت‌شده است؛ با این شرایط کم‌آبی، چاه‌هایی که پروانه  برداشت 25 لیتر در ثانیه دارند در حال حاضر یا آب ندارند یا این‌که میزانی خیلی کمتر از پروانه بهره‌برداری برداشت می‌کنند.


نظر شما درباره اصلاح الگوی کشت در اصفهان چیست؟

برای اصلاح الگوی کشت باید محصولی جایگزین محصول قبلی شود که درآمدش در همان حد یا بیشتر باشد تا کشاورز ترغیب شود کشتش را عوض کند. پیش‌ازاین در غرب اصفهان برنج‌کاری بود که ممنوع شد، بنابراین الان برای کشاورز باید کشت جایگزینی معرفی شود که درآمدش جایگزین برنج شود. در غرب اصفهان هزاران سال برنج‌کاری می‌شده و این کشت سازگاری با منطقه دارد، سطح زمین‌ از لجن و سطح زیرین آن از سنگ شیست تشکیل‌شده و آب نفوذ نمی‌کند اگر هم نفوذ کند باز به زاینده‌رود برمی‌گردد زیرا این زمین‌ها در حاشیه زاینده‌رود واقع‌شده است و زاینده‌رود همانند یک زهکش عمل می‌کند؛ بنابراین اگر در لنجان مثلا ذرت کشت کنند آب بیشتری مصرف می‌شود و جایگزین خوبی نیست.


استفاده از آبیاری نوین چه شرایطی را می‌طلبد ؟ 

کشت با روش‌های آبیاری تحت‌ فشار، قطره‌ای و یا بارانی شرایط خاص خودش را می‌‌طلبد، در شرق اصفهان آب کیفیت خود را به دلیل کم‌آبی از دست‌ داده و سختی و شوری آب بالا است، در نتیجه اگر به‌صورت بارانی استفاده شود، بارش این نوع آب بر روی برگ سبب برگ‌سوزی گیاه می‌شود.