تخریب بنای زند و قاجار با مجوز میراث‌فرهنگی

محمد باریکانی _‌خبر‌نگار

شبکه‌های مجازی از تصویر تخریب خانه‌ای ارزشمند در مجموعه زندیه شیراز و در دل بافت تاریخی این شهر داغ شده و فعالیت بیل مکانیکی بر تلنبار خشت و آجر و خاک توجه فعالان میراث‌فرهنگی را جلب کرده است.

بنای متعلق به دوره زندیه و قاجار در بافت تاریخی شیراز توسط مالک بنا تخریب شد. فعالان میراث‌فرهنگی در استان فارس به همشهری خبر داده‌اند که مالک در تخریب این بنای واجد ارزش ثبت در فهرست آثار ملی کشور از 8سال پیش مجوز تخریب بنا را داشت و بارها تلاش کرده بود تا وضعیت بد این بنا را با اداره کل میراث‌فرهنگی استان فارس در میان بگذارد تا آنها از تخریب تدریجی بنا جلوگیری کنند. اما تمام تلاش‌هایش بی‌نتیجه ماند و سرانجام بیل مکانیکی را چاره کار کرد و یکی دیگر از نشانه‌های هویت معماری ایران با خاک یکسان شد. جالب آنکه خانه ویران شده در مجموعه زندیه شیراز با مجوز اداره کل میراث‌فرهنگی استان فارس تخریب شده و حالا معاون میراث فرهنگی استان فارس معتقد است این خانه واجد ثبت در فهرست آثار ملی نبوده است. این اظهارات از سوی عبدالرضا نصیری، معاون میراث‌فرهنگی آن استان صورت گرفته و وزارت میراث فرهنگی نیز آن‌را در کانال خبری خود منتشر کرده است. این درحالی‌است که کارشناسان میراث‌فرهنگی اعتقاد دارند: خانه تخریب شده در بافت تاریخی شیراز کاملا واجد ارزش‌های ثبت در فهرست آثار ملی بود اما تعلل طی 8سال گذشته موجب شد که 60درصد از این بنا به‌تدریج فرسوده و تخریب شود و تلاش‌های مالک بنا نیز برای نگهداری از این خانه واجد ارزش‌های تاریخی به نتیجه نرسید و سرانجام همان مجوز 8سال قبل میراث فرهنگی استان فارس کار را یکسره و خانه را از پای بست ویران کرد.

براساس اطلاعات ارسال شده به همشهری، خانه زندیه و قاجاری واقع در بافت تاریخی شیراز، بیش از 600مترمربع مساحت داشت و پس از آنکه تلاش‌های مالک برای یاری گرفتن از میراث‌فرهنگی با هدف مرمت و نگهداری از خانه به نتیجه نرسید، این اثر واجد ارزش‌های تاریخی نیز متروکه شد و به‌تدریج 60درصد از بنا و تزیینات داخلی آن فروریخت. اما دیوارها همچنان پابرجا بودند تا آنکه شنبه شب همان‌ها نیز از ریشه برچیده شد.
مسعود منیعاتی، رئیس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی و گردشگری استان فارس در گفت‌وگو با همشهری با اعلام وجود تصاویر یک دهه قبل این خانه می‌گوید: اصلا چنین نبوده است که خانه تخریب شده فاقد ارزش‌های ثبت باشد. به گفته رئیس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی استان فارس، حکم تخریب خانه ارزشمند واقع در بافت تاریخی شیراز سال90 توسط اداره میراث فرهنگی فارس صادر شده است و آن‌زمان هنوز تخریب 60درصد از بنا به‌دلیل فرسایش طی 8سال گذشته از بین نرفته بود که خانه واجد ثبت در فهرست آثار ملی نباشد و فاقد ارزش‌های تاریخی شده باشد.

براساس پیگیری‌های همشهری مشخص شده است که مالک خانه حتی تا همین چندماه پیش نیز در جست‌وجوی راهکاری برای مرمت و نگهداری این اثر بود.
با گذشت 8سال از صدور مجوز تخریب خانه واقع در مجموعه زندیه در بافت تاریخی شیراز 60درصد بنا دچار فرسایش و تخریب شد و از آنجا که مرمت یک بنای تاریخی هزینه بسیار سنگینی دارد و دستگاه‌های مسئول نیز هیچ‌کدام در اندیشه نگهداری از این خانه تاریخی نبودند، مرمت و احیای این بنا انجام نشد و در نهایت بیل مکانیکی عمر یادگار زندیه و قاجار شیراز را گرفت.
خانه تخریب شده در بافت تاریخی شیراز اگرچه به‌زعم فعالان و ناظران میراث‌فرهنگی دارای ارزش‌های تاریخی و واجد ثبت ملی بود که با تعلل میراث فرهنگی استان فارس این مجال فراهم نشد، اما معاون میراث‌فرهنگی استان فارس اصرار دارد که بنای تخریب شده واجد ارزش نبوده است.

برخی کارشناسان میراث‌فرهنگی در استان فارس در اعتراض به موضع‌گیری صورت‌گرفته در حمایت از تخریب این بنا به همشهری گفته‌اند، بناهای تاریخی برای ثبت در فهرست آثار ملی سطح‌بندی می‌شوند و درجات یک تا 3 را در کمیته تخصصی 9نفره دریافت می‌کنند. اما جالب آن است که در مورد بنای تخریب شده شیراز، بناهایی توانسته‌اند سطح یک تا 3 را به راحتی از کمیسیون فنی اخذ کنند که به‌مراتب کم‌ارزش‌تر از خانه‌ای هستند که روز شنبه در بافت تاریخی شیراز تخریب شده است.
مسعود منیعاتی، رئیس انجمن دوستداران میراث‌فرهنگی استان فارس در این رابطه به همشهری می‌گوید: خانه تخریب شده 10سال بود که با فرسایش مواجه‌شده بود و باید از میراث‌فرهنگی پرسید که چرا در این 10سال وضعیت این اثر ارزشمند را بررسی نکرده و طرحی به مالک برای مرمت و احیای این بنا نداده است؟
بافت تاریخی شیراز 360هکتار وسعت دارد و از نامزدهای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو است. آنطور که مسعود منیعاتی به همشهری گفته است، هنوز هم 1400خانه تاریخی در بافت تاریخی شیراز وجود دارد که تنها 50خانه از آن به ثبت ملی رسیده است که باید برای مابقی خانه‌هایی که دارای ارزش ثبت در فهرست آثار ملی هستند نیز چاره‌ای اندیشیده شود.
براساس آمارها سال74؛ سال تخریب حداکثری بافت تاریخی شیراز بود. پروژه‌ای که از همان آغاز با اعتراضات بسیاری مواجه و سرانجام نیز با حکم مقامات ارشد کشور متوقف شد. این پروژه به نابودی 300پلاک در بافت تاریخی انجامید که بین آنها خانه‌های ارزشمند تاریخی حتی از دوره سلجوقی تا قاجار وجود داشتند. براساس برآوردها تا پایان سال94 با افزایش پروژه‌های تخریبی در بافت تاریخی شیراز 900خانه از بین 12هزار پلاک ثبتی موجود تخریب شدند که بناهای تاریخی نیز از شر تخریب‌ها مصون نماندند.

بنای بی‌ارزش؟
معاون میراث‌فرهنگی استان فارس درخصوص تخریب خانه‌ای واقع در بافت تاریخی شیراز به سازمان میراث‌فرهنگی گفت: این خانه فاقد ارزش ثبت بود.
به گزارش وزارت میراث‌فرهنگی، عبدالرضا نصیری افزود: موضوع این خانه به قبل از سال90 بازمی‌گردد، تا پیش از آن، این خانه مانند صدها خانه تاریخی در شیراز از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان فارس به‌عنوان یک خانه تاریخی ارزشمند دیده می‌شد و نگاه ما برای ثبت و حفظ این اثر تاریخی بود اما قبل از سال90 این خانه دچار آتش‌سوزی شد و با 80درصد تخریب تقریباً غیراز اسکلت اصلی خانه چیزی از آن باقی نماند. به گفته او، با توجه به‌وجود برخی از ارزش‌های معماری در این خانه ازجمله هشتی آن، اداره‌کل میراث‌فرهنگی درصدد حفظ و صیانت از این بنای تاریخی بود اما سال1394 نیز بخش‌های دیگر این خانه ازجمله هشتی آن آسیب دید و این خانه تقریبا به بنایی که فاقد ارزش ثبت است تبدیل شد.
معاون میراث‌فرهنگی استان فارس گفت: در این مدت مالک که فردی حقیقی است بارها درخواست دریافت مجوز برای تجدید بنا را داشت که بنا به دلایلی با آن مخالفت می‌شد، اما بعد از بررسی‌های به‌عمل‌آمده مجوز تخریب این بنا در بافت تاریخی شیراز صادر شد.
نصیری گفت: این خانه اگرچه در بافت تاریخی شیراز واقع شده بود، اما نه‌تنها ثبت ملی نشده، بلکه فاقد ارزش ثبت نیز بود و از طرفی در سال‌های اخیر این خانه به یک زباله‌دانی و محلی برای تجمع افراد معتاد تبدیل شده بود که این موضوع نیز مغایر با مسئولیت‌های اجتماعی اداره کل میراث فرهنگی استان فارس است؛ از این‌رو با توجه به اینکه این خانه فاقد ارزش تلقی می‌شود، مجوز تخریب آن صادر شده است. به گفته او، در طول سال‌های متمادی این اداره‌کل برای صیانت و حتی ثبت این خانه در بافت تاریخی شیراز تلاش کرده اما به نتیجه‌ای نرسیده است، این در حالی است که در همین سال‌ها ده‌ها خانه تاریخی دیگر از سوی این اداره‌کل حفظ و صیانت شده‌اند. اما این خانه فاقد ارزش ثبت بود و با درخواست مالک درخصوص تجدید بنا برابر قانون موافقت شده و کار غیرقانونی صورت نگرفته است.