کینوا؛ رنجور از گمنامی و نبود بازار مصرف

کینوا گیاهی است که خواص حیرت‌انگیزی دارد، اما افراد معدودی از این خواص مطلعند و همین امر موجب گمنامی این گیاه و تقاضای اندک برای آن در بازار شده است. به گزارش ایرنا، هم‌اکنون غلات فراوانی وجود دارند که موارد مصرف بسیاری در کشور دارند، از آن جمله برنج، گندم و جو. کینوا نیز از همین گروه است، ولی به‌رغم دارا بودن خواص غذایی فراوان و مزایای کشت مورد کم‌لطفی و کم‌توجهی قرار گرفته است. دانه کینوا که به عنوان «خاویار گیاهی» از آن یاد می‌شود، مزایای فراوانی دارد که از آن جمله می‌توان به مقاومت و بهره‌وری مناسب در خاک و آب شور، دوره برداشت کوتاه و همچنین نیاز به آب کمتر نسبت به محصولاتی مثل برنج اشاره کرد. 

بحران آب و شرایط آب و هوایی کشور این ضرورت را به وجود می‌آورد که در مباحث سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی توجه بیشتری به کشت گیاهانی که نیاز کمتری به آب دارند صورت گیرد، از این رو یافتن گونه‌‌های گیاهی سازگار با شرایط آب و هوایی کشور در سطوح مختلف مورد توجه قرار گرفته است. در سال‌‌های اخیر گیاه کینوا به‌ عنوان محصولی ارزشمند در ایران مورد توجه قرار گرفته و کشت آزمایشی آن نیز با موفقیت به انجام رسیده است. محصولی که می‌تواند با توجه به محدودیت‌‌های منابع آب در کشور به‌ عنوان یک جایگزین مناسب برای محصولاتی مانند برنج مطرح شود. 

گیاه کینوا بومی کوه‌‌های ‌اند در بولیوی، شیلی و پرو است و اینکاها در آمریکای جنوبی به این دانه‌ها به دلیل خواص فوق‌العاده‌ای که دارند لقب مادر همه‌ دانه‌های خوراکی را داده‌اند. این گیاه قدمت 5 هزار ساله دارد و بسیار سبک‌‌تر و خوش‌هضم‌‌تر از دانه‌هایی چون برنج است و منبع غنی پروتئین، منیزیم، فیبر، فسفر، ویتامین ب۲، پتاسیم و دیگر مواد معدنی مانند آهن است. کینوا سرشار از مواد پروتئینی است، ولی مقدار کالری خیلی کمی دارد. 

کینوا از دسته گیاهان دارویی نیز هست و علاوه بر دانه از برگ تازه این گیاه هم به عنوان سبزی خوردن یا به صورت پخته استفاده می‌شود. سازمان خواربار جهانی (فائو) سال ۲۰۱۳ را سال کینوا نامگذاری کرد.  گیاه کینوا شبیه غلات است و مانند آن پخته و مصرف می‌شود، اما عضو خانواده چغندر و اسفناج است و به خاطر رشد خوب در بدترین و دشوارترین شرایط آب و هوایی برای بیابان‌زدایی نیز کاشته می‌شود. کشت کینوا در ایران و خراسان رضوی از سال ۱۳۹۷ به صورت رسمی و با حمایت آغاز شده است، اما در گام‌های ابتدایی توسعه و ترویج کشت و مصرف قرار دارد. 


محصولی ناشناخته در بازار مصرف

کارشناس ارشد زراعت شرکت بینالود که کشت دانه کینوا را در برنامه خود دارد، در این زمینه گفت: کینوا محصولی کم‌هزینه و مکانیزه است که به‌شدت در برابر شرایط سخت از جمله شوری و کم‌آبی مقاوم است و محصولی باصرفه برای کشت محسوب می‌شود، اما مهم‌ترین مشکل این محصول نداشتن بازار مصرف است.  «ادهم کدخدایی» افزود: مهم‌ترین دلیل نداشتن بازار مصرف، ضعف فرهنگ‌سازی در این زمینه است که موجب شده این محصول بازار اقتصادی خوبی نداشته باشد و به‌رغم تولید توسط کشاورز، محصول نهایی روی دستش می‌ماند.

وی با بیان این‌که کشت این گیاه بسیار کم هزینه است و با هزینه کم نیز تولید می‌شود، اظهار داشت: مراحل کاشت، داشت و برداشت این دانه به صورت مکانیزه انجام می‌شود و تولید آن در خاک‌های درجه 2 و 3 و در شرایط کم‌آبی، شوری و سختی امکان دارد.  کدخدایی در خصوص عملکرد این محصول نیز گفت: میزان برداشت این محصول در هکتار نیز خوب است و از هر هکتار ۹۰۰ کیلو تا 5/1 تن محصول در خراسان رضوی برداشت می‌شود، ضمن این‌که تا 5/2 تن برداشت نیز در هر هکتار امکان‌پذیر است. 


ضرورت خرید تضمینی کینوا توسط دولت 

این کارشناس افزود: دولت باید در این زمینه وارد میدان شود و به فرهنگ‌سازی برای کشاورزان به منظور ترویج کشت کینوا و برای مردم برای مصرف آن اقدام کند. وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی باید به خرید تضمینی این محصول بپردازد و در کنار آن فناوری فراوری آن را وارد کند تا شاهد افزایش تولید و مصرف آن به صورت همزمان باشیم. وی گفت: با خرید تضمینی سطح زیر کشت این محصول افزایش می‌یابد و با فرهنگ‌سازی میزان خرید و مصرف آن بیشتر می‌شود. 


جای خالی تجهیزات فراوری کینوا

یکی از کشاورزان کینواکار نیز گفت: علاوه بر همه این اقدامات، دولت باید دستگاه‌ها و تجهیزات فراوری را برای این محصول وارد کند، زیرا فراوری بوجاری این دانه تخصصی است. احمدی افزود: هم‌اکنون برخی دستگاه‌های فراوری در برخی نقاط کشور وجود دارند که روزی یک کیلوگرم کینوا فراوری می‌کنند، حال آن‌که به‌شدت نیازمند واردات دانش و دستگاه‌ها و تجهیزات فراوری در حجم بالا برای این محصول هستیم. وی اظهار کرد: این گیاه پوسته‌ای دارد که نفاخ است و ساپونین نام دارد و باید برای مصرف فراوری شود. ساپونین در روند فراوری کینوا جداسازی می‌شود و با توجه به قابلیت تولید کف فراوان این ماده، می‌توان از آن در صنایع تولید پودر لباسشویی و شوینده استفاده کرد که باز هم این امر نیازمند تجهیزات است و تنها دولت می‌تواند در این زمینه اقدام کند. 


فروش کینوا؛ مشکل اصلی کشاورزان

 محصول کینوا برای تولید آرد، سوپ و به عنوان نشاسته (در ترکیب با آرد یا دانه گندم و ذرت) برای تهیه بیسکویت یا فراوری‌های غذایی دیگر استفاده می‌شود. همچنین مردم می‌توانند محصول این گیاه را مانند برنج پخته و مصرف کرده یا در انواع غذاهای دیگر استفاده کنند، اما هنوز کینوا در حاشیه بی‌توجهی و ناشناخته ماندن قرار دارد و هنوز مردم خاویار گیاهی را نشناخته‌اند و حتی اسم آن را نشنیده‌اند. مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: گرچه کشت این محصول مورد تاکید وزارتخانه و ترویج آن دارای ارزش اقتصادی و در زمینه مدیریت مصرف آب است، اما هنوز حمایت از این محصول و به‌خصوص معرفی هر چه بیشتر و بهتر آن ضروری است. 

«علیرضا نیک‌پور» افزود: بزرگ‌ترین مشکل کشاورزان در این استان فروش محصول تولیدی است که تنها در انحصار یک شرکت در مشهد است و آن را با قیمت اندک و هر کیلو ۶۰ هزار ریال از کشاورزان خریداری می‌کند،این در حالی است که هر کیلو دانه کینوا در بازار آزاد بیش از ۶۰۰ هزار ریال عرضه می‌شود. وی اظهار کرد: با توجه به شور شدن بخشی از اراضی و آب‌های کشاورزی در برخی شهرستان‌های خراسان رضوی و مقاومت این گیاه به اراضی شور، طرح توسعه کشت محصول کینوا از سوی وزارت جهاد کشاورزی در سال گذشته ابلاغ شده است و در همین راستا ۴۸ هکتار از اراضی شهرستان‌های بردسکن، رشتخوار، مشهد، نیشابور، کاشمر و مه‌ولات در نیمه فصل تابستان ۹۷ به کشت محصول کینوا اختصاص یافت و ۲۷ تن محصول از این اراضی برداشت شد. 

وی گفت: امسال نیز در نوبت کشت بهاره این محصول معادل 5 هکتار از اراضی کشاورزی خراسان رضوی زیر کشت این محصول قرار گرفت. تابستان امسال هم حدود ۵۰ هکتار از اراضی استان به کشت این محصول اختصاص داده شد. مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این‌که این دانه شبه‌غله در ۲ نوبت بهار و تابستان کشت می‌شود، افزود: پارسال ۴۳ هکتار در 2 کشت تابستانه و بهاره به این محصول اختصاص یافت. 


محصول کینوا روی دست کشاورز

یکی دیگر از کشاورزان که سال گذشته در خراسان رضوی کینوا کاشته و امسال دیگر به کشت دوباره این محصول تن نداده است، گفت: گرچه کشت این محصول راحت و بدون دغدغه است، اما پس از برداشت محصول مهم‌ترین دغدغه فروش آن است.  «علی کارگر» افزود: با توجه به این‌که طی 2 سال گذشته مجبور شدم به دلیل برگشت سرمایه محصول برداشت‌شده را به ارزان‌ترین قیمت بفروشم، امسال دیگر از ادامه کاشت کینوا صرف نظر کردم. این کشاورز اظهار کرد: کینوا خواص غذایی و کاربرد بسیار در تولید محصولات غذایی دارد، اما در این زمینه هنوز مردم ناآگاه هستند و آن را نمی‌شناسند.  وی ادامه داد: برای جلوگیری از وارد آمدن خسارت یا ترس کشاورزان از کشت یک محصول ابتدا باید بازار مصرف آن ایجاد شود، حال آن‌که این مهم در مورد دانه کینوا انجام نشده است و همین امر موجب سرخوردگی کشاورزان کینواکار و عدم تمایل و رغبت سایر کشاورزان به کشت آن شده است.