حمله پهپادی به تأسیسات نفتی عربستان که در روز تعطیلی بازارهای جهانی نفت رخ داد، دیروز نخستین ضربه را به خریداران نفت دنیا وارد آورد. در نخستین روز گشایش بازار جهانی نفت در روز دوشنبه، نوسان شدید و لحظه‌ای قیمت‌ها آسیب‌پذیری بازار طلای سیاه را به تصویر کشید. این بار سوپاپ اطمینان نفت دنیا به خطر افتاده و مشخص نیست آیا مصرف‌کنندگان جهانی می‌توانند روی نفت عربستان در برابر بحران‌ها حساب باز کنند؟

جغرافیای هدف
با حمله به 2منطقه حساس نفتی عربستان شامل پالایشگاه بقیق و تاسیسات ثقل‌الخریص، بخشی از ظرفیت عمده تولید عربستان شامل 7.4میلیون بشکه در روز آسیب جدی دیده، برآوردها نشان می‌دهد صادرات نفت عربستان در نتیجه این حمله  5.7میلیون بشکه کاهش یافته است. نقاط هدف قرار گرفته، به‌ویژه منطقه ثقل‌الخریص مرکز تولید، انبار و ذخیره‌سازی نفت عربستان محسوب می‌شود و نزدیک شهری پادگانی به نام ملک خالد قرار دارد که نیروهای نظامی عربستان در آنجا زندگی می‌کنند. دود سیاه در تصاویر ماهواره‌ای ناشی از آتش گرفتن نفت کوره و مازوت است و حمله‌کنندگان با زیرکی و اشراف اطلاعاتی خود به جای هدف قرار دادن خطوط انتقال نفت این کشور، کارخانه‌های نمک‌زدایی را هدف قرار داده و عملا فرایند پالایش نفت استخراج شده را از کار انداخته‌اند.

رمزگشایی از حمله
یافته‌های همشهری نشان می‌دهد؛ یکی از اهداف مورد حمله قرار گرفته، تأسیسات واقع در مراکز نمک‌زدایی نفت خام عربستان است. عموما نفت استخراج شده پس از نمک‌زدایی و پالایش اولیه برای صادرات آماده می‌شود. از حیث اهمیت، بزرگ‌ترین مخازن نفتی عربستان مورد حمله قرار گرفته و این مخازن حاوی نفت نمک‌زدایی شده و آماده پالایش یا صادرات است. این نوع فرآورده ارزش افزوده بیشتری، نسبت به نفت خام دارد. میزان ظرفیت مخازن آسیب دیده بین یک تا 2.5میلیون بشکه برآورد می‌شود که برخی منابع اطلاعاتی می‌گویند دست‌کم 18مخزن بزرگ هدف قرار گرفته؛ البته برخی اطلاعات، ظرفیت نمک‌زدایی مخازن آسیب‌دیده را تا 2.5میلیون بشکه برآورد می‌کند. حالا با آسیب دیدن تأسیسات نمک‌زدایی، عربستانی‌ها با یک راهکار موقت در روزهای آینده، حداکثر می‌توانند فقط 2تا 3میلیون بشکه از 5.7میلیون بشکه نفت از مدار خارج شده را به خطوط صادرات بازگردانند؛ البته ظاهرا امید آنها به عملکرد تأسیسات نمک‌زدایی سیار بسته شده است که بعید است کارایی چنین روشی در میان‌مدت چندان بالا باشد. براین مبنا کارشناسانی که با همشهری صحبت کرده‌اند می‌گویند  به‌نظر می‌رسد اظهارنظر مقامات عربستان مبنی بر حل مشکل در کوتاه‌مدت بیشتر یک نمایش رسانه‌ای باشد، زیرا استفاده از تأسیسات نمک‌زدایی سیار، کل تأسیسات حساس نفتی عربستان را احتمالا با مشکلات امنیتی پیش‌بینی نشده‌ای روبه‌رو خواهد کرد؛ ضمن اینکه از حیث پایداری در روش نمک‌زدایی هم، کارایی تأسیسات سیار زیر سؤال است؛ به این ترتیب به‌نظر می‌رسد درصورت درست بودن همه این فرضیه‌ها عربستان دست‌کم برای چند‌ماه توان صادرات دست‌کم 3میلیون بشکه نفت خود را از دست خواهد داد.

زمان بازگشت به حالت عادی
بعید است عربستان بتواند در کمتر از 40روز آینده بخشی از ظرفیت تولید خود را احیا کند، یکی از دلایل مهم به تعمیرات فنی و دلیل دیگر به مسائل امنیتی برمی‌گردد و تا عربستانی‌ها نسبت به ایمن بودن شرایط مطمئن نشوند، نفتی به پالایشگاه‌های آسیب‌دیده تزریق نخواهند کرد.
 میزان خسارت اولیه ناشی از حمله به تأسیسات نفتی عربستان 7میلیارد دلار شامل خسارت به تأسیسات، محموله‌ها و مخازن نفتی برآورد شده، امنیت انرژی عربستان به خطر افتاده، دامنه این خطر حتی از خلیج‌فارس فراتر رفته و به دریای سرخ هم رسیده و به همین دلیل این احتمال مطرح است که درصورت تشدید تنش در منطقه و حملات احتمالی تا 100درصد تولید و صادرات نفت این کشور متوقف شود. گفته می‌شود هم شورای‌عالی امنیت ملی عربستان و هم دولت آمریکا تأکید دارند تا زمان اطمینان از امنیت تأسیسات نفتی هرگونه عملیات پالایش نفت در این منطقه باید متوقف شود چرا که هنوز ابعاد دقیق ماجرا روشن نیست؛ به‌ویژه اینکه پالایشگاه بقیق، بخش عمده بنزین مصرفی در پایتخت عربستان و گازوئیل یورو 4 و نفت شیرین این کشور را پالایش می‌کند.

دود آتش به چشم چه کسانی می‌رود
دود آتش ناشی از حمله به تأسیسات نفت عربستان به چشم چه کسانی می‌رود؟ توان صادرات نفت عربستان نصف شده و حتی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا اعتراف کرده حمله به آرامکوی عربستان، تأثیر بسزایی بر بازارهای نفت خواهد داشت. او گفته برای حل بحران، دستور استفاده از ذخایر استراتژیک نفتی آمریکا را صادر کرده، اما تحلیلگران می‌گویند ذخایر استراتژیک کشورها و ذخایر تجاری شرکت‌های نفتی دنیا و البته ظرفیت مازاد دیگر کشورهای تولیدکننده نفت، توان جبران کسری نفت عربستان را ندارد و فعلا دنیا باید به کمبود 5.7میلیون بشکه‌ای نفت عربستان عادت کند زیرا کارشناسانی که با همشهری صحبت کرده‌اند، می‌گویند  بازگشت عربستان به ظرفیت کامل تولید نفت ممکن است هفته‌ها به طول بینجامد و حتی آزادسازی بخشی از ذخایر نفتی این کشور در میان‌مدت پاسخگوی نیاز بازار نیست.

تحلیل‌های بدبینانه
در یک تحلیل افراطی دیروز شرکت مشاوره انرژی اسپکتس پیش‌بینی کرد؛ عربستان پس از این حملات به خریدار عمده فرآورده‌های نفتی تبدیل خواهد شد. هرچند عربستان به برخی خریداران نفت خود اطمینان داده نگران نباشند، اما رویترز گزارش داده به‌احتمال بسیار زیاد دولت‌های سراسر جهان مجبور می‌شوند در ذخایر اضطراری نفت خود را باز کنند. خطر دیگر احتمال تکرار حملات به سوپاپ اطمینان نفتی جهان یعنی عربستان است. کارشناسان شرکت‌های جهانی نفت هشدار داده‌اند بعید به‌نظر می‌رسد این حملات پهپادی متوقف شوند و هر آن احتمال حمله مجدد وجود دارد و بازار نفت باید این موضوع را مدنظر قرار دهد.

چشم‌انداز واکنش اوپک و غیراوپک
 آیا اوپک و غیراوپک قدرت جبران کمبود نفت عربستان را دارند؟ بعید است و البته وزیر انرژی روسیه هم به همین دلیل برگزاری نشست فوق‌العاده اوپک پلاس را محتمل نمی‌داند و دبیرکل اوپک می‌گوید  هنوز سرگرم کسب جزئیات مربوط به این حملات است. نخستین آثار کمبود نفت عربستان متوجه چین، هند، کره‌جنوبی و ژاپن است؛ البته دیروز دونالد ترامپ با افتخار اعلام کرد ایالات متحده آمریکا به نفت عربستان یا خلیج‌فارس اصلا وابسته نیست، اشاره او احتمالا به این نکته است که آمریکا خود را به تأمین امنیت مسیرهای صادراتی نفت از خلیج‌فارس متعهد نمی‌داند. حالا وقت آن رسیده که دنیا فکری برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی‌اش کند. امنیت انرژی دنیا به خطر افتاده، این خطر فقط حملات یمنی‌ها به عربستان نیست و اصلی‌ترین چالش اینجاست که آیا تحریم ایران باعث به خطر افتادن امنیت انرژی جهان نمی‌شود؟

   فرضیه تازه درباره پالایشگاه آسیب‌دیده

محمدعلی خطیبی‌طباطبایی، نماینده سابق ایران در اوپک به همشهری می‌گوید: هم اظهارنظرهای مقامات رسمی عربستان و هم منابع مستقل از کاهش 5.7میلیون بشکه‌ای صادرات نفت این کشور حکایت دارد. او درعین حال با گمانه‌زنی در حول و حوش این رویداد، فرضیه جالبی را مطرح می‌کند و توضیح می‌دهد: به‌نظر می‌رسد حملات یمنی‌ها محدود به پالایشگاه‌ها نبوده و بخشی از مراکز حساس تولیدی نفت در شرق عربستان با اختلال مواجه شده است. او درباره احتمال بازگشت نفت عربستان به تولید قبلی خود می‌گوید: دیدگاه‌ها متفاوت است، اما قوی‌ترین گزینه این است که ترمیم وضعیت تولید و انتقال نفت عربستان چند هفته طول خواهد کشید. این کارشناس بازارهای جهانی نفت در عین حال می‌افزاید: جبران کمبود تولید و صادرات نفت عربستان درصورت تداوم تعمیرات با اتکای به ذخایر استراتژیک آمریکا سخت خواهد بود زیرا همواره عربستان نقش سوپاپ اطمینان را در بازار جهانی نفت ایفا می‌کند و این کشور همواره کمبود تولید و صادرات کشورهای دیگر، در اثر اعتصاب، جنگ داخلی یا تحریم دیگر کشورها را جبران می‌کند. به گفته خطیبی، واقعیت این است که هیچ کدام از کشورهای صادرکننده نفت ازجمله روسیه قادر به جبران کمبود 5.7میلیون بشکه نفت عربستان نخواهند بود. خطیبی‌طباطبایی در عین حال تأکید می‌کند: تنها کشوری که قادر به برگرداندن آرامش به بازار نفت در شرایط فعلی است، ایران است که تحت تحریم قرار دارد و درصورت برداشتن تحریم‌ها، ایران قادر است حداکثر نیمی از کمبود نفت عربستان را تا بازگشت این کشور به وضعیت عادی جبران کند. نماینده سابق ایران در اوپک می‌گوید: البته این احتمال را نباید دست‌کم گرفت که چه‌بسا حملات یمنی‌ها به تأسیسات نفتی عربستان در آینده ادامه یابد که این مسئله فصل تعمیرات تأسیسات نفتی سعودی‌ها را به تأخیر می‌اندازد و احتمال افزایش قیمت نفت را تقویت می‌کند. خطیبی‌طباطبایی با بیان اینکه ذخایر استراتژیک دولت‌ها و ذخایر تجاری شرکت‌های نفتی دنیا حداکثر 90روز می‌تواند پاسخگوی نیاز کشورهای صنعتی به نفت باشد، درباره دلیل آسیب‌پذیری تأسیسات نفتی عربستان توضیح می‌دهد: واقعیت این است که عربستان دارای مدرن‌ترین و پیشرفته‌ترین سیستم‌های دفاعی و تجهیزات نظامی است و هزینه زیادی در این زمینه داشته و ناکارایی یا استفاده نکردن از این تجهیزات جای سؤال دارد. او می‌گوید: قطعا اینکه بخواهند ایران را مقصر جلوه دهند، یک فرافکنی است و حتما اگر این فرضیه واقعیت داشت، کشورهای پیشرفته می‌توانستند از طریق تصاویر ماهواره‌ای خود نقاطی را که پهپادها حرکت کرده بودند، شناسایی کنند، ولی اینکه هیچ پهپادی شناسایی نشده و مورد حمله قرار نگرفته، نشان می‌دهد عربستان آسیب‌پذیر است.



   شائبه بزرگ‌نمایی عربستان

نرسی قربان از کارشناسان شناخته شده ایرانی در بازارجهانی انرژی، به همشهری می‌گوید: باید صبر کرد تا ابعاد حملات به پالایشگاه‌ها و تجهیزات نفتی عربستان روشن شود، زیرا این شائبه جدی وجود دارد که عربستان در حال بزرگ‌نمایی است. به گفته او این اتفاق به‌طور طبیعی نمی‌تواند باعث کاهش 5.7میلیون بشکه نفت صادراتی عربستان شود. او توضیح می‌دهد: کاهش این حجم از صادرات نفت عربستان وقتی قابل تحلیل است که حملات صورت گرفته به خطوط انتقال نفت خام و بنادر صادراتی رخ داده باشد. نرسی قربان این احتمال را مطرح می‌کند که شاید عربستان می‌خواهد با طرح شائبه کاهش 5.7میلیون بشکه نفت صادراتی خود و همچنین با تأکید بر ضرورت تأمین امنیت انرژی دنیا، اجماعی سیاسی را در جهان علیه ایران شکل دهد و در این میان ایران را مقصر جلوه دهد. او تأکید می‌کند: اتفاقات چند روز آینده اثر واقعی حملات اخیر به تأسیسات نفتی عربستان را روشن‌تر می‌کند. به گفته نرسی قربان، افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، در ساعت اولیه بازگشایی بازارها و سپس بازگشت آن به سمت قیمت‌های پایین‌تر، این فرضیه را تقویت می‌کند که ممکن است میزان خسارت وارد شده به تأسیسات نفتی عربستان به میزانی نبوده که بخواهد اثر سنگینی بر بازار داشته باشد.


 

حمله به عربستان تعیین‌کننده بازی در خلیج‌فارس است