آب خاکستری در چرخه بهره‌وری

عاطفه علیان|اصفهان- خبرنگار:


    اصفهان با اقلیم خشک از جمله استان‌هایی است که با کاهش بارندگی روبه‌رو بوده و این استان را در معرض تنش آبی قرار داده است. در حال حاضر، متوسط سرانه مصرف آب در بخش خانگی در اصفهان حدود 155 لیتر برای هر نفر در شبانه‌روز است که این مقدار با توجه به اقلیم آب و هوایی اصفهان باید به کمتر از ۱۳۰ لیتر در شبانه‌روز کاهش یابد. برای برون‌رفت از تنش آبی و یا به عبارت بهتر، برای سازگاری با کم‌آبی، مدیریت مصرف آب یکی از راهکارهای مؤثر است. تصفیه، بازچرخانی و استفاده مجدد از آب خاکستری یکی از راهکارهای اصلی مدیریت مصرف آب محسوب می‌شود. به طور کلی، 60 تا 80 درصد مصرف آب در یک خانه تبدیل به آب خاکستری می‌شود. بنابراین واضح است که استفاده مجدد از آب خاکستری می‌تواند تأثیر قابل توجهی در کاهش مصرف آب داشته باشد. آبی که پس از استفاده از آن، در تماس با فضولات انسانی نباشد به آب خاکستری تبدیل می‌شود که مطابق مبحث 16 مقررات ملی ساختمان- تأسیسات بهداشتی، آب غیرآشامیدنی تحصیل‌شده از فاضلاب خروجی از روشویی، سینک ظرف‌شویی، وان، زیردوشی، لگن یا ماشین رخت‌شویی است. علی‌رغم تأکید بر استفاده مجدد از آب خاکستری هنوز هیچ گونه دستورالعمل و یا برنامه اجرایی برای آن ابلاغ نشده است و همه منتظر الزامات قانونی هستند تا ضمانت اجرایی این طرح فراهم شود. 


ضرورت برنامه اجرایی بازچرخانی آب خاکستری

مدیر بخش مصرف و کاهش آب بدون درآمد شرکت آب و فاضلاب استان به همشهری می‌گوید: خلأ موجود در خصوص یک دستورالعمل یا برنامه اجرایی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان را بر آن داشت که در سال گذشته و در راستای تفاهم‌نامه‌ای با سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اقدام به تهیه یک برنامه اجرایی برای تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری در ساختمان‌ها کند. طی تهیه این برنامه اجرایی که 9ماه به طول انجامید، از نظرهای اداره بهداشت استان، سازمان محیط ‌زیست استان، معاونت‌های شهرسازی و خدمات شهری شهرداری اصفهان و همچنین، تعدادی از شرکت‌های تولید‌کننده پکیج تصفیه استفاده شده است. در حال حاضر، این برنامه برای دریافت مجوزهای لازم برای الزام اجرایی آن، به کمیسیون عمران شورای شهر ارجاع داده شده است.

«آسیه‌سادات ملاباشی» ادامه می‌دهد: از طرف دیگر، شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان در چند سال اخیر برای اجرا و راه‌اندازی پیکج تصفیه آب خاکستری در دانشگاه اصفهان اقدام کرده است. در این پکیج‌های تصفیه که از محل اعتبارات عمرانی ملی اجرا شده‌اند، پساب تصفیه‌شده برای آبیاری فضای سبز محوطه استفاده می‌شود.  وی می‌افزاید: برخی مصرف‌کنندگان از جمله تعدادی از مشترکین خانگی و آموزش و پرورش استان به صورت خودجوش و داوطلبانه به استفاده مجدد از آب خاکستری و پساب رو آورده‌اند که تجربه‌های موفقی در این زمینه محسوب می‌شود. همچنین، مجموعه سیتی سنتر و دانشگاه صنعتی اصفهان با استفاده از پساب فاضلاب تصفیه‌شده گامی در جهت مدیریت مصرف آب برداشته‌اند.


برنامه‌ای برای بازچرخانی آب خاکستری 

رئیس کمیسیون انرژی، استاندارد مصالح و محیط زیست نظام مهندسی ساختمان اصفهان و عضو هیات مدیره سازمان نظام مهندسی ساختمان اصفهان   با اشاره به این‌که نیمی از فاضلاب تولیدی شهری در خانه‌ها تولید و تبدیل به آب خاکستری می‌شود تصریح می‌کند: بازچرخانی آب خاکستری با توجه به تغییر اقلیم و وضعیت بحران آب ضروری است. به طور معمول، 25 تا 50 لیتر آب در حمام و 10 تا 20 لیتر در لباس‌شویی و 5 تا 15 لیتر در ظرف‌شویی تولید می‌شود که می‌تواند در فرایند بازچرخانی آب خاکستری مورد استفاده قرار گیرد.  طاهری اصل با بیان این‌که بر اساس قانون توسعه و بهینه‌سازی آب شرب شهری و روستایی با ابلاغیه آیین‌نامه هیات وزیران به تاریخ 16/5/96 سازمان نظام مهندسی ساختمان با همکاری شرکت آب و فاضلاب و سازمان محیط زیست، مرکز بهداشت و معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان مکلف شدند برنامه اجرایی تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری را تدوین کنند اظهار می‌کند: این برنامه به صورت دقیق و جامع در 12 بخش تهیه شده که طبق ماده 7 آیین‌نامه مذکور شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی مکلف می‌شوند پس از تاییدیه نظام مهندسی ساختمان در شهرها و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در روستاها مبنی بر نصب تاسیسات بازچرخانی آب و جمع آب باران در ساختمان‌ها که مشمول این قانون هستند، برای تخفیف در حق انشعاب آب اقدام کنند. همچنین، تبصره 7 همین ماده بر تخفیف 20 درصد کارمزد دفع فاضلاب اشاره دارد. بر اساس این ماده، برنامه تصفیه و بازچرخانی آب خاکستری هم تهیه شد.

رئیس کمیسیون انرژی، استاندارد مصالح و محیط ‌زیست نظام مهندسی ساختمان اصفهان تصریح می‌کند: برنامه تدوین‌شده بازچرخانی آب خاکستری چندین بار در مرکز پژوهش‌های شورای شهر، و برای اعضای شورای شهر، معاونت شهرسازی و معماری شهرداری و در حضور شهردار و رئیس شورای شهر مطرح و تبیین شد. اگر بخواهیم به سمت شهر سبز حرکت کنیم، ناگزیریم بازچرخانی آب خاکستری را در اصفهان به طور جد دنبال کنیم. 
«محمد رضا طاهری اصل» تاکید می‌کند: اگر مساعدت، همراهی و جدیت مدیریت شهری در تصویب طرح بازچرخانی آب خاکستری باشد و برای آن اقدام کنند و مشوق‌ها و تخفیفات لازم از طرف شهرداری ارائه شود، اصفهان در زمینه مدیریت مصرف و سازگاری با تغییرات اقلیم پیشرو خواهد شد. 

وی می‌افزاید: این طرح با تمام جزئیات آماده است و زیرساخت‌های آن در نظام مهندسی تدوین شده و شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان باید تخفیفات لازم را از وزارت نیرو پیگیری کند. برای محقق شدن استفاده از آب خاکستری و مصرف مجدد پساب نیاز به یک همت و عزم راسخ و جدی است و امیدواریم که شورای شهر، شهرداری اصفهان و استانداری جدیت به خرج دهند و این اتفاق مهم در اصفهان بیفتد.


همکاری ارگان‌های مختلف برای استفاده از آب خاکستری

مسئول امور آب معاونت خدمات شهری شهرداری اصفهان با اشاره به این‌که در کشور ما بازیابی آب‌های خاکستری از اهمیت کمی برخوردار است به همشهری می‌گوید: بهره‌برداری از آب‌های خاکستری چندین ارگان را به همکاری فرا می‌خواند که تجربه نشان داده این همکاری کمتر به نتیجه مطلوب منجر شده است. 
«محمد جمالی‌نژاد» با بیان این‌که شهرداری‌ها به عنوان ارگانی که بیشترین بهره‌برداران آب شهری در تامین فضای سبز هستند ، می‌توانند از ظرفیت آب خاکستری بهره‌‌مند شوند ادامه می‌دهد: با توجه به تغییر اقلیم و تبعات آن ‌که خشکسالی‌های چند دهه اخیر را در استان اصفهان شاهد بودیم، شهرداری برای آبیاری فضای سبز با چالش جدی مواجه شده است.   

وی می‌افزاید: چنانچه طرح ارائه‌شده برای بازچرخانی آب خاکستری که مجتمع‌های مسکونی بند «ج» و «د» را مکلف به استفاده از فرایند مذکور می‌کند، در شورای شهر پنجم تصویب شود، اقدام مهمی در حفظ محیط ‌زیست و منابع آبی رقم خواهد خورد. 
به گفته جمالی‌نژاد، مهم‌ترین مساله در بازچرخانی آب خاکستری تصفیه، ذخیره‌سازی و پمپاژ به شبکه آبیاری است و هزینه‌های آن توسط مالک یا مالکان واحدهای مسکونی یا اداری پرداخت می‌شود. از سوی دیگر، انتقال آب خاکستری تصفیه‌شده به شبکه آبیاری با نظارت دستگاه‌های ذی‌ربط مانند آب و فاضلاب، شهرداری، بهداشت، محیط ‌زیست در شبانه‌روز از نظر کمی و کیفی پایش می‌شود و شهرداری باید مکلف باشد بسته‌های تخفیفی و تشویقی در اختیار استفاده‌کنندگان از فرایند بازچرخانی آب خاکستری قرار گیرد. 

وی اضافه می‌کند: آب و فاضلاب استان باید از طریق دوره‌های بازدید مراکز بهداشت بر تصفیه بازچرخانی آب خاکستری نظارت داشته باشد و الزام و پایش لحظه‌ای و آنلاین این فرایند رصد شود تا این طرح با شکست مواجه نشود و تجربه تلخی به جا نگذارد. بازچرخانی آب مسیری است که در دنیا معمول است و کشور ما اگرچه دیر در این مسیر گام برداشته است، باید با همکاری و قوانین و ضمانت اجرایی مستدل پیش برود. 


   مبارزه با ورود ریزگردها به شهر

رئیس نظارت بر شبکه‌های آبیاری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به همشهری می‌گوید: با کاهش آب خام درخواستی، منابع مطمئنی برای آب شرب در استان اصفهان فراهم شده است. از سوی دیگر، منابع پایدار و مطمئنی هم برای صنایع مهیا شده و در این زمینه سالانه حدود 20 میلیون متر مکعب پساب خروجی از تصفیه‌خانه‌های فاضلاب جایگزین آب خام دریافتی صنایع مادر شده است. «مجید نصر» ادامه می‌دهد: صنایع نیز با احداث تصفیه‌خانه‌های تکمیلی و بازچرخانی آب نیاز خود را به حداقل ممکن رسانده‌اند که می‌توان از میزان سرانه تولیدی آنها نسبت به آب دریافتی در سال‌های گذشته به این کاهش مصرف پی برد.  وی می‌افزاید: سالانه 44 میلیون متر مکعب پساب تصفیه‌خانه‌های اصفهان به تالاب گاوخونی منتقل می‌شود و 50 میلیون متر مکعب پساب نیز در بخش بیابان‌زدایی و با ایجاد کمربند سبز برون‌شهری اقدام موثری در حفاظت و توسعه فضای سبز انجام می‌شود و گامی کوچک برای مبارزه با ورود ریزگردها به شهر اصفهان است.

 

اصفهان در مسیر تبدیل به شهر سبز

محبوبه وکیلی|: اصفهان- خبرنگار


ایران از جمله کشورهای واقع در اقلیم گرم و خشک است. با این‌که در گذشته ایرانیان از طریق قنات و سدهای ذخیره‌ای و تاخیری با بحران کم‌آبی سازگار شدند صنعتی شدن و تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان امروزی، دمای زمین را افزایش داده و همین اقلیم را تغییر داده است. بازچرخانی آب خاکستری به عنوان روشی نوین می‌تواند در حفظ منابع آب و محیط‌ زیست موثر واقع شود. از سوی دیگر، استفاده از آب خاکستری می‌تواند منجر به برداشت کمتری از منابع آب زیرزمینی و سطحی شود و با کاهش بار آلی فاضلاب و آلودگی مجاری مربوط به فاضلاب‌روها مقدار فاضلاب تولیدی را به طور قابل توجهی کاهش دهد. با توجه به اهمیت موضوع با «محمد درویش» عضو هیات علمی موسسه تحقیقات و مراتع کشور، گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه می‌خوانید.


ضرورت بازچرخانی آب خاکستری چیست؟

هر سال بالغ بر 30 میلیارد متر مکعب از آب مصرفی در قالب پساب و شیرابه از دسترس خارج می‌شود که این مقدار حدود 4 برابر نیاز مردم ایران به آب شرب است و رقم قابل تاملی است. در بسیاری از کشورها که میزان سرانه بارندگی آنها در وضعیت مطلوب است، تا 18 بار بازچرخانی آب انجام می‌شود و این در حالی است که ما با بدسلیقگی کامل بسیاری از منابع باارزش آبی را که می‌توان در بازچرخانی آب خاکستری استفاده کرد از بین می‌بریم.


موارد استفاده از بازچرخانی آب خاکستری چیست؟

آب خاکستری بیش از 80 درصد فاضلاب تولیدی در ساختمان‌های مسکونی و اداری راتشکیل می‌دهد که محصول شست‌وشوی لباس، استحمام، روشویی و ظرف‌شویی است. می‌توان این آب را به جای سرریز کردن به شبکه فاضلاب به مصارف آبیاری فضای سبز، استفاده در فلش‌تانک و شست‌وشوی معابر به کار برد. طرح‌های بازچرخانی آب خاکستری ما را از سیاست‌های سدسازی و طرح‌های انتقال آب و استخراج از سفره‌های عمیق زیرزمینی بی‌نیاز می‌کند.


اصفهان چه جایگاهی در استفاده مجدد از آب‌های مصرفی دارد؟

اصفهان جزو 5 استان اول کشور در اتصال به شبکه فاضلاب و سیستم پسماند و تفکیک زباله از مبدا قرار دارد. اگر مواردی چون کاشت برنج که خارج از توان آبی استان است و بهره‌برداری‌های صنعتی مازاد در این استان انجام نمی‌شد، اصفهان هیچ گونه مشکلی از لحاظ درک ضرورت مصرف منابع انرژی نداشت. با این حال، انتظار می‌رود در فرایند بازچرخانی آب خاکستری، استان اصفهان سرمشق، پیشرو و نمونه در کشور شود و مسیر را در شهر سبز با قدم‌های محکم بردارد.