روایت تلخ بی‌شناسنامه‌های «کهن‌بالا»

سید امیرحسین عظیمی/ خبرنگار

  مرور آمار 700 هزار نفر جمعیت بدون شبکه آب، 70 هزار بازمانده از تحصیل و 6 هزار کلاس درس تخریبی، کپری و ناایمن شاید تصویر بهتری از محرومیت سیستان و بلوچستان در جنوب شرق ایران به ما بدهد.
اما یکی از مهم‌ترین محرومیت‌های این استان که کمتر دیده یا شنیده می‌شود، بی‌شناسنامه‌ها و بی‌هویت‌ها هستند. سیستان و بلوچستان اصلی‌ترین مأمن بی‌شناسنامه‌ها در ایران است.

آمار دقیق بی‌شناسنامه‌ها
در حاشیه‌ بودن، محرومیت و فقدان شاخص‌های اولیه زندگی دست به دست هم داده‌اند تا حداقل 100 هزار نفر از جمعیت بومی این استان نتوانند طی سالیان متمادی شناسنامه بگیرند. آماری رسمی از بی‌هویت‌ها در سیستان و بلوچستان موجود نیست، اما آمارهای رسمی و غیررسمی و گفته‌های برخی نمایندگان این استان در مجلس 100 هزار نفر بی‌شناسنامه را تأیید می‌کند.
رضا راحت‌دهمرده، مدیر کل ثبت احوال سیستان‌ و ‌بلوچستان، هم در تازه‌ترین گزارشش از بی‌شناسنامه‌ها، هرچند به تعداد فاقدان شناسنامه اشاره نکرده، گفته از سال گذشته حدود 4 هزار نفر پرونده تشکیل داده و شناسنامه‌دار شده‌اند.
مناطق بی‌شناسنامه‌ها در سیستان و بلوچستان آن‌قدر گوناگون است که برخی حتی شناسایی هم نشده‌اند. این مناطق، معمولاً مناطقی دورافتاده، کوهستانی و دور از چشم و مراکز شهرهاست.
به اتفاق راهنمای منطقه، سعید بخشی، سری زدیم به روستای «کَهَن‌بالا» در بخش تلنگ شهرستان قصرقند در مرکز بلوچستان تا از یکی‌ از مهم‌ترین مناطق دورافتاده و بی‌هویت بلوچستان گزارش تهیه کنیم.
15 کیلومتر جاده کوهستانی، ناهموار و سخت از مرکز بخش به روستای کهن‌بالا راه است. این دهستان بیش از 2 هزار نفر جمعیت دارد. این جمعیت‌ شاید در قیاس با روستاهای دیگر استان جالب توجه باشد، اما در برابر سیستان و بلوچستانی که 51 درصد جمعیت یک میلیون و 500 هزار نفری آن در روستاها زندگی می‌کنند، عدد بزرگی نیست.

دشواری شناسایی بی‌هویت‌ها 
بخشی از راه را با بخشدار تلنگ همراه بودیم. اکبر پاینده می‌گوید: 120 نفر در این روستای 2هزار نفری بی‌شناسنامه هستند که تا پیش از این تعداد آن‌ها بیشتر بود، اما با تلاش خیران و مسئولان برایشان شناسنامه صادر شد.
بخشدار تلنگ می‌افزاید: گام مهم، شناسایی بی‌هویت‌ها بود. خیلی از آن‌ها در روستا نیستند و به دلیل کار چوپانی در مناطق کوهستانی زندگی می‌کنند. 
به گفته وی، شناسایی آن‌ها به این دلیل که در محلی ثابت نیستند دشوار است. بنابراین یک اقدام جامع برای شناسایی بی‌شناسنامه‌ها انجام شد که تا مرحله تشکیل پرونده پیش رفت.
پاینده ابراز امیدواری کرد طی یک سال همه بی‌شناسنامه‌ها، شناسنامه‌دار شوند.
بخشدار در نیمه‌ راه به دلیل مأموریتش از ما جدا شد. به روستا می‌رسیم. دهیار روستا به استقبال ما می‌آید. همان اول نمایی از روستا را نشان می‌دهد؛ خانه‌های خوبی دارد ولی تعدای کپر هم در اطراف روستا دیده می‌شود. «کهن‌بالا» در دل کوه واقع شده است. بنیاد مسکن چند سال پیش اقدام به خانه‌سازی برای روستاییان کرد. شرکت برق هم برای ساکنان این روستا برق‌رسانی کرده است.
 بوروکراسی پیچیده برای روستاییان کوه‌نشین
حامد ستوده، دهیار روستا، می‌گوید: 4 سال است به دنبال هویت‌دار کردن این 120 نفر هستیم. روند کارهای اداری، بوروکراسی و استعلام زمان‌بر و رفت ‌و آمدهای هزینه‌بر خیلی ما را در تشکیل و پیشرفت پرونده عقب انداخته‌ است.
ستوده تأکید می‌کند: روند گرفتن شناسنامه طولانی‌مدت، هزینه‌بر و زمان‌بر است. روستاییان باید تا بخش یا مرکز استان برای آزمایش دی.‌ان.‌آ بروند. بیشتر این افراد توانایی مالی و هزینه سفر ندارند. برخی خیران هزینه‌های رفت‌ و آمد عده‌ای را می‌پردازند، ولی خیلی‌ها هنوز باقی مانده‌اند.
به گفته وی، برای محرومان باید تسهیلات قائل شد تا کسی که نان شب ندارد مجبور نباشد تا مرکز استان برای آزمایش یا استعلام سفر کند.
دهیار روستای کهن‌بالا تصریح می‌کند: کسی که بی‌شناسنامه باشد، نمی‌تواند تحصیل کند، نمی‌تواند به پزشک مراجعه کند، یارانه ندارد و از تمام خدمات عمومی محروم است. بلوچستان در حالت عادی از بسیاری از شاخص‌های اولیه رفاه عمومی محروم است. اگر کسی شناسنامه نداشته باشد از همان اندک خدمت‌رسانی هم محروم می‌شود.




شناسنامه دارشدن؛‌حق یا آرزو؟ 
یک دختر حدود 20 ساله بی‌شناسنامه در روستا به ما می‌گوید: دوست داشتم تحصیل را ادامه دهم و راهنمایی و دبیرستان را تمام کنم، اما چون بی‌شناسنامه بودم تا ابتدایی بیشتر نتوانستم درس بخوانم. همان هم با دشواری‌های زیاد همراه بود.
او می‌گوید: خیلی ‌از هم‌سن و سالانم تحصیل را دوست دارند. دوست دارند معلم و مهندس شوند، اما چون شناسنامه ندارند ترک تحصیل می‌کنند. این‌که روستایی یا کوه‌نشینیم دلیل قابل قبولی برای نداشتن شناسنامه نیست. ما اهل ایران هستیم و حق داریم به آرزوهایمان برسیم.





بیکاری به خاطر بی‌هویتی
خالد، مردی 30 ساله، به ما می‌گوید: معمولاً کارگران برای پیدا کردن کار به شهرستان ایرانشهر می‌روند و آن‌جا هم صاحب‌کارها برایشان بلیت می‌گیرند و آن‌ها را برای کار به شیراز می‌فرستند. من بارها مراجعه کرده‌ام اما چون ‌شناسنامه ندارم صاحب‌کار من را معرفی نمی‌کند.وی می‌افزاید: خودم نمی‌توانم تا شیراز بروم. یارانه هم، که حق همه است، ندارم. پیگیر گرفتن شناسنامه هستم، اما روندش 2 سال طول می‌کشد. «کهن‌بالا» فقط یکی ‌از مهم‌ترین مناطق بی‌شناسنامه در بلوچستان است. این روستای در حاشیه که سال‌ها در سایه بوده، با تلاش بعضی فعالان اجتماعی و خیران، برق‌دار و خانه‌هایش هم اغلب نونوار شده است، اما همچنان از زخم بی‌هویتی رنج می‌برد.


حامد ستوده، دهیار روستا: 4 سال است به دنبال هویت‌دار کردن این 120 نفر هستیم، اما روند کارهای اداری، بوروکراسی و استعلام زمان‌بر و رفت ‌و آمدهای هزینه‌بر خیلی ما را در تشکیل و پیشرفت پرونده عقب انداخته‌ است

اکبر پاینده، بخشدار تلنگ: گام مهم شناسنایی بی‌هویت‌ها بود‎؛  بنابراین یک اقدام جامع برای شناسایی بی‌شناسنامه‌ها انجام شد که تا مرحله تشکیل پرونده پیش رفت و امیدوارم طی یک سال همه بی‌شناسنامه‌ها، شناسنامه‌دار شوند