آیین های محرم در بام ایران

این روزها با میدان‌داری جوانان در هیات‌ها از همان روز نخست دهه اول ماه محرم، شور عزاداری حسینی برپا شده است. جوانان هیاتی به استقبال دهه محرم رفته‌اند و پیش از شروع دهه اول اقدام به سیاه‌پوش کردن خیابان‌ها و کوچه‌ها و نصب بنر و پارچه در سطح شهرها کردند. به گزارش ایرنا، هیات‌های عزاداری، برای خود در فضای مجازی نیز گروه‌های اطلاع‌رسانی به راه انداخته‌اند و برنامه‌های هر شب هیات را به صورت زنده برای مخاطبان شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند.

در برخی از شهرها اما همچنان پیران میدان‌دار هیات‌های عزاداری هستند و این افراد در شب‌های عزاداری سفره نذری عزاداری پهن می‌کنند. اسم امام حسین(ع) که در میان باشد، پیر و جوان در کنار یکدیگر میدان‌داری می‌کنند و مهم نیست در دسته زنجیرزنی و سینه‌زنی چه کسی اول صف باشد، برای هیات‌ها مهم این است که پرچم عزای سید و سالار شهیدان بالا باشد.


سنت‌های دیرینه در ماه محرم

در برخی از شهرها چند سالی است که کاروان‌های نمادین ورود اسرای دشت کربلا به راه افتاده که برخی معتقدند این کاروان‌ها برگرفته از کتب تاریخی است که بازسازی شده‌اند. در برخی از نقاط، مردم چهارمحال و بختیاری با نواختن آهنگ حزن‌انگیز نینوایی، به صورت سنتی دیرینه و به رسم وفاداری پیراهن سیاه برتن می‌کنند و برای برپایی خیمه‌های عزاداری در این استان مهیا می‌شوند.

براساس یک سنت دیرین، شب تاسوعای حسینی در بین برخی از ساکنان چهارمحال و بختیاری به شب «چوب و دهل» معروف است و روز عاشورا را نیز آنان روز «تیغ» می‌نامند. جوانان بیشتر در هیات‌های عزاداری به زنجیرزنی می‌پردازند و بزرگ‌ترها به‌ویژه در این استان در آیین‌های سینه‌زنی شرکت می‌کنند.


عزاداری در شهرکرد و بروجن

در شهرکرد مرکز چهارمحال و بختیاری در ایام گذشته ۳ مسجد نو، مسجد جامع یا مسجد خان و مسجد ابومحمد، مثلث سه‌گانه و محوری عزاداری مرکز استان بوده‌اند و هنوز در ایام عزاداری جمعیت زیادی از عزاداران شهرکرد در این مساجد حضور دارند. کم‌کم با گسترش مساجد و توسعه شهرنشینی در شهرکرد مساجد دیگری نیز به جمع میعادگاه‌های عزاداران حسینی مرکز استان پیوستند. دسته‌های عزاداری حسینیه اعظم، مسجد صاحب‌الزمان(عج) و مسجد‌الرضا(ع) نیز محل تجمع عزاداران طایفه‌های دهکردی است و پس از آنها مساجد دیگر شهرکرد نیز پذیرای عزاداران چهارمحالی و بختیاری هستند.

از قدیم و ندیم در شهرستان بروجن نیز مسجد حاج کرامت و مسجد جامع، محل عزاداری‌های بزرگ مردم این شهر فرهنگ‌دوست چهارمحال و بختیاری بوده است. در این دو شهر بزرگ استان نوع و شیوه عزاداری مردم بیشتر با استفاده از زنجیرو بیشتر این زنجیره‌ها ساخته شهر نجف‌آباد اصفهان بوده است. اما در شهرکرد نوع و شیوه زنجیرزنی در ۳ مسجد جامع، نو و ابومحمد براساس همان رسم دیرینه «سنگین‌زدن» است و جفت‌زدن زنجیره‌ها بر گرده و تک‌زدن هنگام دم دادن با مداح، از ویژگی‌های عزاداری در این مساجد از گذشته تا امروز بوده است.

در مسجد امام صادق (ع) شهرکرد در وسط میدان چهارراه بازار نیز عزاداران که بیشتر از ترک‌زبانان استان بوده‌اند، زنجیرزنی تک‌ضرب دارند و این تک‌زنی زنجیر به صورت سه‌ضربه‌ای بوده است. سینه‌زنی نیز در دسته‌های عزاداری شهرکرد رایج بوده است و شیوه سینه‌زنی در مساجد به صورت تک‌زدن است که ریتم سنگینی  دارد.


زنجیرزنی در عزای حسین(ع)

در برخی از روستاها و شهرهای حاشیه زاینده‌رود و بیشتر در بین آنهایی که با گویش ترکی صحبت می‌کنند، عزاداران زنجیر سه‌ضرب می‌زنند، مداحان با دو گویش فارسی معیار و ترکی قشقایی مداحی می‌کنند و طبالان و سنج‌زنان نیز ریتم عزایشان سه‌ضربی است. در برخی از این هیات‌های عزاداری در مناطق ترک‌نشین استان نیز زنجیرزنی و مداحی به صورت تک‌زنجیر و پنج‌ضرب و هفت‌ضرب نیز وجود دارد که این شیوه اکنون در بین جوانان کمی کمرنگ‌تر شده است. در این آیین دسته‌های عزاداری در سه یا دو ستون موازی در خیابان حرکت می‌کنند و بزرگان هیات‌ها در رده نخست ستون‌های عزاداری قرار می‌گیرند و به هنگام «دم دادن» و جواب نوحه‌خوان‌ها، زنجیرزنی تک‌ضرب خواهد شد.


علامت‌گردانی؛ رسمی دیرینه

علامت‌گردانی نیز به گونه‌ای خاص برای ماه محرم آماده می‌شود و برای سرهم کردن علامت‌های سنگین فلزی، بزرگان «علامت بر» دور هم جمع می‌شوند و علامت یک مسجد یا دسته عزاداری را سرهم می‌بندند. علامت‌ها در پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند و بزرگ و پیر علامت‌گردان‌های هیات، در چهارراه‌ها و یا یکی از میدان‌های شلوغ شهرها، با انداختن علامت تا آستانه زمین و تعظیم دادن علامت، به دیگر عزاداران «سلام» می‌کنند. در شهرکرد قدیم هر طایفه در بین عزاداران دارای یک علامت بوده و علامت‌برها نیز بیشتر از همان طایفه بوده‌اند که این امر امروزه منسوخ شده است. در مناطق دیگر استان نظیر شهرستان فارسان و روستاهای آن نیز آیین‌های سینه‌زنی در بین جوانان به صورت «واحد» و یا سینه‌زنی«خرمشهری» برگزار می‌شود. 


تعزیه‌خوان‌ها؛ جلودار دسته‌های عزاداری

در برخی از دسته‌های عزاداری در روستاها یا شهرهای کوچک استان و بیشتر در مناطق بختیاری‌نشین نوازندگان سرنا و دهل با نواختن ساز چپ و نوای عزا، پیشاپیش عزاداران حرکت می‌کنند و برخی از عزاداری‌ها نیز با حرکت دادن نمادین کاروان اسرای کربلا همراه است. در فرخشهر دسته‌های عزاداری به صورت منظم و گسترده پشت سر هم در شهر زنجیرزنی می‌کنند و زنجیرزنی مردم به صورت جفت است که در پیشایش دسته‌های عزاداری، تعزیه‌خوانان و در حرکت هستند. شهر طاقانک شب تاسوعا شاهد برافراشته شدن خیمه‌ها و در روز عاشورا نیز شاهد خیمه‌سوزی است و پس از به آتش کشیده شدن خیمه‌ها، مردم برای تبرک، قسمتی از این خیمه‌های سوخته را همراه خود می‌برند.