مرگ آبزیان شادگان در آلودگی و کم‌آبی
عدم‌تأمین حقابه، تبخیر آب و افزایش آلودگی، باعث مرگ بخشی از ماهیان تالاب شادگان شد
الهام مصدقی‌راد _ خبر‌نگار
تغییر رنگ آب تالاب شادگان و مرگ ماهی‌ها در بخش‌هایی از تالاب، روز گذشته در برخی رسانه‌ها منتشر شد؛ اتفاقی که بعد از خبر پرآبی تالاب شادگان در ابتدای امسال و همچنین انتقال آب از کارون به شادگان، غیرمنتظره است. بارندگی‌های بهاره، تالاب شادگان را به میزان قابل توجهی از خشکی رهانید و پروژه انتقال آب از کارون که حدود 2ماه قبل بهره‌برداری شد نیز امید را در دل شادگانی‌ها زنده کرد. خشک شدن تالاب شادگان در سال‌های اخیر که در پی کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه آب و احداث سد در بالادست رخ داد، زندگی و معیشت بومیان منطقه را دشوار کرد. درحالی‌که خشکی مجدد و مرگ دوباره ماهیان در قسمت‌هایی از تالاب شادگان بار دیگر، بومیان منطقه را نگران کرده است، اداره حفاظت محیط‌زیست استان خوزستان این اتفاق را طبیعی و ناشی از تبخیر آب می‌داند اما فعالان محیط‌زیست می‌گویند: افزایش آلودگی‌های وارد شده بر تالاب در مرگ ماهی‌ها مؤثر بود.
تالاب‌های خشک و کم‌آب کشور در فروردین‌ماه سال‌جاری نجات یافتند اما همان زمان نیز اعلام شد که گرمای هوا و آغاز فصل تابستان، دوباره آب تالاب‌ها را تبخیر خواهد کرد.
عادل مولا، معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان به همشهری می‌گوید: «همزمان با گرم شدن هوا، بخش‌هایی از تالاب که سطح زمین در آنجا بالاتر از دیگر بخش‌هاست یا از نی‌های کمتر برخوردار است، دچار تبخیر و کاهش آب شدند و همین اتفاق منجر به کاهش اکسیژن موجود در آب شد که هم رنگ آب تالاب را تغییر داد و هم مرگ ماهی‌ها را رقم زد.»
ورود زهاب نیشکر ناشی از فعالیت کارخانه نیشکر در این منطقه، خبری بود که همزمان با انتشار خبر مرگ ماهی‌های شادگان منتشر و شورشدن آب به‌دلیل ورود زهاب عامل مرگ ماهی‌ها عنوان شد. مولا اما این دلیل را رد می‌کند و می‌گوید:«هم‌اکنون فصل برداشت نیشکر است و زمان ورود زهاب به تالاب نیست.»
کارشناسان محیط‌زیست البته معتقدند، فعالیت کارخانه نیشکر از حدود 16سال پیش آغاز شده و در این مدت تالاب با زهاب‌های ناشی از تولید نیشکر، سازگاری پیدا کرده است. رحیم مجدمی، رئیس اداره محیط‌زیست شادگان نیز اوایل ماه گذشته از افزایش میزان تبخیر آب و کاهش سطح آب در تالاب شادگان خبر داد. او گفته بود: «وضعیت شادگان بحرانی است و تنها 40تا50درصد تالاب، آب دارد.»
دریچه کنترل برای کمک به تالاب
تالاب شادگان دارای آب شیرین و آب شور است. بخشی از تالاب نیز در محل تلاقی آب شور و شیرین قرار گرفته که به آب «لب شور» شهرت یافته است. این بخش، زیستگاه ماهیان ارزشمندی است که درست در همین نقطه تخمگذاری می‌کنند. برداشت بی‌رویه آب و احداث سد در بالادست تالاب شادگان، تأمین‌نشدن حقابه تالاب و کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، بخش شیرین تالاب شادگان را با بحران مواجه کرده و آب مورد نیاز برای این بخش تامین نشده است.
معاون محیط‌زیست طبیعی استان خوزستان اما از ایجاد دریچه‌های کنترل آب در تالاب شادگان خبر می‌دهد و می‌گوید: «با ایجاد این دریچه‌ها، آب در قسمت شیرین تالاب پایدار می‌ماند و از ایجاد استرس بر اکوسیستم تالاب جلوگیری می‌شود.»
به گفته عادل مولا، با ایجاد این دریچه‌ها، زیستگاه ماهی‌ها در بخش شیرین تالاب به خطر نمی‌افتد. تالاب نیز خشک نمی‌شود و از سوی سوداگران زمین تصرف نخواهد شد. همچنین معیشت بومیان منطقه نیز به‌دلیل کاهش آب، تهدید نمی‌شود.»
چنین وضعیتی تا زمانی که حقابه تالاب شادگان رعایت شود، ادامه خواهد یافت. دریچه‌های کنترل آب تالاب شادگان قرار است بعد از نگهداشتن پایداری آب تالاب، به سمت بخش شور و دریا باز شود تا زیستگاه ماهیان در منطقه آب «لب شور» نیز آسیب نبیند.
معاون محیط‌زیست طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان تأکید می‌کند: ایجاد دریچه‌ها و برقراری تعادل میان دو سوی دریچه، از بروز تغییر رنگ آب تالاب و مرگ ماهی‌ها در بخش‌هایی از تالاب که به‌دلیل کاهش سطح آب رخ داده است، جلوگیری می‌کند.
او تأکید کرد: در سال‌های گذشته، زیرگذری به‌عنوان دریچه در تالاب شادگان به همین منظور احداث شده که از چند سال پیش کاملا مسدود شده است.
به گفته مولا، اگر اعتبارات مورد نیاز برای ایجاد دریچه‌های کنترل آب تالاب شادگان بموقع و تا پیش از پایان سال و وقوع بارش‌های جدید در اختیار این استان قرار بگیرد، عملیات اجرایی تعبیه دریچه‌های کنترل آب در تالاب شادگان زودتر آغاز می‌شود.
آلودگی‌ها افزایش یافته است
برخلاف آنچه مدیران دولتی درباره اتفاقات رخ داده در تالاب شادگان به همشهری گفته‌اند، بومیان تالاب و فعالان محیط‌زیست منطقه نظر دیگری دارند. به گفته آنها، علاوه بر تأمین نشدن حقابه تالاب شادگان، احداث سد در بالادست، افزایش آلودگی‌ها و شوری آب موضوعاتی است که با وجود سیلاب ابتدای سال، بار دیگر هم موجب خشک‌شدن بخشی از تالاب شادگان و مرگ ماهی‌ها در این تالاب شده است.
فیصل عامری، فعال محیط‌زیست شادگان به همشهری می‌گوید: «ورود پساب صنعتی، شهری و کشاورزی، زهاب نیشکر، فعالیت شیلات، ورود سموم و علف‌کش‌ها از نقاط مختلف و از طریق رودهایی که به شادگان می‌ریزد، باعث مرگ ماهی‌ها در بخشی از تالاب شادگان شده است.» او می‌گوید: این اتفاق در سال‌های اخیر همواره رخ داده است، اما امسال، با وجود پر آب شدن تالاب بر اثر بارندگی‌ها نیز دوباره رخ داد که نشان‌دهنده افزایش میزان آلودگی آب در تالاب شادگان است.
عامری می‌افزاید: «براساس میزان نمک موجود در زهاب نیشکر و فعالیت‌های شیلات و... سالانه حدود 5میلیون تن نمک وارد شادگان می‌شود. حتی در قسمتی از تالاب در محدوده دارخوین، بسته شدن دریچه‌هایی که از سال‌ها پیش برای ایجاد تعادل در بخش شیرین و شور آب احداث شده بود، موجب ایجاد دریاچه نمک شده است.»
در ماه‌های اخیر، سازمان حفاظت محیط‌زیست حقابه تالاب‌ها را تعیین کرد و قرار است در جلسات تخصصی با شورای‌عالی آب، اختصاص آنها را نهایی کند. اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان نیز 3سناریو برای تأمین حقابه تالاب‌های این استان در موقعیت‌های مختلف بارندگی درنظر گرفته است که انتظار می‌رود با تأمین حقابه تالاب‌ها، وضعیت تالاب‌های این استان و ازجمله تالاب شادگان بهبود یابد. اگرچه تاکنون اقدام مؤثری برای کاهش آلودگی‌های وارد شده بر رودخانه‌ها و تالاب‌های استان خوزستان انجام نشده‌است.
