شهادت سید مبارز

سینا رحیم‌پور:

سال شهادت سید مبارز و دستگیری فعالان سیاسی؛ سال1316 با رقم‌خوردن حوادث زیادی در فضای سیاسی ایران سپری شد. مطبوعات در این سال‌ها کمتر جرأت می‌کردند درباره وضعیت زندگی مردم بنویسند و به همین دلیل بازار آنها از رونق افتاده بود. شاید مهم‌ترین اتفاق این سال را بتوان شهادت آیت‌الله سیدحسن مدرس از مبارزان و پیشگامان مبارزه با استبداد در 100سال اخیر دانست. مدرس بنا به گواهی تاریخ، همواره مبارز راه آزادی و مقابله با استبداد بود؛ بنابراین رضاشاه دل خوشی از او نداشت و سال‌ها تبعید و زندانی‌اش کرد و بالاخره هم جانش را گرفت. ماجرای 53نفر نیز یکی از رویداد‌های جالب این سال است؛ افرادی که حلقه اصلی حزب کمونیست در ایران بودند و هرکدام به شیوه‌ای بازداشت شدند. در حوزه کشوری اما قانون تقسیمات کشوری جدید، فضایی جدید را در حوزه مدیریت کشور رقم زد. ماجرای قرارداد سعدآباد و حفظ حریم کشور‌ها نیز از اتفاقات دیگر این سال است. مهم‌ترین رویداد‌های این سال در ادامه می‌آید.

جدیدترین تقسیمات کشوری

ایران به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مراکز تمدن بشری، در ادوار مختلف به فراخور شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، همواره تقسیم‌بندی‌هایی داشته است و بر همین اساس در اوایل دوره قاجار هم به 5حکمرانی و ۱۲حاکم‌نشین تقسیم ‌شد.

در آغاز قرن سیزدهم قسمتی از این تقسیم‌بندی تغییر یافت؛ به طوری که در اواسط سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار، ایران به 4ایالت و ۲۳ولایت تقسیم شد. پس از برقراری مشروطه و تأسیس مجلس شورای ملی، طبق قانون اساسی، تغییر سرحد ولایات و ایالات بدون تصویب قانون، ممنوع شد. اینگونه بود که مجلس شورای ملی در دی‌ماه ۱۲۸۶ قانونی را با عنوان «قانون ایالات و ولایات» به تصویب رساند که مطابق آن ایران به 4ایالت و ۱۲ولایت تقسیم می‌شد. ۳۰سال بعد یعنی در آبان‌ماه ۱۳۱۶ مجلس، قانون جدید تقسیمات کشوری را تصویب کرد و اختیار تغییر آن را به هیأت وزیران سپرد. بر اساس این مصوبه، ایران به 6استان تقسیم شد. هر استان شامل چند شهرستان بود و هر شهرستان به چند بخش و هر بخش به چند دهستان و هر دهستان به چند قصبه و روستا تقسیم می‌شد. این 6استان عبارت بودند از: استان شمال غرب، استان غرب، استان شمال، استان جنوب، استان شمال شرق و استان مکران؛ با این‌ حال عمر این تقسیم‌بندی شش‌گانه نیز بیش از 2‌ماه نبود؛ چراکه در روز دهم دی‌ماه‌ همان سال، تقسیمات کشور به ۱۰استان، ۴۹شهرستان و ۲۹۰بخش تغییر یافت.

این استان‌ها عبارت بودند از:

  استان یکم: زنجان، قزوین، ساوه، سلطان‌آباد، رشت، شهسوار

  استان دوم: قم، کاشان، تهران، سمنان، ساری، گرگان

  استان سوم: تبریز، اردبیل

  استان چهارم: خوی، رضائیه، مهاباد، مراغه، بیجار

  استان پنجم: ایلام، شاه‌آباد، کرمانشاه، سنندج، ملایر، همدان

  استان ششم: خرم‌آباد، اهواز، گلپایگان، خرمشهر

  استان هفتم: بهبهان، شیراز، بوشهر، فسا، آباده، لار

  استان هشتم: کرمان، بم، بندرعباس، خاش، زابل

  استان نهم: سبزوار، بیرجند، تربت حیدریه، مشهد، قوچان، بجنورد، گناباد

  استان دهم: اصفهان، یزد.

طرح عملیاتی شرکت سهامی فرش ایران

این سند یک طرح عملیاتی برای فعالیت تشکیلات شرکت سهامی فرش ایران است. این فعالیت در 3قسمت نظارت بر صنعت فرشبافی و صادرات و تبلیغات در کشورهای مصرف‌کننده و عمل خریدوفروش، تشریح شده است. مطابق این طرح شرکت باید بر فرش‌های تولیدشده برای صادرات نظارت کند تا از فروش فرش‌های ناقص و معیوب که به بازار فرش‌های ایران صدمه می‌زند خودداری شود. در این خصوص نظارت دولت، آموزش فرش‌بافان، صادرات از طریق گمرک و انجام معاملات از طریق این شرکت، ازجمله اقدامات نظارتی‌است. 2درصد از صادرات باید صرف تبلیغات شود. عملیات تجاری شرکت، خرید پشم و توزیع میان فرش‌بافان و سفارش به فرش‌بافان و صادرات و فروش با قیمت مناسب را شامل می‌شود؛ به‌نحوی که بازار به ‌دست رقبا از آناتولی، یونان، چین و هندوستان نیفتد.

شهادت مبارز ضداستبداد

نام سیدحسن مدرس با مبارزه علیه استبداد گره خورده است و تأثیرات بسزایی را در عرصه سیاست ایران از او می‌توان دید. او 5دوره نمایندگی مجلس و نایب‌رئیسی مجلس شورای ملی را در کارنامه خود دارد. ریاست فراکسیون اکثریت مجلس و جلوگیری از تاخت‌وتاز‌های رضاخان در زمانی که نخست‌وزیر بود باعث شد چالش‌ها بین مصدق و رضاخان بیشتر شود؛ تا جایی که مصدق طرح استیضاح رضاخان از پست نخست‌وزیری را هم به صحن مجلس برد و مجلس به صحنه رقابت موافقان و مخالفان مدرس تبدیل شد. اما ماجرا آنجا رقم خورد که رضاخان بسیاری را با تهدید و بسیاری دیگر را به وسیله پول، با خود موافق کرد. او تا پیش از بازداشت 2بار مورد سوء‌قصد قرار گرفت. رضاخان که شاه شد، کینه‌اش از آیت‌الله مدرس را بروز داد و دستور زندانی‌کردن و تبعید او به خواف را صادر کرد. 9سال از عمر سید مبارز در زندان سپری شد تا به او خبر رسید که به زندان کاشمر منتقل شده است. اما انتقال به زندان کاشمر دوره پایانی زندگی او بود. 10آذرماه، طبق شهادت شاهدان عینی در دادگاه دیوان کیفری، به او سم خوراندند. مدرس بعد از خوردن سم، مشغول راز و نیاز می‌شود و نگهبانان وقتی اثر سم را روی او نمی‌بینند، به سرش می‌ریزند و او را خفه می‌کنند.

پیمانی برای عدم‌تعرض

تیرماه این سال بود که ابتدا دکتر رشدی ارش ـ وزیر امور خارجه ترکیه ـ وارد ایران شد. پس از او ناجی‌الاصیل ـ وزیر امور خارجه عراق ـ به ایران آمد و بر سر اختلافات  اروند رود به مذاکره با مسئولان ایرانی پرداخت. چند روز بعد هم فیض‌محمدخان ـ وزیر امورخارجه افغانستان ـ وارد ایران شد تا وزرای امور خارجه 3کشور همسایه ایران به همراه سمیعی ـ وزیر امور خارجه ایران ـ پیمانی را جهت عدم‌تعرض بین 4دولت امضا کنند. این قرارداد در کاخ سعدآباد به امضا رسید و به همین دلیل به پیمان سعدآباد معروف است.

ماجرای آن 53نفر

دستگیری ۶نفر و ۴۰نفر و ۳نفر و ۴نفر، معروف به جمع ۵۳نفر، بزرگ‌ترین دستگیری در دوران رضاشاه بود که در آن گروهی از زندانیان سیاسی در پروژه‌ای تحت عنوان شبکه حزب کمونیست در ایران، بازداشت و به زندان قصر منتقل شدند. بیشتر این زندانیان گرایش‌هایی به مکتب‌ها و ایده‌های تازه‌ترجمه و مطرح‌شده از سوی کمونیسم داشتند. ۵۳نفر اکثرا ایده‌آلیست ‌بودند و میان بازداشت‌شدگان نام‌هایی چون احسان طبری، تقی ارانی، رضا روستا، انور خامه‌ای و بزرگ علوی را می‌توان دید.

تقویم