نبرد روزانه با # فناتحریم آمریکا

اشکان خسروپور ـ خبرنگار

تحریم‌های بخش فناوری از سوی آمریکا که مشهور به فناتحریم هستند مدت‌هاست کاربران ایرانی را با مشکل روبه‌رو کرده و استارتاپ‌های کشور، با مشکلات مختلف دست و پنجه نرم می‌کنند. آمازون، آخرین سامانه‌ بزرگی است که از چند وقت قبل و بعد از گیت‌هاب، آی‌پی‌های ایران را تحریم کرد. کمی بعدتر، فهرست تحریم‌های خزانه‌داری آمریکا به‌روز شد؛ فهرستی که پلیس فتا، شورای‌عالی فضای مجازی و سازمان تنظیم مقررات ایران (رگولاتوری)‌ را همچنان در فهرست تحریم‌شده‌ها نگه داشته بود. برایان هوک - نماینده ویژه آمریکا در امور ایران - چند وقت قبل با انتشار فیلمی برای فریب افکار عمومی مدعی شد که تحریم‌های آمریکا شامل فناوری‌های مرتبط با ارتباطات نمی‌شود. او ادعا کرد که سخت‌افزار، نرم‌افزار و خدمات مرتبط با ارتباطات شخصی توسط آمریکا تحریم نشده است.  اما آنچه استارتاپ‌ها و کاربران عادی آن را تجربه می‌کنند واقعیتی غیراین است. از زمان خروج یکجانبه ترامپ از برجام کاربران ایرانی امکان استفاده از سرویس‌های مختلف جهانی را به‌خاطر اتصال با آی‌پی‌های متعلق به ایران از دست داده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد آنچه اتفاق افتاده، برخلاف ادعاهایی که می‌شود، زندگی مردم عادی را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده است. این پرونده درباره بخشی از مهم‌ترین و غیرعادی‌ترین تحریم‌های حوزه آی‌تی است که می‌تواند روی کیفیت زندگی مردم تأثیر بگذارد و در مواردی، نشانه‌هایی از این افت کیفیت نیز دیده می‌شود.

 مشکل‌سازی باسابقه
 تحریم آی‌پی‌های ایران و سرویس‌ندادن شرکت‌ها به کاربران ایرانی به‌خاطر تحریم‌های دولت آمریکا ماجرای تازه‌ای نیست و مدت‌هاست که دولت آمریکا با فناتحریم تلاش کرده جلوی کاربران ایرانی را سد کند.

بستن حساب، بدون اخطار
آمازون از مدت‌ها پیش‌تر بستن حساب‌های ایرانیان را کلید زده بود اما اخیرا و با انتشار نامه به یکی از مشتری‌های ایرانی این موضوع مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. صابر مسگری - کارشناس خدمات ابری - که این نامه را دریافت کرده، دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «پیش از بستن حساب، هیچ اخطاری به من داده نشده بود. با یک نامه ناگهانی دسترسی‌ام به تمام اطلاعاتی که قبلا داشتم، بسته شد، درحالی‌که استفاده من از سیستم، صرفا برای تست و بررسی وضعیت سرویس‌های آمازون بود تا بتوانیم نمونه مشابه آن را در داخل ایران نیز راه‌اندازی کنیم؛ در واقع، ‌هیچ استفاده غیرعادی و غیرقانونی‌ای از این سامانه‌ها نداشتم». نامه‌ای که از طرف «خدمات وب آمازون» ‌برای این کاربر ایرانی فرستاده شد، یک متن پیش‌نوشته و مشخص دارد؛ متنی که به‌نظر می‌رسد برای بقیه کاربران نیز به همین منوال نوشته و ارسال شده است. در متن این نامه نوشته شده: «سلام صابر. آمازون قواعدی برای سازگاری با تحریم‌های دولتی(آمریکا) و مقررات کنترل صادرات دارد. براساس بررسی اکانت شما توسط ما که اخیرا انجام شد، شما در کشور/ منطقه‌ای هستید که ما قادر به خدمات‌دهی به آن نیستیم. برهمین اساس ما حساب کاربری آمازون شما را غیرفعال کرده‌ایم. اگر گمان می‌کنید که اعمال این اتفاق روی اکانت شما به اشتباه بوده، لطفا به نشانی sanctions-apeals@amazon.com ایمیل زده و به‌عنوان رفرنس شماره‌های درج شده زیر (نامه) را درج کنید. از درک شما سپاسگزاریم».

ایجاد مشکل برای غیرایرانی‌ها
پیش‌تر هم سرویس‌های اینترنتی دیگری خدمات‌رسانی به ایرانی‌ها را قطع کرده بودند. پرسروصداترین نمونه‌های اخیر به «اسلک» و «گیت‌هاب» برمی‌گردد که دسترسی‌شان را به هرکسی که با آی‌پی ایران به این خدمات وارد می‌شد، بسته بودند. همین کم‌دقتی باعث شده بود حساب غیرایرانی‌هایی که برای سفر کوتاه‌مدت به ایران آمده بودند نیز دچار مشکل شود. هرچند بعدتر حساب این افراد دوباره حالت عادی پیدا کرده بود اما به هرحال پیامدهایی برایشان داشت که بخشی از زندگی‌شان را مختل کرد.







بازخوانی یک گزارش: اینترنت بدون آمازون چه شکلی است؟
سایت ورج که در حوزه فناوری فعالیت می‌کند، اندکی پیش‌تر مقاله‌ای منتشر کرده بود که نشان می‌داد، آمازون و سرویس‌های متنوعش تا چه اندازه روی زندگی عادی مردم دنیا تأثیر می‌گذارند. این خلاصه‌ای از گزارش ورج است.

غول فناوری
نویسنده این مقاله با تشریح سرویس‌های متنوعی که سامانه‌های زیرمجموعه آمازون برای کسب‌وکارها فراهم می‌کنند، تأکید کرده که دست‌کم 40درصد سرویس‌های ابری جهان (به گمان برخی تا 60درصد) در اختیار آمازون است و این یعنی، اگر به هر دلیلی این سامانه از گردونه فعالیت خارج شود، بخش مهمی از فعالیت‌های دنیای وب مختل خواهد شد.

پشتیبانی مخفی از پرطرفدارها
این مقاله تأکید کرده، پشتیبانی از سرویس‌های پرطرفداری مثل نتفلیکس، پینترست، اسلک و... برعهده این کمپانی است. بخشی از این پشتیبانی‌ها که ورج به‌عنوان سیطره آمازون بر بازار از آنها نام برده، به زیرساخت‌هایی برمی‌گردد که آمازون یا شرکت‌های زیرمجموعه‌اش فراهم کرده‌اند. بخشی از این زیرساخت‌ها شامل کابل‌های ارتباطی زیردریایی و زیرزمینی، زیرساخت‌های اتصال شبکه‌ها و پشتیبانی و... می‌شود.

یک آزمایش واقعی
برای فهمیدن میزان تأثیر آمازون بر دنیای اینترنت، یک توسعه‌دهنده نرم‌افزار، سامانه‌ای طراحی کرده که می‌تواند ارتباط رایانه را با آی‌پی‌های مختلف کنترل کند. دوروف مهروتا توسط این سیستم، ارتباط رایانه‌اش با تمام آی‌پی‌های عمومی سرویس‌های وب آمازون را بند آورد تا بفهمد بدون اتصال به این سرویس‌ها، اینترنت برای او چطور نشان داده می‌شود. او بعد از اجرای این برنامه، سعی کرد از سرویس‌های مختلفی که عموما استفاده می‌کرد، بهره ببرد. تقریبا همه این برنامه‌ها به رویش بسته بودند؛ امکان گوش‌دادن به موسیقی در «اسپاتیفای» را نداشت، توانایی رزروکردن بلیت هواپیما در «اکسپدیا» از او گرفته شده بود و «ایربی‌ان‌بی‌» نیز هیچ سرویسی ارائه نمی‌داد. در سایت‌های عمومی دیگر نیز هرچند به‌طور کلی، امکان دریافت برخی از خدمات وجود داشت اما عموما لودشدن سایت‌ها بسیار دیر انجام می‌شد، عکس‌ها بالا نمی‌آمد یا اپلیکیشن‌ها درست اجرا نمی‌شد. نمایش آگهی روی عمده وب‌سایت‌ها نیز مختل شده بود و معمولا چیزی به کاربر نشان داده نمی‌شد.


تحریم‌شده‌های بی‌منطق

بسیاری از کاربران می‌گویند بسته‌شدن بسیاری از سرویس‌ها روی ایران که به بهانه تقابل با حاکمیت کشور انجام می‌شود زندگی مردم عادی در کشور را هدف قرار داده است. این بخشی از سایت‌ها و خدمات جهانی است که مردم ایران از دستیابی به آنها محروم شده‌اند.  تحریم از سوی این پلتفرم‌ها در حالی صورت گرفته که حتی در بخشی از این خدمات نه تراکنش مالی خاصی صورت می‌گیرد و نه محتوای غیرعادی پخش می‌شود.
خواندنی‌ها (Good reads)
یک شبکه اجتماعی است که مردم در آن، کتاب‌های خواندنی و جذابی که می‌شناسند معرفی کرده و ‌درباره‌اش نظر می‌دهند.

کورسرا (Coursera)
یک منبع بزرگ از مواد آموزشی مختلف از دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی مهم جهان است.

پی‌پل‌پرآور (People Per Hour)
سایتی است که کار به‌عنوان فریلنسر را امکان‌پذیر می‌کند.

ایکس‌باکس(Xbox)
کنسول و سامانه‌های بازی شرکت مایکروسافت است که با کمک آن می‌توان به بازی‌های آنلاین و گروهی دسترسی داشت.

مت‌ورکس (Mathworks)
یک شرکت خصوصی است که در زمینه نرم‌افزارهای محاسباتی فعالیت می‌کند و مشهورترین نرم‌افزارهایش مت‌لب و سیمولینک هستند.

خدمات گوگل (Google services)
پس از تحریم‌های جدید آمریکا بار دیگر کاربران ایرانی از دسترسی به بسیاری از سرویس‌های گوگل محروم شده‌اند.

اسلک (Slack)
یک پلتفرم برای گفت‌وگو، هماهنگی و برنامه‌ریزی افراد شاغل در یک پروژه مشخص است.

Teamviewer
نرم‌افزاری برای کنترل، هدایت و تعمیر رایانه‌ها از راه دور از طریق وصل دو رایانه با کمک شبکه اینترنت است.
 این نرم‌افزار متعلق به شرکت آلمانی  TeamViewer GmbH است و از چند وقت قبل استفاده از آن با آی‌پی‌های ایران غیرممکن شده است.







اینترنت ایران، بدون آمازون

برخی می‌گویند اینترنت ایران و خدماتش تا حد زیادی بومی‌سازی‌شده و به همین دلیل، اختلال آمازون یا هر چیزی شبیه آن تأثیری روی آن ندارد. در سوی دیگر، افراد مخالفی هم هستند.

همان شکل قدیمی
هرچند آمازون و به‌خصوص سرویس‌های ابری‌اش بخش بزرگی از سهم سامانه‌های اینترنتی جهان را به‌خود اختصاص داده، برخی از کارشناسان فنی می‌گویند، به‌خاطر تحریم‌ها عملا پایه بخشی از کسب و کارهای ایرانی روی آمازون نبود. ایلیا وکیلی، کارشناس فنی به همشهری می‌گوید: «بخشی از مردم، سرویس‌های ارتباط داخلی‌شان را روی آمازون پیاده و گروهی دیگر، برای راه‌اندازی وی‌پی‌ان‌های داخلی‌شان از خدمات آمازون استفاده می‌کردند. از طرفی، بستن حساب‌ها در آمازون از مدت‌ها قبل آغاز شده و اگر قرار بود تأثیری روی کسب‌وکارها بگذارد، تا الان نتیجه‌اش را دیده بودیم». در سمت مقابل این نگاه، صابر مسگری، کارشناس خدمات ابری می‌گوید: «با وجود گران‌بودن بهای ارز و دشواری پرداخت‌های بین‌المللی برای بسیاری از کسب‌وکارهای ایرانی استفاده از خدمات ابری آمازون صرفه اقتصادی دارد و دست‌کم یک‌سوم کمتر از هزینه‌ای است که در ایران باید پرداخت کرد. به همین دلیل، بخش قابل توجهی از کسب و کارهای آنلاین ایرانی از آمازون سرویس می‌گیرند. آنها از طریق روش‌هایی هزینه‌هایشان را پرداخت می‌کنند و احتمالا به‌دلیل اینکه از وی‌پی‌ان استفاده می‌کنند، شناسایی‌شان برای آمازون ساده نیست»‌.

احتمال پیداشدن جایگزین داخلی
استفاده از سیستم‌های مشابه داخلی هم راهی است که برخی از کارشناسان آن را پیشنهاد می‌کنند، هرچند می‌گویند سرویس‌هایی که در ایران می‌گیرند، مشابه چیزی نیست که در سرویس‌های دیگر دریافت می‌کنند اما وقتی گزینه دیگری نباشد، ناچار به استفاده از نمونه‌های جایگزین دیگر هستند. هرچند این بازار غیررقابتی و شبه‌انحصاری می‌تواند به ضرر بازار ایران نیز باشد اما گروهی از کارشناسان به آن خوش‌بین هم هستند. مهدی مصدقی‌راد، کارشناس توسعه نرم‌افزار به همشهری می‌گوید: «به خاطر تحریم‌هایی که همیشه وجود داشته، ما کمتر از سامانه‌های خارجی استفاده کرده‌ایم و حالا زمان داریم که زیرساخت‌های خودمان را توسعه دهیم. البته برای اینکه چنین سیستم‌هایی کارکردی در حد آمازون داشته باشند، شاید 3یا 4سال دیگر زمان نیاز داشته باشیم.».


ایرانی‌ها در مقابل آمریکا
گروهی از ایرانیان در داخل و خارج از کشور در حال فعالیت برای تظلم‌خواهی از نهادهای جهانی علیه دولت آمریکا هستند. تجربه‌های قبلی نشان داده که اعتراض به این روند، دست‌کم می‌تواند باعث کندی آن شود. با این روش، حق دسترسی مردم عادی به سرویس‌های عادی یا براساس توافق‌هایی (مثلا بعد از عمومی‌کردن حساب کاربری) امکان استفاده از آن سامانه‌ها فراهم می‌شود. از سوی دیگر، تجربه نشان داده که این اعتراض‌ها جواب می‌دهد. یکی از کارشناسان حوزه فناوری که نخواست نامش فاش شود، دراین‌باره به همشهری می‌گوید: «پیش‌تر موافقان تحریم در دولت آمریکا تأثیر تحریم‌های فناوری بر مردم عادی را انکار می‌کردند یا درباره آن واکنشی نداشتند. حالا با وجود پیگیری‌های شهروندان ایران در داخل و خارج، آنها مجبور به واکنش شدند و مطمئن هستیم اگر همین فشارها ادامه داشته باشد، به سمتی می‌روند که وضعیت بهتر شود». محمدجعفر نعناکار، مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران نیز در همین زمینه‌ می‌گوید: «اگر بخش خصوصی بخواهد در این زمینه فعالیت کند، سازمان آمادگی دارد که در مقام بازوی مشورتی به آنها کمک کند».







پیگیری متقابل حقوقی علیه آمریکا

محمدجعفر نعناکار ـ مدیرکل حقوقی سازمان فناوری اطلاعات ایران

در زمان ریاست‌جمهوری کلینتون، مصوبه‌ای در مجلس آمریکا تصویب شد که براساس آن مقرر شد فناوری اطلاعات در فهرست تحریم‌ها قرار نگیرد. اما بعدتر شاهد بودیم که با شکل‌گیری تحریم‌های جدید در حوزه‌هایی مثل نفت، حمل‌ونقل و...، فناوری اطلاعات نیز به فهرست تحریم‌ها اضافه شد. تا جایی که امروز 646فرد حقیقی و حقوقی ما در فهرست تحریم‌ها رفته که بخشی از آنها در حوزه فناوری اطلاعات است.
از نظر من برای مقابله با این تحریم‌ها، می‌توان چند استراتژی را به‌کار برد؛ اول، بحث میزبانی از داده‌های ملی و تجاری کشور در داخل ایران است. همین الان نیز مراکز داده‌های ما فعال هستند. مراکز دولتی و شرکت‌های تجاری هم موظف‌اند داده‌هایشان را در داخل ایران میزبانی کنند. ما به بقیه نیز توصیه می‌کنیم داده‌هایشان را در داخل ایران میزبانی کنند.
دومین کار، پیگیری این موضوع در محاکم منطقه‌ای و بین‌المللی است. می‌توانیم بگوییم خدماتی که برای کل دنیا آزاد است، استفاده حقوق بشری دارد، برای زندگی بهتر انسان‌ها کاربرد دارد و باعث توسعه پایدار است، چرا باید تحریم شود. فارغ از اینکه چنین کاری نتیجه‌ای داشته یا نداشته باشد، لازم است این اقدام متقابل انجام شود. همین دفاع از حق و اقدام متقابل حقوقی، مسئله مهمی است.
آی‌پی بخشی از خدماتی که ما داریم می‌تواند روی خارجی‌ها بسته شود. ارگان‌های بالادستی مثل شورای‌عالی فضای مجازی یا شورای‌عالی امنیت ملی می‌توانند کاری کنند که دیگران از خارج از کشور به خدمات و داده‌های ما دسترسی نداشته باشند؛ مثلا کسی از آمریکا نتواند به مرکز آمار ایران، بخشی از سایت‌های مهم خبری و دارای اطلاعات ما دسترسی داشته باشد.


مبارزه با ظلم
گروهی از ایرانیان در داخل و خارج از کشور در حال فعالیت برای تظلم‌خواهی از نهادهای جهانی علیه دولت آمریکا هستند. آنها می‌گویند تحریم‌ها برخلاف آنچه دولت آمریکا ادعا کرده، زندگی عادی مردم را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده و این روند همچنان ادامه دارد