صنعت
فراوری سنگ قم، ناهمخوان با نیاز بازار
اغلب سنگ‌های تولید‌شده در قم در بخش‌های داخلی ساختمان به کار برده می‌شوند
فاطمه امامی| قم- خبرنگار:
در ورودی‌های شهر قم به‌ویژه از سمت جاده کاشان، واحدهای متعدد سنگ‌بری وجود دارد که سنگ‌ها را با اشکال مختلف برش می‌دهند و به کارگاره‌های ساختمانی می‌برند. دست‌اندرکاران این رشته می‌گویند رونق این صنعت امروز در قم از بقیه شهرها بیشتر است، چراکه شهر قم متقاضی بیشتری برای نماهای رومی و سنگی دارد.
بی‌ثباتی بازار
«علی صفری» یکی از سنگ‌فروشان و سنگ‌کاران قدیمی قم، 15 سال است که فروشگاه خود را در ورودی کاشان تأسیس کرده. او از بازار این روزها دل خوشی ندارد و می‌گوید: «در این سال‌ها چند بار بازار در 4 ماه و 6 ماه کساد می‌شد، اما اکنون بیش از یک سال است که هر روز با یک مشکل مواجه هستیم. بی‌ثباتی برایمان مشکل ایجاد کرده و هر جنسی که می‌فروشیم فردایش باید گران‌تر بخریم.»
برخلاف تصور که در قم سال‌ها بهترین معادن سنگ وجود داشته، صفری می‌گوید: «این روزها معادن قم سنگ‌های گران‌قیمت ندارند. یک معدن در نیزار است که سنگش چندان مرغوب نیست و آن یکی هم سنگ مرمریت کوه سفید است که سابقه 40 ساله دارد، اما در قم بازار چندانی ندارد و بیشتر در شمال مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
این سنگ‌فروش در پاسخ به این سوال که قمی‌ها بیشتر چه سنگی استفاده می‌کنند؟ از تراورتن محلات نام می‌برد یا سنگ‌های کاشان و حاجی‌آباد و دره بخاری. بعضی از سنگ‌ها هم از ازنا و درود می‌آیند که به علت قیمت مناسب‌تر برای پله استفاده می‌شوند.
سنگ‌های تراورتن که کرمی رنگ هستند و موج ندارند بیشترین استفاده را در نمای ساختمان دارند و از متری 80 تا90 هزار تومان تا متری ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان در بازار سنگ قم فروخته می‌شوند.
شما هم شاید بارها هنگام عبور از ورودی‌های شهر قم با خود گفته‌اید که چرا کارخانه‌ها و واحدهای سنگ‌بری با آلودگی بالا و منظر نامناسب باید دقیقا در ورودی‌ها مستقر باشند. آن طور که کاسبان این معبر می‌گویند، تاکنون هیچ تذکری به این واحدها برای جا‌به‌جایی داده نشده و گویا اصلا برنامه‌ای در این زمینه در حال اجرا نیست.
صفری راوی دوران گذشته معماری سنتی در قم است. او این حرفه را از پدرش به ارث برده و می‌افزاید: «در دوره گذشته خاطرم هست که داربست فلزی وجود نداشت و 2 نردبان با یک تخته می‌گذاشتند و کار می‌کردند، حتی دستگاه فرز که سنگ را می‌برید ۴۵ سال است آمده. ما سنگ را با تیشه می‌شکستیم و به این کار حجاری می‌گفتند.»
او می‌گوید: «با این‌که در دوره جدید ابزار کار به‌روزتر شده اما سنگ‌ها کیفیت قدیم را ندارند.» صفری بیان می‌کند: «در قدیم تا معدنی به اصطلاح نمی‌رسید، مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گرفت، اما امروز به محض آن‌که تشخیص دهند سنگی را از معدن می‌شود استخراج کرد، حتی اگر قبل از موعد فنی و رسیدن سنگ باشد، مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند تا به پول بیشتری برسند.»
آشفتگی در بازار
«اسدالله شریفی»، از دیگر فعالان این حرفه در قم است که 32 سال از عمر خود را در آن گذرانده. او مشتری سنگ‌های اصفهان و نهبندان است. از خانواده گرانیت با رنگ‌ها و بافت‌های مختلف 7 نوع سنگ دارد و می‌گوید قمی‌ها به استفاده از گرانیت علاقه دارند.
او با بیان این‌که بی‌ثباتی بازار امروز همه را کلافه کرده می‌گوید: «از منِ سنگ‌فروش گرفته تا کارخانه که چند ماه پیش سنگ خام را متری 200 هزار تومان می‌خرید و الان باید 300 هزار تومان بخرد کلافه شده‌ایم. الماس هم نایاب شده و با این وصف سود سنگ بیشتر به جیب دلال می‌رود که الماس را احتکار می‌کند و قیمتش را از دانه‌ای یک میلیون و 500 هزار تومان به 9 میلیون تومان رسانده است.» برای کار سنگ‌تراشی هم دیسک‌های 150 هزار تومانی قیمتش به بیش از 500 هزار تومان رسیده. پوستی که برای سنگ استفاده می‌شد از 2 هزار تومان به 40 هزار تومان رسیده و همه این‌ها یعنی آشفتگی و دلال‌بازی. او می‌گوید: «درصد زیادی از سنگی که در قم به فروش می‌رسد در تهران مصرف می‌شود. همه آنها هم از کارخانه‌های قمی تهیه نشده و فعلا اصفهان در کشور حرف اول را در این زمینه می‌زند و قم پنجم یا ششم است.» از آقای شریفی می‌پرسم، گران‌ترین سنگی که در ایران وجود دارد چه سنگی است؟ پاسخش کوتاه است. «تراورتنِ آتشکوه. الان متری ۸۰۰ هزار تومان است و در قم هم استفاده می‌شود. استفاده آن در یک آپارتمان ۴ طبقه بیش از ۲۰۰ میلیون تومان هزینه بر می‌دارد.»
ضعف تکنولوژی یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که این فعال بازار سنگ در قم به آن اشاره می‌کند. شریفی معتقد است این ضعف و مدیریت ناصحیح معادن موجب شده در کشورمان دورریز سنگ بسیار زیاد باشد.
او می‌افزاید: «ما بهترین سنگ را در کشورمان داریم، اما این‌ها مدیریت نمی‌شود و باعث نابودی منابع کشور است. البته معدن‌داران خسارتی نمی‌بینند. معادنِ ما و ثروت‌های کشور را نابود می‌کنند و ثروتمند می‌شوند.»
او خام فروشی را یکی از دلایل نابودی معادن و ذخایر سنگ کشور می‌داند و می‌گوید: «چینی‌ها سنگ ما را می‌خرند و می‌برند در کشور خودشان با تکنولوژی فرآوری می‌کنند و به خودمان با قیمت بالاتری بر می‌گردانند. چرا سنگ تراورتن اینقدر گران شد؟ به دلیل این‌که چینی‌ها سنگ ما را بردند و سنگ ممتاز ما را به سنگ درجه ۳ خودشان چسباندند و آن سنگ را به این قیمت فروختند.»
به گفته شریفی «از زمانی که ایران با افزایش قیمت ارز بهشت صادرات شد، کشورها با سنگ ایران آشنا شدند و آن را از معادن می‌خرند و به شکل دیگری به کشور با قیمت‌های بسیار بالا بر می‌گردانند.»
او می‌گوید: «قبلا در سراسر کشور 23 معدن سنگ داشتیم اما حالا تعداد معادن بی‌رویه افزایش یافته و با این وضعت اتلاف معادن آینده خوبی در انتظار منابع طبیعی ما نیست.»
فراهم بودن زمینه کار در قم
یکی از سنگ‌فروشان و سنگ‌کاران قدیمی قم می‌گوید: قم جزء شهرهایی است که مصرف سنگ آن نسبت به شهرهای دیگر خیلی بهتر است و این یعنی زمینه کار خیلی بیشتر فراهم است و اگر نگاه کنید از همدان و لرستان و ساوه در قم کار می‌کنند.
چرا از قم به آنجا نمی‌روند کار کنند؟ چون در قم زمینه کار فراهم است. کسادی و کم‌کاری وجود دارد، اما کار هم کم نیست. «علی صفری» می‌افزاید: حرفه حجاری و سنگ‌کاری خیلی وقت است که در قم از دست قمی‌ها درآمده. ریشه این موضوع هم به مسکن مهر برمی‌گردد.
او ادامه می‌دهد: زمانی که مسکن مهر در قم ایجاد شد، حجم کار به قدری بالا بود که صبح‌ها از قم به سمت پردیسان سیل کارگر به راه می‌افتاد. همان زمان خیلی‌ها از شهرستان آمدند و بعد از سه، چهار سال کار، خودشان را استاد معرفی کردند. پیمانکاران مسکن مهر هم به دلیل ارزان‌تر تمام شدن با همین استادکاران خودخوانده کار می‌کردند و این شد که کار از دست قدیمی‌ها درآمد.
به گفته صفری، همین الان هم 70 درصد کار سنگ ساختمان را اتباع خارجی در قم انجام می‌دهند و استاد کارهای قدیمی به حاشیه رانده شده‌اند. او از عملکرد اتحادیه و اصناف هم دل خوشی ندارد و می‌گوید: در همین خیابان شاید 20 سنگ‌فروشی باشد که ۵۰ درصد سنگ فروشی‌ها پروانه کسب هم ندارند، اما من باید مالیات بدهم و اگر یک سال عقب بیفتد، اخطار پشت اخطار دریافت می‌کنم.
اتحادیه هم فقط سال به سال برای حق عضویت تذکر می‌دهد و به هیچ کدام از این مسائل نظارت ندارد. صفری معتقد است، در آینده نزدیک همه مشاغل صنعت ساختمان از جمله سنگ‌کاری به طور کامل از دست بومی‌ها خارج و به دست اتباع می‌افتد، چراکه اهمیت کار سخت در نسل‌های جوان وجود ندارد. امروز حتی کار سنگ در مهم‌ترین ساختمان‌‌های شهر از جمله حرم مطهر از دست سنگ‌کاران بومی درآمده و اتباع آن را انجام می‌دهند.
