افت سالانه 77 سانتیمتری منابع آب در زنجان

حمید نصرتی قانعی|  خبرنگار :

استان زنجان یک ‌میلیو‌ن و 15 هزار نفر جمعیت دارد؛ آب مورد نیاز جمعیت شهری، روستایی و تولید (صنعت، کشاورزی، خدمات و زیست‌محیطی) آن نیز از سد‌های گلابر، کینه‌ورس، تهم، تالوار، 5894 دهنه چشمه، 730 رشته قنات و 15 هزار و 86 حلقه چاه تامین می‌شود. 

 با گذشت حدود 5 ماه از سال و بارش‌های مناسب باران که فروردین امسال در کشور داشتیم، باید دید وضعیت منابع آبی استان زنجان بعد از پشت سر‌ گذاشتن بخش عمده‌ای از بازه‌ زمانی فصل گرم سال و مصرف آب در بخش کشاورزی، صنعت و غیره و با توجه به این‌که هر سال سطح منابع آبی استان زنجان 77 سانتیمتر کاهش می‌یابد و 5 دشت از 7 دشت این استان به لحاظ منابع آبی بحرانی محسوب می‌شود، چگونه است. 


وضعیت منابع آب زنجان

مدیر‌عامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان درباره وضعیت منابع آبی استان زنجان بعد از گذر از فصل گرم سال و کشت محصولات کشاورزی می‌گوید: استان زنجان 22 هزار‌ کیلو‌متر‌مربع وسعت و حدود یک میلیو‌ن و 15 هزار نفر جمعیت شهری و روستایی دارد و آب مورد ‌نیاز استان هم در بخش‌های شرب، کشاورزی، صنعت و خدمات و زیست‌محیطی از سد‌های بزرگی مانند تالوار، تهم، گلابر‌، کینه‌ورس و بیش از 15 هزار 86 حلقه چاه، 5 هزار و 894 دهنه چشمه و 730 رشته قنات، سالانه با برداشت حدود یک‌ میلیارد و 800 میلیو‌ن مترمکعب تامین می‌شود. البته این استان 35 سد کوچک هم دارد. 

 «یوسف‌ رضا‌پور» با تأکید بر این‌که امسال 415 میلیمتر بارندگی داشتیم که در مقایسه با سال آبی قبل 29 درصد افزایش دارد، می‌افزاید: متوسط بارندگی نرمال استان زنجان در بلند‌مدت 313 میلیمتر است که در مقایسه با کشور 80 میلیمتر بیشتر است؛ اما با وجود این، از 7 دشت موجود(قیدار، ابهر، سجاس، زنجان، ایجرود، گل‌تپه و خدابنده) 5 دشت(محدوده مطالعاتی) در وضعیت بحرانی است.

 استان زنجان در سال‌های قبل دوره خشکسالی 20 ساله را تجربه کرد، درنتیجه با توجه به نبود ذخیره آب در پشت ‌سد‌ها، به‌ضرورت آب مورد ‌نیاز از سفره‌های زیرزمینی به صورت مدیریت شده برداشت شد.


 وضعیت سدها 

وی ‌در پاسخ به این سوال خبرنگار همشهری که با وضعیت کاهش منابع آبی در استان زنجان آیا فرو‌چاله‌ای در استان ایجاد شده است یا نه؟ اظهار می‌کند: در استان زنجان با اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب که از سال 92 با همکاری جهاد‌ کشاورزی استان و سایر دستگاه‌های مسئول در این حوزه در دست اجراست، کاهش سطح منابع آب سفره‌‌های زیر‌زمینی را مدیریت کردیم، پس مانند سایر استان‌ها مشکل فروچاله نداریم.

 اکنون هر سال از مجموع یک میلیارد و 800 میلیون مترمکعب برداشت آب، 120 میلیو‌ن مترمکعب برای شرب، 110 میلیو‌ن مترمکعب برای صنعت،60 تا 70 میلیو‌ن مترمکعب برای فضای سبز و سایر مصارف و بقیه هم برای بخش کشاورزی استفاده می‌شود. 

مدیر‌عامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان اظهار می‌کند: از مجموع برداشت منابع آب موجود در استان زنجان، 85 درصد آب در حوزه کشاورزی، 6 درصد در بخش صنعت، 8 درصد هم در حوزه شرب و بقیه هم سایر مصارف است. امسال ورودی آب در پشت سد‌های تالوار با ظرفیت ذخیره 500 میلیو‌ن مترمکعب، 176 میلیون‌متر‌مکعب است. 

همچنین سد تهم با ظرفیت ذخیره آب 87 میلیون ‌متر‌مکعب، 42 میلیون متر‌مکعب؛ سد گلابر‌ با ظرفیت ذخیره آب 116 میلیون مترمکعب، 19 میلیون مترمکعب و کینه‌ورس هم با ظرفیت ذخیره آب 16 میلیون مترمکعب، حدود 47 میلیو‌ن مترمکعب است که البته امسال برای مدیریت سیلاب و افزایش ذخیره آب زیست‌محیطی پایین‌دست سد دریچه‌های این سد 3 بار باز شد تا سد لبریز و مجدد پر شود. 

رضاپور درباره آخرین وضعیت انتقال آب از سد‌ تالوار به همدان هم اظهار می‌کند: در دوره‌ای با توجه به دبی مناسب آب ورودی به سد تالوار برنامه‌ریزی برای انتقال آب از این سد برای تامین آب چندین شهر در استان همدان به مقدار 50 تا 60 میلیون ‌متر‌مکعب وجود داشت اما وقوع فرایند خشکسالی تردید‌هایی برای اجرای این طرح و انتقال آب ایجاد کرد، چراکه تصور شد آب به اندازه کافی پشت این سد نیست. البته با شکل‌گیری بارش‌های مناسب در کشور وضعیت تغییر کرده است.

 مدیریت چاه‌ها

وی با تأکید بر این‌که برای استان زنجان در سال آبی پیش ‌رو هم وضعیت بارندگی مناسبی پیش‌بینی می‌شود، می‌گوید: استان زنجان با مدیریتی که در حوزه مسدود کردن چاه‌های غیر‌مجاز و به‌روز شدن پروانه مصرف آب چاه‌های مجاز دارد، در سال‌های ‌آتی مشکلی برای تامین آب در حوزه‌های مختلف نخواهد داشت؛ اما با این وضعیت همچنان طرح احیا و تعادل‌بخشی را برای بهبود وضعیت منابع آب در استان ادامه می‌دهیم تا وضعیت بحرانی دشت‌های پنجگانه استان زنجان به پایان برسد و سطح سفره‌های آب زیر‌زمینی این دشت‌ها به پایداری مصرف برسد.

 از همه شهروندان استان زنجان و بهره‌برداران مجاز حوزه منابع آب هم انتظار داریم که به حریم‌ رودخانه‌ها وارد نشوند و کمک کنند آب موجود بیش از گذشته بهینه مصرف شود.

رضا‌پور در پاسخ به این سوال خبرنگار همشهری که چه تعداد چاه‌ مجاز و غیر‌مجاز در استان وجود دارد و بیشترین کاهش سطح آب مربوط به کدام دشت است؟ ادامه می‌دهد: با آغاز اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب در زنجان همزمان با کشور وضعیت چاه‌های موجود(مجاز و غیر‌مجاز) بررسی شد و متوجه شدیم در این استان حدود 15 هزارو 86 حلقه چاه مجاز و 6030 حلقه چاه بدون پروانه داریم.

 با دریافت مجوز‌های قانونی و هماهنگی‌ها 3729 چاه غیر‌مجاز را مسدود کردیم و با این اقدام قانونی 206 میلیو‌ن‌مترمکعب آب در سفره‌های زیر‌زمینی ذخیره شد. وی با بیان این‌که هر سال منابع آبی استان زنجان 77 سانتیمتر کاهش می‌یابد، اضافه می‌کند: بیشترین میزان کاهش سطح آب هم با یک متر و 40 سانتیمتر مربوط به دشت ابهر است که از جمله دشت‌های بحرانی استان زنجان محسوب می‌شود. 


نصب کنتور هوشمند 

مدیر‌عامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان می‌گوید: برای مشخص شدن مقدار مصرف آب در چاه‌های مجاز، تاکنون 2192 کنتور هوشمند برای چاه‌های آب نصب شده است که حدود 10 درصد چاه‌های آب مجاز استان را شامل می‌شود؛ برخی از چاه‌های آب استان زنجان هم قبل از مصوبه مجلس مجوز بهره‌برداری داشتند که باید مجوز مصرف آنها به‌روز شود.

 برخی هم بعد از مصوبه قانونی مجلس حفر شدند که غیر‌مجاز و بدون پروانه هستند و با نظارت و بازرسی گروه‌های گشتی آب منطقه‌ای زنجان شناسایی و طبق قانون مسدود می‌شوند. برای چاه‌هایی که قبل از سال 85 حفر شدند اختلافی نداریم و باید مجوزها به‌روز شود. از 15 هزار و 86 حلقه چاه آب موجود در استان زنجان 6 هزار و 30 حلقه بدون پروانه هستند. 

وی با اشاره به این‌که هر سال از منابع آب زیر‌سطحی استان زنجان چشمه‌ها 76 میلیون‌متر‌مکعب و قنات‌ها 18 میلیون‌ مترمکعب برداشت آب داریم، می‌افزاید: هر‌ کجا بارش باران داشته باشیم براساس اقلیم آن منطقه 70 درصد این باران تبخیر و بقیه هم در سفره‌های آب زیر‌زمینی یا رواناب(رودخانه و چشمه) ذخیره می‌شود. پس باید در مصرف آب دقت کافی داشت تا منابع موجود حفظ و بهینه مدیریت مصرف شود. 


 تجاوز به حریم رودخانه‌ها 

رضا‌پور در‌باره تجاوز به حریم رودخانه‌ها و رودخانه‌خواری می‌گوید: رودخانه اصلی در استان زنجان، رود قزل‌اوزن است که با 640 کیلو‌متر طول از استان کردستان سرچشمه می‌گیرد و با عبور از استان‌های زنجان، کردستان، آذربایجان و غیره منبع اصلی آب سطحی استان زنجان را تامین می‌کند.

حدود 50 درصد بستر و حریم این رود‌ها مطالعه و به اداره ثبت اسناد استان اعلام شده است. در برخی موقعیت‌ها رودخانه 100 متر یا 300 متر حریم دارد که البته به دبی عبور آب هم بستگی دارد.

 وی می‌افزاید: امسال در سیل استان با مطالعه‌ای که داشتیم مشخص شد 1381 مورد تصرف در بستر و حریم رودخانه‌ها به شکل‌های مختلف رخ داده است که از این تعداد فقط 25 مورد دولتی بود. برخی از این تصرف‌ها به شکل‌ اجرای طرح باغ، کشاورزی و غیره توسط مردم رخ داده است که سالیان سال است در این محدوده به زراعت مشغولند.

 برای اقدام حقوقی و رفع تصرف در این حوزه به حدود 93 میلیارد‌ تومان اعتبار نیاز داریم که امسال از این مقدار حدود یک‌ میلیارد ‌تومان اختصاص داده‌اند و 50 درصد آن هم تخصیص غیر‌نقدی(اسناد خزانه) است.

 رضا‌پور اضافه می‌کند: باید بستر‌های قانونی برای رفع تصرف از حریم رودخانه‌ها با تصویب قانون‌های بازدارنده و موثر وجود داشته باشد تا افراد جرات تصرف حریم رودخانه یا حتی بستر رود را نداشته باشند.

 شاید در دوره‌ای در کشور خشکسالی داشتیم اما با ورود به دوره بارندگی‌ها رود برای عبور جریان آب ناشی از سیلاب به مسیر نیاز دارد و اگر این مسیر به هر دلیل مسدود باشد، آب عبوری را پس خواهد زد و آسیب ضرر و زیان آن به افرادی می‌رسد که حریم رود را تصرف کرده‌اند.

 براساس قانون هیچ خسارتی هم به این افراد برای حوادث غیر‌مترقبه پرداخت نخواهد شد، پس بر همه واجب است که حریم و بستر رود را پاس بدارند و محترم بشمارند تا هنگام وقوع سیلاب به دیگران یا خودشان آسیب وارد نشود.