وام خرید خودرو از راه می‌رسد

محمد عدلی/روزنامه‌نگار




رؤیای صادقه

شاید محمدباقر نوبخت بار دیگر مجبور شود سال آینده یا 2 سال بعد روبه‌روی خبرنگاران قرار گیرد و از طرح خروج از رکود رونمایی کند؛ طرحی که در آن وام خرید خودرو به مصرف‌کنندگان پرداخت می‌شود و آنها را به خرید بیشتر تولیدات روی زمین مانده خودروسازان ترغیب می‌کند؛ همانگونه که در سال1394 برای جلوگیری از سقوط نرخ رشد اقتصادی به محدوده زیر صفر و نجات صنعت خودرو چنین رویدادی به اصلی‌ترین مانیفست اقتصادی دولت بدل شده بود. این بار علی طیب‌نیا و ولی‌الله سیف از همراهی عضو ثابت تیم اقتصادی دولت محروم خواهند بود؛ چه وزیر اقتصاد دولت یازدهم بعد از جدایی از کابینه به کرسی دانشگاه بازگشته و رئیس‌کل سابق بانک مرکزی هم نامش را در میان متهمان ارزی یافته است. رئیس سازمان برنامه‌و‌بودجه اما پست خود را ترک نگفته تا شانس حضور مقابل دوربین‌ها برای رونمایی از عملیات نجات اقتصاد را از دست نداده باشد. درست مشابه آنچه 4سال پیش اتفاق افتاد.


 درس تاریخ
تاریخ تکرار می‌شود. معمولا این جمله برای تکرار وقایع در یک سده کاربرد پیدا می‌کند اما این بار در طول یک دهه، نشانه‌های تکرارِ وقایع، نمایان شده است تا تحلیل و پیش‌بینی آینده چندان دشوار نباشد. آنچه از ابتدای سال1397 با خروج آمریکا از برجام رقم خورده شباهت شگفت‌انگیزی به رویدادهای سال1391 دارد؛ همان زمان که تحریم‌های سخت مالی و نفتی علیه ایران اعمال شد و ارزش ریال در برابر دلار به یک‌سوم تنزل کرد. نعل‌به‌نعل همان رویدادها در سال1397 به وقوع پیوست اما از آن تجربه نزدیک چندان بهره‌ای برده نشد؛ چه آن زمان که دولت محمود احمدی‌نژاد بر سر کار بود و چه در این دوره  که کابینه حسن روحانی زمام امور را در دست دارد. بدنه دولت هم با هر دو رویداد، بعد از واقعه مواجه شد.



7سال قبل
آنچه صنعت خودرو سال گذشته از سر گذراند همانند رویدادهایی بود که در سال1391 اتفاق افتاده بود؛ شرکای خارجی خودروسازان با تهدیدهایی که قبل از تحریم‌ها آمده بود، چمدان‌های خود را بستند تا روند تامین قطعه یکباره با وقفه مواجه شود و تولید خودروسازان کاهش یابد. همزمان، عطش خرید کالا به واسطه کاهش ارزش پول ملی، پدیده پول داغ را ایجاد کرد تا همه ریال‌داران بسته به سرمایه خود نسبت به خرید کالاهای سرمایه‌ای و شبه‌سرمایه‌ای اقدام کنند. آنها که افزایش قیمت خودرو را پیش‌بینی می‌کردند به میدان آمدند و حضورشان در بازار به صعود قیمت‌ها کمک بیشتری کرد تا قیمت‌ها 3برابر شود. بهای پراید 7میلیون تومانی به 22میلیون تومان رسید و خودروسازان توان پاسخگویی به نیاز بازار را از دست دادند. دسترسی به فروش‌های فوری و اعتباری، دشوار شده بود و واسطه‌گران، سرنوشت بازار را در دست داشتند. کاهش عرضه و افزایش تقاضا، واگرایی بزرگی را در صنعت و بازار خودرو ایجاد کرد که آثار آن به سادگی قابل‌جبران نبود. در سال1391 مجموع تولید خودرو در کشور با افت 44درصدی مواجه شد به‌طوری که مجموع تولید از یک میلیون و 647هزار دستگاه در سال 90 به 922هزار دستگاه در سال91 رسید. رکود ادامه یافت و در سال92 مجموع تولید به 737هزار دستگاه رسید که افت بالای 50درصدی را نسبت به سال90 نشان می‌داد. صنعت خودروی ایران در فاصله 2سال به اندازه نصف خود کوچک شد.
بعد از پایان هیاهو در 2سال نخست تحریم‌ها، خودروسازان موفق شدند راه‌هایی را برای تامین قطعات پیدا کنند. یک دیپلمات بلندپایه که زمانی سفیر ایران در فرانسه بود، تأیید کرد که آدرس برخی قطعه‌سازان چینی را شرکای فرانسوی می‌دادند تا رابطه‌ها برای روز مبادا حفظ شود. خودروسازان با روش‌های دور زدن تحریم‌ها موفق شدند، تولید خود را از سال93 به مدار صعودی برسانند. در سال1394 هم تولید سال93 را تکرار کردند و یک میلیون و 130هزار دستگاه خودرو تولید کردند.
افزایش تولید اما مصادف شد با آرامش خریداران بعد از توفان پول داغ. تکلیف سرمایه‌های سرگردان روشن شده بود و مذاکرات هسته‌ای با امید به نهایی شدن، پیش می‌رفت تا خریداران چندانی برای خودروهای تولیدی وجود نداشته باشد. رکود این بار از ناحیه تقاضا خود را به‌خودروسازان نشان داد. این مقطع زمانی بود که تیم اقتصادی دولت طرحی را برای ترغیب متقاضیان رونمایی کرد که به‌عنوان طرح خروج از رکود شهرت یافت. در این طرح قرار بود وام‌های ارزان برای خرید خودرو و کارت‌های اعتباری برای خرید کالاهای ایرانی ارائه شود که تنها همان بخش اول عملیاتی شد و با کمک بانک مرکزی، بیش از 100هزار خودرو، مشتری پیدا کرد تا خودروسازان از رکود فرار کنند.
در سال1395 هم که نخستین سال رهایی از تحریم‌ها بود، تولید خودرو وارد فاز صعودی شد. در این سال یک میلیون‌و350هزار دستگاه خودرو به تولید رسید که افزایش 20درصدی را نشان می‌دهد. خودروسازان خیلی زود توانستند با شرکای قبلی خود به توافق برسند و به غیر از تامین قطعات برای پلتفرم‌های موجود، برنامه‌ریزی برای تولید خودروهای جدید هم صورت گرفت تا چشم‌انداز مطلوبی برای خودروسازان و خودروسواران ایجاد شود. با همین روند، تولید خودرو در سال1396 هم افزایش یافت و به یک‌میلیون‌و535هزار دستگاه رسید که 14درصد بیشتر از سال95 بود.



نقطه سر خط
یک بار دیگر تحریم آمد. هنوز خاطره قبلی از ذهن‌ها پاک نشده بود و چشم‌ها به نور امید روشن شده بود که نظم جهانی با خروج آمریکا از برجام برهم خورد و تحریم‌ها از راه رسید. همان وقایع همچون رؤیای صادقه از مقابل چشم‌ها عبور کرد. شرکای فرانسوی چمدان‌ها را بستند. ارزش پول ملی به یک‌سوم رسید. پدیده پول‌داغ رواج یافت. واگرایی میان صنعت و بازار خودرو نمود یافت. تقاضای خرید و قیمت‌ها 2تا3 برابر افزایش یافت اما تولید خودرو به میزان 40درصد سقوط کرد. در سال1397 مجموعا 955هزار دستگاه خودرو تولید شد. رکود سنگین در تولید و تورم بالا در تقاضا بر سر صنعتی که حدود 2درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را بر عهده دارد، هوار شد تا دوران سخت، همانند بحران سال1391 از راه برسد. با وجود افت 40درصدی تولید در سال1397، وزیر صنعت، معدن و تجارت در روزهای پایانی سال گذشته از برنامه‌ریزی برای تولید 1/2میلیونی خودرو در سال‌1398 سخن گفت. آنطور که رضا رحمانی بیان داشت، مقدمات رشد 30درصدی تولید خودرو فراهم و نشانه‌های آن نیز در پایان سال 97 پدیدار شده بود. شاید او می‌خواست مقابل تکرار تاریخ بایستد و با استفاده از تجربه 7سال قبل، مسیر تازه‌ای را پیش پای خودروسازان قرار دهد اما این برنامه فعلا روی کاغذ مانده است چه اینکه آمارها از تداوم کاهش تولید خودرو در سال1398 حکایت دارد. در بهار 98 میزان تولید خودرو در 3خودروساز ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو مجموعا 36درصد کاهش یافت. در 3ماهه امسال حدود 185هزار دستگاه خودرو تولید شد درحالی‌که در بهار 97 مجموع تولید این 3خودروساز به نزدیک 289هزار دستگاه رسیده بود.


2 سال بعد
آینده صنعت خودرو به‌ رویدادهای غیراقتصادی زیادی وابسته است که مهم‌ترین آن به نتیجه مذاکرات سیاسی و ارتباطات بین‌المللی ایران بازمی‌گردد اما اگر تنها رویدادهای تاریخی کنار یکدیگر قرار گرفته شوند، می‌توان آینده نزدیک صنعت خودرو را پیش‌بینی کرد. اگر سال‌های 91و 92 دقیقا در سال‌های 97و 98تکرار شده است، شاید بتوان سرنوشت سال‌های 1399 و 1400 را به سرگذشت سال‌های 1393و 1394 گره زد. به ویژه آنکه روند مذاکرات سیاسی نیز در جریان است و مشابهت‌هایی با مذاکرات آن سال‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران نیز دارد. در این شرایط به‌نظر می‌رسد صنعت خودرو بتواند تا پایان امسال مقابل افت تیراژ تولید بایستد و روند نزولی تولید را متوقف سازد. با این حساب احتمالا راه‌های جدیدی برای تامین قطعات پیدا خواهند کرد که نشانه‌های آن با اعلام خبر تولید پژو 301، بروز پیدا کرده است. بنابراین می‌توانند در 2سال آینده میزان تولیدات خود را نسبت به سال 1398 افزایش دهند اما در مقابل بازار تقاضا در وضعیت «پس از توفان» قرار دارد. کاهش تقاضا همانند سال‌های 93 و 94برای سال‌های 99 و 00 نیز اتفاق خواهد افتاد. آن زمان باید منتظر تغییر موازنه میان صنعت و بازار خودرو بود. احتمالا طرح‌های جدید فروش خودرو از راه می‌رسند و خودروسازان به‌دنبال راه‌هایی برای فروش محصولات خود می‌گردند. اگر از روش‌های معمول که تولیدکنندگان به سراغ آن می‌روند، بهره‌ای حاصل نشود، بار دیگر دست به دامان دولت خواهند شد و از مواهب ارتباطات سازمان‌یافته بهره می‌جویند. آن زمان باید منتظر وام‌های ارزان دولتی به خریداران خودرو بود. تحلیل تکنیکال بازار خودرو چنین روندی را نشان می‌دهد مگر آنکه در بخش فاندامنتال، رویدادهای تازه‌ای رخ دهد و روند مذاکرات سیاسی تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، سرانجام تازه‌ای پیدا کند.
اگر روند تکرار رویدادها در 2نوبت تحریم، دوام داشته باشد، در سال 1400و پیش از آنکه عمر دولت دوازدهم به سر آید، محمدباقر نوبخت می‌تواند پیام‌آور وام خرید خودرو باشد.











دور تاریخی
 اگر سال‌های 91و 92 دقیقا در سال‌های 97و 98تکرار شده است، شاید بتوان سرنوشت سال‌های 1399 و 1400 را به سرگذشت سال‌های 1393و 1394 گره زد. به ویژه آنکه روند مذاکرات سیاسی نیز در جریان است و مشابهت‌هایی با مذاکرات آن سال‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران نیز دارد