زنگ خطر مرمت غیراصولی در بافت تاریخی

سارا گلابگیریان| یزد- خبرنگار: 


 مرمت‌های غیراصولی یکی از معضلاتی است که این روزها بافت تاریخی یزد را که به ثبت جهانی نیز رسیده، مبتلا کرده است.
بسیاری عقیده دارند که اقدامات مرمتی که در حال انجام است تنها به سیما و منظر بافت تاریخی یا به اصطلاح کاهگل‌مالی توجه کرده است اما در عمق بافت تاریخی، آن‌چه به چشم نمی‌آید خشت و گل است و آن‌چه جای آن را گرفته است، آجر، سیمان و بتن.
درست است که استفاده از بتن باعث ساخت مقاوم‌ترین سازه‌های معماری می‌شود اما اگر به گذشته بازگردیم ساختمان خشتی که ساخته شده است تا به امروز پابرجا مانده و این نشان می‌دهد که معماری خشتی نیز مقاومت لازم را دارد.


توجه به عمق بافت تاریخی  در کنار توجه به ظاهر آن

یک  کارشناس معماری می‌گوید: تنها رسیدن به ظاهر بافت تاریخی چیزی را حل نمی‌کند، بلکه در آینده سیمای نازیبایی از بافت تاریخی ارائه خواهد کرد که حتی استحکام بناهای موجود در بافت را زیر سوال خواهد برد.
«مرتضی محمدی» می‌افزاید: استحکام بافت تاریخی به ساخت و سازهای خشتی است که امروزه کمتر به آن پرداخته شده و حتی یکی از آیتم‌های مهم در ثبت جهانی یزد بوده است.

وی می‌افزاید: بافت تاریخی باید با سازه‌های خشتی جان بگیرد تا باز هم سازه‌های محکم و زیبایی را به یادگار بگذارد اما این‌که در ظاهر به بافت تاریخی توجه شود و در باطن به جای خشت، سیمان و بتن به چشم بیاید، چاره کار نیست.
این کارشناس معماری می‌افزاید: در کنار توجه مسئولان به مرمت‌هایی که در بافت تاریخی در حال انجام است، مردم هم باید در این باره توجیه شوند و به ساخت‌وسازهای خشتی بیشتر اهمیت دهند تا معماری بافت تاریخی از بین نرود.

وی با اشاره به ساختمان‌های آجری و سیمانی که در سال‌های گذشته در بافت تاریخی به کار رفته است، اضافه می‌کند: با توجه به ثبت جهانی بافت تاریخی و تعهداتی که ایران برای حفاظت از معماری خشتی داده است، باید جلوی این‌گونه ساخت‌وسازها گرفته شود و حتی ساخت‌وسازهای جدید نیز تنها با خشت انجام شود.
محمدی می‌افزاید: معماری خشتی باید ترویج و توسعه یابد و به مردم این اطمینان داده شود که بناهای خشتی سازه‌های محکمی‌دارند و نباید نگران آینده آنها در مواجهه با حوادث و بلایای طبیعی بود.


اهمیت آموزش در ساخت و سازهای خشتی 

یکی دیگر از کارشناسان معماری نیز بر ضرورت هم‌فکری با دانشگاهیان و اساتید معماری برای مرمت بافت تاریخی تاکید کرده و می‌افزاید: می‌توان دوره‌های آموزشی برای این اساتید برگزار کرد که در کارگاه‌هایی که در بافت تاریخی ایجاد شده است، به پیاده‌سازی معماری خشتی اقدام کنند.
«محسن رستگاری» می‌افزاید: همچنین باید دوره‌های آموزشی برای استادکارانی که در بافت تاریخی مشغول به کار هستند، برگزار شود تا آنها نیز مشوق ساخت‌وسازهای خشتی در بافت باشند.

وی ادامه می‌دهد: زمانی که متولیان ساخت‌و‌ساز از جمله مهندسان، ناظران، استادکاران و معماران به سازه‌های خشتی اعتماد نکنند، مردم نیز زیر بار نخواهند رفت. این کارشناس معماری تاکید می‌کند: از سوی دیگر باید بازرسی‌ها را تقویت کرد تا تخلفات محتمل به حداقل برسد. قطعا تعداد بازرسان محدود است اما می‌توان از دانش‌آموختگان دانشگاه معماری دانشگاه یزد برای این موضوع بهره گرفت. وی ادامه می‌دهد: معماری خشتی میراثی از گذشتگان است که امروز به آن افتخار می‌کنیم و باید این معماری را پاس داشت تا آیندگان نیز به این معماری افتخار کنند، اما اگر ساخت‌وسازهای خشتی به فراموشی سپرده شوند، بافت تاریخی نیز دیگر ارزش جهانی شدن نخواهد داشت و این عنوان را از دست می‌دهد.


حمایت مالی برای مرمت‌های خشتی

یکی از ساکنان بافت تاریخی انتظار دارد که مسئولان در کنار ترویج معماری خشتی، تسهیلاتی را برای این گونه ساخت‌وسازها برای ساکنان بافت در نظر بگیرند.
«رضا مقیمی» می‌افزاید: عمده ساکنان بافت تاریخی از سالمندان هستند و توانایی مالی برای انجام مرمت با خشت را ندارند، از این رو باید حمایت‌های مالی صورت گیرد تا مردم به سازه‌های دیگر از جمله سیمان و آجر پناه نبرند.
وی ادامه می‌دهد: مردم یکی از شاخص‌های ثبت جهانی یزد بودند و باید کاری کرد که این مردم در بافت تاریخی بمانند و از بافت خارج نشوند، چراکه در این صورت جهانی شدن یزد زیر سوال خواهد رفت.


توجه به ساکنان بافت تاریخی

یکی دیگر از ساکنان بافت تاریخی بر ضرورت توجه به ساکنان بافت و حمایت از آنها برای مرمت‌ اصولی خانه‌ها تاکید می‌کند و می‌افزاید: بافت تاریخی متعلق به همه جهانیان است اما ساکنان بافت سهم بسزایی در این بافت جهانی دارند و باید بیش از این به آنها توجه شود. «مریم مازاری» می‌افزاید: بافت تاریخی در گذشته‌های نه چندان دور به دلیل بی‌توجهی با چالش ساخت‌و‌ساز با مصالح مدرن و حتی مرمت‌های غیراصولی مواجه شده، اما با توجه به جهانی شدن باید جلوی این اقدامات را گرفت و راهکار آن حمایت از مردم برای استقبال از ساخت‌وسازهای خشتی و نماهای گلی است.
وی می‌گوید: بافت تاریخی ارزش بسیاری دارد و باید از این میراث حفاظت کرد اما در این میان ساکنان بافت تاریخی از اهمیت بسزایی برخوردارند.


تدوین ساخت‌وسازهای خشتی

رئیس پایگاه میراث جهانی یزد نیز با اشاره به تعهداتی که مسئولان استان در قبال ثبت جهانی به یونسکو داده‌اند، اظهار می‌کند: یکی از تعهدات داده شده، توسعه ساخت‌وسازهای خشتی است و در حال تدوین ضوابط برای اجرای سازه‌های خشتی محکم و برابر با استانداردهای ساختمان هستیم.
«محسن عباسی هرفته» می‌افزاید: وزارت راه و شهرسازی متعهد شده است تا پایان سال نسبت به تدوین این ضوابط اقدام کند و سپس با ارائه آن به مردم، زمینه برای ساخت‌وسازها و حتی مرمت‌های خشتی فراهم خواهد شد.
وی ادامه می‌دهد: سازه‌های خشتی از استحکام بالایی برخوردار هستند و این موضوع باید به مردم القا شود تا آنها برای ساخت و سازهای جدید در بافت تاریخی به سراغ بتن و سیمان نروند و به خشت به عنوان مصالح استاندارد و محکم اعتماد کنند.

   صدور روزانه 2 تا 3 مجوز مرمت

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد از صدور روزانه 2 تا 3 مجوز مرمت در بافت تاریخی خبر می‌دهد و می‌افزاید: مجوزهای جدید با نظارت اداره کل میراث فرهنگی استان داده می‌شود اما باید پذیرفت که تعداد بازرسان کم و تعداد مجوزها بسیار است.
«سیدمصطفی فاطمی» می‌افزاید: مرمت اصولی به این معنا است که ابتدا عملیات باستان‌شناسی انجام شود اما در این شرایط ما تنها یک باستان‌شناس داریم، در حالی که بیش از 30 باستان‌شناس نیاز است.
وی ادامه می‌دهد: ممکن است که برخی از مرمت‌هایی که در بافت تاریخی انجام می‌شود با مجوز صورت نگیرد، چرا با ثبت جهانی و پی بردن مردم بافت تاریخی به ارزش آن، قطعا مرمت‌ها به‌مراتب افزایش می‌یابد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد با بیان این‌که ساکنان بافت تاریخی همراهی خوبی برای مرمت و ساخت‌وسازهای خشتی دارند، می‌افزاید: باید سازوکارهای معماری خشتی برای مردم تعریف شود تا شاهد توسعه این معماری در بافت تاریخی باشیم.


مراقب سیمای شهرمان باشیم
 
گاهی تصاویری نازیبا از مرمت و ساخت‌وسازهای غیراصولی در بافت تاریخی یزد در فضای مجازی منتشر می‌شود که برای عنوان جهانی شدن یزد، زیبنده نیست. این تصاویر می‌تواند مانعی برای ثبت دیگر بناهای تاریخی کشورمان در یونسکو باشد و حتی آینده عنوان جهانی یزد را به چالش خواهد کشید. بسیاری عقیده دارند که باید زیبایی‌های بافت تاریخی از جمله معماری خشتی در دنیا معرفی و عرضه شود تا همه بدانند که یکی از عوامل مهم جهانی شدن یزد، معماری سنتی آن است. یکی از روزنامه‌نگاران یزدی مرمت‌های غیراصولی را یکی از آسیب‌های جدی برای عنوان جهانی شدن یزد می‌داند و می‌افزاید: بافت تاریخی در حال حاضر مورد توجه جهانیان است و باید این سیمای زیبا از بافت تاریخی در دنیا حفظ شود.

«مرضیه ماندگاری» می‌افزاید: با ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، چشم‌های بسیاری متوجه این بافت شده و باید در برابر این دیدگاه‌ها، تصویر درستی از بافت تاریخی ارائه شود.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که یکی از عوامل مهم ثبت جهانی یزد، ساخت‌وسازهای خشتی با دیوارهای کاهگلی است، باید به ترویج این سازه‌ها در بافت توجه شود تا تصور نشود که بعد از ثبت جهانی، معماری سنتی به فراموشی سپرده شده است.

وی تاکید می‌کند: البته این موضوع تنها به عملکرد مسئولان برنمی‌گردد و مردم هم باید در این مسیر همراهی کند چراکه این بافت در نهایت متعلق به مردم است و این مردم بهره‌برداران اصلی جهانی شدن بافت تاریخی خواهند بود.
این روزنامه‌نگار بر نقش رسانه‌ها در معرفی هرچه بیشتر بافت تاریخی و جاذبه‌های آن به جهانیان به‌ویژه معماری خشتی تاکید می‌کند و می‌افزاید: معرفی وجوه معماری سنتی به جهانیان و افزایش بازدید از این جاذبه‌ها، قطعا اشتیاق ساکنان بافت تاریخی را برای ساخت و مرمت خانه‌ها به شکل سنتی افزایش خواهد داد.

وی اضافه می‌کند: هر چه بافت تاریخی رونق بیشتری بگیرد، توجه ساکنان به بافت و میراث گذشتگان به‌ویژه معماری سنتی افزایش می‌یابد و شاهد افزایش ساخت‌وسازهای خشتی و مرمت اصولی بناها خواهیم بو. در این مسیر وظیفه رسانه‌ها بسیار خطیر است که بافت تاریخی را به بهترین شکل به جهانیان معرفی کنند.
ماندگاری با اشاره به افزایش حضور گردشگران داخلی و خارجی در بافت تاریخی پس از ثبت جهانی آن می‌گوید: حضور همین گردشگران هم عاملی در مسیر احیای معماری سنتی در بافت تاریخی است، چراکه به یک مطالبه تبدیل شده که ساکنان بافت تاریخی ملزم به رعایت آن هستند. وی می‌افزاید: همه باید دست به دست هم دهیم که از برند جهانی شدن یزد بهترین بهره‌برداری به‌ویژه در راستای حفاظت از بافت تاریخی و معماری سنتی آن صورت گیرد.