پرندگان شکاری ایران در دام شیوخ حاشیه خلیج‌فارس

الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار

سازمان جهانی حیات‌وحش سال گذشته اعلام کرد از سال 1970تاکنون حدود 52درصد از جمعیت حیات وحش جهان از بین رفته است. شکار بی‌رویه عامل اصلی این کاهش عنوان شده و صید پرندگان شکاری نیز یکی از این موارد است. تا چندسال قبل «قوش‌بازان» کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس مشتری اصلی دلالان پرندگان شکاری ایران بودند. در سال‌های اخیر اما، قوش‌بازهای ایرانی هم به جمع خریداران پرندگان شکاری افزوده شدند.
 شکارچیان متخلف در ایران از نیمه شهریور تا پایان آذر، شکارچیان آسمان را شکار کرده و جمعیت آنها را سال به سال با تهدید بیشتری مواجه می‌سازند. فرار از بیکاری و فشار اقتصادی، شیوه‌های جدیدی برای شکار، پیش روی آنها قرار داده است. آنها همچنان جلوتر از اقدامات حفاظتی از حیات وحش هستند.

سفربحری‌ها و بالابان‌ها به حاشیه خلیج‌فارس
بومیان بخش‌های تالابی خوزستان در فصل صید سراغ ماهی می‌روند و در فصل شکار پرندگان، پرنده شکار می‌کنند. بالابان، بحری و شاهین ازجمله پرندگان شکاری و گران‌قیمتی هستند که سال‌هاست در خوزستان شکار می‌شوند. 25شهریور تا آذرماه فصل مهاجرت این پرندگان به ایران است.
یکی از روش‌هایی که از سالیان گذشته برای شکار پرندگان شکاری رواج داشت، استفاده از کوخه است. بومیان خوزستان در قسمت‌های خشک تالاب‌ها و نقاطی در محدوده خوریات، ‌چاله‌هایی به عمق یک تا 2متر حفر می‌کنند، ‌بالای چاله‌ها یک کلاهک گلی می‌سازند و دور تا دور آن‌را سوراخ ایجاد می‌کنند. کوخه‌چی‌ها معمولا از 4صبح تا 11پیش از ظهر، داخل کوخه به انتظار پرندگان شکاری می‌نشینند.
کبوتر، قمری یا دلیجه‌‌ای را پا بسته در همان نزدیکی‌ها به‌عنوان طعمه نگه می‌دارند. بالابان خسته از پرواز برای نفس تازه کردن و شکار کبوتر فرود می‌آید و ‌در میان تورهای پهن شده کوخه‌چی گرفتار می‌شود. دلالان، بالابان‌ها و بحری‌های شکار شده را از کوخه‌چی‌ها می‌خرند و تا 400میلیون تومان به عرب‌های حاشیه خلیح فارس می‌فروشند و اینگونه، قوش‌بازهای عرب و حتی ایرانی با حیات‌وحش در معرض انقراض، تفریح می‌‌کنند.
هادی جلالی، محیط‌بان با سابقه استان خوزستان به همشهری می‌گوید:‌‌ کوخه‌ها معمولا در شادگان و ماهشهر و نزدیک به حاشیه دریاها درست می‌شود. بعضی کوخه‌ها، ‌از سال‌ها پیش به ارث رسیده و میراث آبا و اجدادی است و کوخه‌چی‌ها سخت از آنها مراقبت می‌کنند تا آسیب نبینند. فقط در هر سال نوبت کوخه‌گیری ترمیمش می‌کنند. معمولا درهر منطقه‌ای تا 100کوخه درست می‌شود.
یکی از اقداماتی که محیط‌بانان انجام می‌دهند تخریب کوخه‌ها برای جلوگیری از شکار پرندگان شکاری در معرض خطر است. اما امکانات کم و ضعیف جوابگوی مقابله با شکارچیان نیست. جلالی می‌افزاید: بعضی کوخه‌چی‌ها از قدیم مجوز داشتند اما بعد از آن دیگر مجوزی برای این کار صادر نشده است. همه کوخه‌چی‌ها نیز موفق به شکار پرنده نمی‌شوند، اما با این حال هر سال چند وقتی را در کوخه به امید شکار می‌گذرانند و می‌گویند حتی اگر کوخه‌هایمان را هم آتش بزنید، بازهم می‌آییم.

سبقت شیوه‌های شکار از امکانات محیط‌بانان 
سختی کار کوخه‌چی‌‌ها و حضور چندین ساعته آنها در دل زمین، شیوه‌های جدیدی را جایگزین شیوه‌های سنتی شکار کرده است. در این روش، شکارچیان سوار بر موتورسیکلت در مناطق حضور پرندگان شکاری حرکت می‌کنند، هر زمان که بالابان و بحری را در آسمان ببینند، کبوتر دربند را تحت کنترل خود به آسمان می‌فرستند، پرنده شکاری برای شکار کبوتر پایین می‌آید، اما خودش در تورهای گره خورده که دور پای طعمه ایجاد شده است گرفتار می‌شود. بالابان هرچه بال می‌زند تا با کبوتر شکارشده‌اش اوج بگیرد نمی‌تواند، شکارچیان بر پای کبوتر طعمه قطعه‌ای سرب آویخته‌اند و وزن آن‌را سنگین کرده‌اند. به همین دلیل بالابان گرفتار در بند، از بال زدن خسته می‌شود و همراه شکار خود بر زمین فرود می‌آید و نصیب شکارچی می‌شود.
حسن آقاشیرمحمدی، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست خوزستان می‌گوید: شاید بیشتر از 50موتور برای شکار در منطقه حضور داشته باشند. این شیوه به‌دلیل شکار راحت‌تر و گریختن سریع‌تر از دست ماموران، مشتاقان بسیار دارد. امکانات فرسوده یگان حفاظت نیز جوابگوی تخلفات نیست. شاید تنها موفق به برخورد با حدود 40درصد از متخلفان شویم. اما باز هم در برابر شکارچیان متخلف مقاومت می‌کنیم و در حوزه فرهنگسازی با آموزش به جوامع محلی به‌منظور حفاظت از حیات وحش و کاهش شکار پرندگان شکاری تلاش می‌کنیم.

جوانان بیکار، شکارچیان غیرمجاز پرندگان 
در سال‌های اخیر با افزایش تعداد شکارچیان در استان خوزستان و به‌دلیل افزایش رقبا، شکار پرندگان شکاری در دیگر استان‌های کشور رواج یافته است. فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست خوزستان از استان‌های خراسان، یزد، گلستان، ‌مازندران و... خبر می‌دهد که یا بومیان خوزستان برای شکار به این استان‌ها رفته‌اند، یا دلالان، با به کارگیری بومیان این مناطق و جوانان جویای کار، ‌این شیوه‌ها را در میان آنها هم رواج داده‌اند.
حسن آقا شیرمحمدی، ‌فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست خوزستان می‌گوید: در تمام این سال‌ها در برخورد با کوخه‌چی‌ها و شکار پرندگان شکاری کوتاهی نشده است. اما آنچه از تجهیزات و امکانات فرسوده یگان حفاظت محیط‌زیست قوی‌تر است، بیکاری و فشار اقتصادی است که شکار غیرقانونی را در سال‌های اخیر شدت بخشیده است.
او می‌گوید: همه شکارچیان زیاده‌خواه نیستند. بومیانی هستند که معیشت‌شان سال‌ها به تالاب و صید وابسته بود و با فقیر شدن زیستگاه‌ها و کاهش رونق صیادی به شکار پرندگان روی آورده‌اند. بعضی دیگر اما برای سود و منفعت دست به شکار می‌زنند و پرندگان شکاری ایران را از مسیر بندر گناوه به‌دست قوش‌بازان عرب می‌رسانند.
استان گلستان یکی از استان‌هایی است که شکار پرندگان شکاری در سال‌های اخیر در آن افزایش قابل توجهی یافته است. محمود شکیبا، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش استان گلستان به همشهری می‌گوید: استفاده از روش جلیقه که در آن کبوتری به‌عنوان طعمه به آسمان فرستاده می‌شود تا شاهین‌ها را زمینگیر کند، در سال‌های اخیر در گلستان به‌شدت افزایش یافته است.
او ادامه می‌دهد: حدود 90درصد پرندگان شکاری در استان با همین روش شکار می‌شوند و متخلفانی که از این روش استفاده می‌کنند همگی بومی هستند.
به گفته شکیبا، دلالان و قاچاقچیان، در سال‌های اخیر موتورسیکلت، ‌دوربین و امکانات شکار در اختیار بومیان که معمولا از جوانان بیکار و افراد در جست‌وجوی کسب درآمد هستند، می‌گذارند.
رئیس اداره نظارت بر حیات‌وحش استان گلستان بندر ترکمن و گمیشان را دارای بیشترین حضور شکارچیان متخلف پرندگان شکاری اعلام کرد.
بر خلاف استان گلستان، اما معاون فنی محیط‌زیست استان یزد به همشهری گفت که شکارچیان متخلف پرندگان شکاری در آن استان غیربومی هستند که از خوزستان به یزد مهاجرت کرده و هنوز ارتباطی با بومیان برقرار نکرده‌اند.
اعظم حبیبی‌پور گفت: شکارچیان متخلف استان یزد همچنان با روش کوخه و حفر گودال اقدام به شکار پرندگان شکاری در استان یزد می‌کنند.
به گفته او، ابرکوه و اردکان، کریدور اصلی عبور پرندگان شکاری در استان یزد هستند و شکارچیان متخلف کوخه‌های خود را در دشت‌های این مناطق ایجاد می‌کنند.