باغ جهانی در بیرجند

باغ و عمارت تاریخی اکبریه مجموعه ارزشمندی در شهر بیرجند است که در فهرست باغ‌های جهانی جای دارد و همچون زمردی سبز در کویر می‌درخشد. به گزارش ایرنا، قدمت باغ اکبریه به بیش از یک قرن پیش برمی‌گردد، زمانی که اکبریه روستایی در 3 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند بود. حاکمان شهر بیرجند در آن دوران‌ مقر حکومتی خود را در این باغ بنا کردند. اکبریه پذیرای افرادی همچون امیر علم‌خان حشمت‌الملک و محمدابراهیم‌خان شوکت‌الملک بوده است. قنات اکبریه در قدیم مامور آب‌رسانی به این باغ عریض و طویل بوده است. آب از طریق کانال و لوله‌های زیرزمینی به استخر جنوبی عمارت وارد شده و پس از آن از طریق جوی‌های سرپوشیده و از زیر عمارت به فضای باغ می‌رود. نظام آبیاری، بهره‌مندی از هوای آزاد، نور و خاک در طراحی این مجموعه مانند دیگر باغ‌های ایرانی با برنامه‌ریزی بوده است.

آنچه در این باغ قابل تامل است، کاشت درختان کاج در مسیر جوی‌ها بوده تا سایه آن مانع تبخیر آب باشد. این باغ اگرچه در شهر کویری بنا شده، اما پایه‌های آن در بستر کوهستان باقران قرار دارد که از 3 طرف با دیواره‌های خشتی محصور شده است. یک شاخصه دیگر باغ اکبریه پیروی از اسلوب باغ ایرانی است. این را در طراحی چهارباغ می‌توان دید، به طوری که با توجه به نظام هندسی موجود در کرت‌بندی، انطباق خیابان مرکزی بر محور تقارن کوشک و بنای سردر ورودی، دارای ‏هندسه‌ای نظام‌مند و نشانگر نمونه برجسته باغ ایرانی است. وجود انبوهی از درختان غیرمثمر همچون کاج با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال در کنار درختان مثمر نظیر پسته و انار، همچنین درختچه‌هایی مانند رز، گل محمدی و بوته‌ها و گل‌های فصلی، تنوع خوبی از گونه‌های گیاهی را پدید آورده‌اند. 

مهم‌ترین نکته شاخص در معماری باغ اکبریه و دیگر باغ‌های نظیر آن ‌که در منطقه کویری خراسان جنوبی طراحی و احداث شده‌اند، نبوغ معمار در جدال با طبیعت ناسازگار بیابانی منطقه است. این مهم استفاده بهینه از آب برای شادابی فضای سبز باغ، تعامل با محیط و چشم‌انداز، تنوع و تکثر در عین وحدت و حفظ سبک و نوآوری، شناخت اقلیم و تطابق امکانات با نیازهای طبیعی در ایجاد بهشتی کوچک برای کویر را به دنبال داشته است. در قسمت جنوبی این باغ شگفت‌انگیز عمارتی وجود دارد که در زمان امیر علم‌خان حشمت‌الملک در ۲ طبقه بنا شده که با دالان‌هایی بخش‌های مختلف آن به هم راه دارد.  اتاق‌های متعدد، شاه‌نشین، هشتی‌ها، حوضخانه، گنبدخانه (معروف به کلاه فرنگی) و اتاق آیینه از بخش‌های این عمارت تاریخی است.

در ضلع جنوبی عمارت مرکزی حیاط اندرونی قرار دارد که حوض ذخیره آب باغ در آن ایجاد شده است. به طور کلی مجموعه اکبریه دارای عناصر معماری نظیر سردر ورودی، عمارت، انبار، باغ، فضای بارانداز (اصطبل)، مسجد، استخر و حصار است. این مجموعه تا سال ۱۳۵۵ هجری شمسی در مالکیت خاندان علم بود ولی در این سال از سوی اسدالله علم برای احداث موزه، وقف آستان قدس رضوی شد. باغ اکبریه به همراه 8 باغ ایرانی سال 1390 با شماره ۰۰۹-۱۳۷۲ به اتفاق آرا در سی و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. هر سال شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی از این مجموعه تاریخی دیدن می‌کنند و جزو چند اثر پربازدید خراسان جنوبی به‌ویژه در نوروز است.