نگاهی نو به گردشگری در خراسان شمالی

 اگر تنها ۲ ساعت از شبانه‌روز در یک شهر بمانید، ترجیح می‌دهید در این مدت چه کنید و کدام نقطه از شهر را ببینید؟ چه عواملی موجب می‌شود تا در اولین توقف یا ورود به یک نقطه تصمیم بگیرید مدت اقامتتان را افزایش دهید و ۲ ساعت را به یک روز، ۲ روز و یا حتی بیشتر افزایش دهید؟ سر صحبت را با تعدادی از مسافرانی که در غرب بجنورد توقف کرده‌اند باز می‌کنیم. این مسافران به دنبال محلی هستند که چند ساعت در آن استراحت کنند، اما نبود تابلوهایی که آنها را راهنمایی کند و یا حداقل اطلاعاتی از نقاط دیدنی بجنورد بدهد موجب شده تا عطای ماندن را به لقایش ببخشند.  چند دقیقه‌ای راجع به نقاط دیدنی بجنورد توضیح می‌دهیم و از بوستان‌ها و محل‌هایی می‌گوییم که می‌توانند در آن استراحت کنند. 

راننده یکی از خودروها می‌گوید: بوستانی می‌خواهیم که نزدیک به جاده اصلی و دارای چند فروشگاه برای خرید مایحتاج ضروری باشد. در ورودی غربی بجنورد بوستانی با این مشخصات نمی‌شناسیم و بوستان «دوبرار» نه‌تنها با جاده فاصله دارد، بلکه حتی راه دسترسی مشخصی که دارای تابلو باشد و یا فروشگاه، غذاخوری و امکاناتی مانند اینها نیز ندارد.  یکی دیگر از مسافران این گروه می‌پرسد آیا در این نزدیکی (محدوده بین پلیس راه و احتمالا تقاطع میدان بار) بازار یا مرکز تجاری هست؟ و دیگری می‌گوید معمولا در ورودی شهرها محلی برای کمپ و اتراق مسافران وجود دارد که بتوان مدتی استراحت کرد، اما در ورودی بجنورد چنین چیزی نمی‌بینیم. 

به گزارش ایرنا، شمال خراسان بزرگ توسعه نیافت و عقب‌ماندگی از قطار توسعه و محرومیت‌های مزمن موجب شد که این منطقه حتی بعد از منفک شدن از خراسان بزرگ و تبدیل شدن به یک استان باز هم محلی برای اقامت مسافران نباشد و تنها معبری برای عبور سالانه ۲۰ میلیون مسافری باشد که فقط رد پایی از خود به جا می‌گذارند و البته بعد از تأسیس خراسان شمالی نیز بی‌ثباتی مدیریتی و تغییر پی‌درپی استانداران و مدیران دستگاه‌های مختلف و حتی شهرداران مرکز این استان، دردی مضاعف برای ۸۶۳ هزار نفر جمعیتی شد که در این خطه زندگی می‌کنند. حتی گردشگری‏‏، این صنعتی که هم‌اکنون در دنیا در زمره صنایع پول‌ساز و در خراسان شمالی دومین محور توسعه تعریف شده است، در این استان رنگ و رویی ندارد.


داشته‌ها و نداشته‌ها

یک کارشناس گردشگری می‌گوید: خراسان شمالی طبیعت بکر و دست‌نخورده‌ای دارد و به همین دلیل طبیعت‌گردان این استان را دوست دارند. «رضا حسن‌پور» می‌افزاید: تنوع پوشش گیاهی و حیات‌وحش، جنگل‌های ارس و هیرکانی و همچنین چشمه‌های این استان در نوع خود بی‌نظیرند، اما در معرفی آنها باید بیشتر تلاش شود. وی با اشاره به مولفه‌هایی که در زمینه گردشگری باید فراهم باشد و موجب ماندگاری مسافران می‌شود، می‌گوید: برای تبدیل خراسان شمالی به مقصد گردشگری باید حمل‌و‌نقل و زیرساخت‌های مرتبط با این حوزه فراهم شود. 

حسن‌پور با اشاره به 6 مولفه برای رونق گردشگری، اظهار می‌کند: برای توسعه و رونق گردشگری، تامین زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها به شمار می‌رود که باید بیشتر به این بخش توجه داشت ولی در حال حاضر این استان برنامه مرتب پروازی و نیز حمل‌و‌نقل ریلی ندارد. این کارشناس گردشگری پذیرایی، وجود بازارهای خرید، صنایع دستی و خدمات اختصاصی گردشگری از جمله بانک، بیمه، آموزش، تورهای گردشگری و فناوری اطلاعات را از دیگر مولفه‌های اساسی این حوزه بیان کرده و می‌افزاید: در خراسان شمالی شرکت‌های گردشگری قوی نداریم و برخی از شرکت‌های گردشگری نیز عملکردشان محدود به تورهای گردشگری در خارج استان است. 


نبود برنامه‌‌ریزی منظم

یک کارشناس دیگر گردشگری در این زمینه می‌گوید: خراسان شمالی از نظر گردشگری همه شرایط را دارد، اما برنامه منظمی در این حوزه تدوین نشده است. «تقی ایزدی» اظهار می‌کند: شرایط اتراق و ماندگاری برای گردشگر داخلی و خارجی در خراسان شمالی آماده نیست و از سویی نبود و یا کمبود راهنمایان حرفه‌ای که بتوانند گردشگران را راهنمایی و مسیر آنان را جهت‌دهی کنند، احساس می‌شود. وی با بیان این‌که حوزه‌های مرتبط با گردشگری برنامه منظمی برای توسعه گردشگری ندارند، اظهار می‌کند: نگاه مدیران نیز در این بخش منطقه‌ای و ملی نیست و هر یک ساز خود را می‌زنند، در حالی که دستگاه‌های مرتبط مانند شهرداری، راه و شهرسازی، صنعت و معدن و به‌ویژه گردشگری باید در این جهت همسو و همراه باشند و مانع‌تراشی‌ها و کاغذبازی‌ها در این زمینه کم شود. 

ایزدی با تاکید بر لزوم ایجاد مرکز گردشگری در خراسان شمالی می‌گوید: مرکز گردشگری هم به هم‌افزایی و همراهی دستگاه‌های مختلف کمک می‌کند و هم به ایجاد اشتغال؛ مسافران هم می‌دانند جایی هست که به آنها مشاوره و راهنمایی می‌دهد. وی فضای مجازی را یکی از مهم‌ترین عواملی توصیف می‌کند که می‌تواند در حوزه گردشگری کاری کارستان انجام دهد و می‌گوید: با توجه به وجود انواع و اقسام راه‌های ارتباطی مجازی، اکنون در دنیا اطلاع‌رسانی به بهترین شکل می‌تواند انجام شود و مسئولان باید به این ظرفیت توجه زیادی داشته باشند. 


نقاط قوت و ضعف

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری خراسان شمالی هم در مورد نقاط قوت خراسان شمالی در بحث ماندگاری مسافران می‌گوید: آب و هوای خوب و مناسب، ظرفیت استان در گردشگری فرهنگی است. گردشگری فرهنگی یکی از انواع گردشگری است که طرفداران خود را دارد و خراسان شمالی با داشتن تنوع در فرهنگ، آیین و قومیت‌ها می‌تواند مقصد این گردشگران باشد.  «علی کاظمی» شاخه گردشگری غذا را هم یکی از شاخه‌هایی می‌داند که با توجه به تنوع فرهنگ‌ها و قومیت‌ها، می‌تواند ظرفیت خوبی برای جذب گردشگران باشد. وی اظهار می‌کند: در علم جغرافیا، مقوله‌ای به نام حوزه نفوذ داریم که برخی از مناطق، به‌ویژه ابرشهرها، بر شهرهای پیرامونی خود نفوذ داشته و به عبارتی بر آنها سایه می‌اندازند. 

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری خراسان شمالی با بیان این‌که حوزه نفوذ، دارای عملکرد در دامنه اقتصادی، دامنه فرهنگی، دامنه اجتماعی و حتی دامنه سیاسی است و خارج شدن از این حوزه نفوذ، امری سخت و زمانبر است، اظهار می‌کند: از این نگاه، خراسان شمالی همچنان در دامنه نفوذ خراسان رضوی تعریف می‌شود و ما باید تلاش کنیم تا با معرفی جاذبه‌های خود، به‌تدریج زمان رهایی خود از دامنه نفوذ اقتصادی خراسان رضوی را کاهش دهیم. کاظمی با اشاره به مبحث آموزش نیز می‌گوید: فرهنگ مهمان‌نوازی و گردشگرپذیری ما نیز نیاز به آموزش دارد و ما باید میزبان خوبی باشیم تا گردشگران را نگه داریم. 

وی با بیان این‌که گستاخی فرهنگی یا احساس نارضایی از مهمان گاهی وجود دارد، می‌گوید: آنجا که میزبان احساس کند که مهمان و گردشگر برایش اذیت و زحمت دارد و سودی از مسافر نصیبش نمی‌شود، ممکن است به مسافر به عنوان مزاحم بنگرد. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری خراسان شمالی اظهار می‌کند: در این باره باید آموزش‌های لازم به مردم داده شود و این امر نهادینه شود که حضور هر گردشگر به معنی منفعت و سود اقتصادی برای منطقه است. وی تصریح کرد: رانندگان تاکسی، مردم، مغازه‌داران و راهنمایان بوم‌گردی و مکان‌های اقامتی، همه باید در این خصوص آموزش لازم را ببینند. 

کاظمی ضعف زیرساخت‌ها را از مشکلات اقتصاد گردشگری در خراسان شمالی عنوان کرده و می‌گوید: برای استفاده از ظرفیت‌های موجود، باید زیرساخت‌ها رونق گیرد و در این استان، خدمات جاده‌ای ضعیف است و در مسیر گردشگران مجتمع‌ها و کمپینگ‌های قوی نداریم و زمانی که پروازهای فرودگاه لغو می‌شود و یا ساعات توقف قطار در ایستگاه راه‌آهن جاجرم مشکل دارد، نمی‌توان به اهداف رسید.  وی در ارتباط با جاذبه‌های شهری نیز می‌گوید: در استان جاذبه‌های انسان‌ساز از جمله جاذبه‌های شهری مانند فضای سبز و یا بوستان‌های زیبا و مرکز خرید مناسب، نداریم که این خلأ در این حوزه تأثیرگذار است. 


برند خراسان شمالی

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی با بیان این‌که برنامه‌های مختلفی برای ماندگاری مسافران در استان در دست اجراست، عنوان می‌کند: تلاش بر این است تا در محدوده مجموعه مفخم با همکاری شهرداری فضایی همچون میدان نقش جهان در اصفهان ایجاد کنیم و در حال تهیه طرح آن هستیم و این میدان برند و شناسنامه گردشگری استان خواهد شد. «حبیب یزدان‌پناه» اظهار می‌کند: تابستان امسال جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های مختلفی به منظور شناساندن ظرفیت‌های مختلف گردشگری در این استان برپا می‌شود. وی از صدور مجوزهای بی‌نام برای تسهیل سرمایه‌گذاری در عرصه گردشگری، ارائه تسهیلات کم‌بهره و ارزان‌قیمت و همچنین ورود سرمایه‌گذاران قدر مانند صندوق بازنشستگان کشوری به استان خبر داد و افزود: تلاش می‌کنیم این استان به یکی از مقاصد گردشگری در کشور تبدیل شده و ماندگاری مسافران در آن جهش خوبی داشته باشد. 

خراسان شمالی حلقه اتصال شمال و شرق کشور است و با وجود عبور سالانه بیش از ۲۰ میلیون مسافر از آن حیف است که مدت ماندگاری مسافران در آن افزایش نیابد. این استان با دارا بودن ۸۶۳ هزار نفر جمعیت و در حالی که ۷۵ درصد مساحت آن را منابع طبیعی تشکیل داده است، سرزمین اسب و ابریشم و چشمه و کوه و جنگل است و روستاهای زیبا، آبشارها و چشمه‌های آب گرم بستر مناسبی برای تقویت بوم‌گردی، اکوتوریسم، توریسم‌درمانی و گردشگری فرهنگی است. زندگی ۴۴ درصد از مردم این استان در روستاها ظرفیت بوم‌گردی استان را ارتقا می‌دهد و ۸ شهرستان خراسان شمالی هر یک مهد فرهنگ‌ها و قومیت‌هایی است که جاذبه گردشگری استان محسوب می‌شوند. آثار کشف‌شده در این استان نشان از قدمت تاریخی کهن آن دارد. محوطه باستانی معروف به پهلوان و تپه حیدران جاجرم، قدمتی بیش از ۱۲ هزار ساله دارند. قدیمی‌ترین اثر باستانی پابرجای قبل از اسلام «بنای سنگی اسپاخو» در غرب شهرستان مانه و سملقان در ۵ کیلومتری شمال شاهراه آسیایی در روستای اسپاخو نیز دلیل دیگری بر صحت این ادعاست.