طرح براندازی دولت ترکیه روی میز عربستان

تنش‌های عربستان و ترکیه تا کجا ممکن است پیشروی کند؟ متحدانی که بعد از روی کار آمدن ملک سلمان به‌تدریج از یکدیگر فاصله گرفته و اکنون مقابل هم صف‌کشی کرده‌اند. اگرچه این پرسش با به حاشیه رفتن پرونده ترور خاشقجی در سایه بحران‌های پیاپی منطقه از چشم رسانه‌ها دور مانده اما به‌نظر می‌رسد تنش‌های میان2 کشور، عمیق‌تر از هر زمان دیگری ادامه دارد. در این زمینه پایگاه انگلیسی میدل‌ایست‌آی مدعی شده به نسخه‌ای از طرح استراتژیک «تضعیف ترکیه و برکناری دولت اردوغان» دست پیدا کرده؛ طرحی محرمانه که توسط مرکز پژوهش‌های سیاسی امارات (اصلی‌ترین مرکز سیاسی نزدیک به سازمان اطلاعات امارات) و به سفارش عربستان سعودی تهیه شده است. هدف این طرح، استفاده از تمام ابزارهای فشار بر دولت ترکیه است؛ به‌گونه‌ای که با درگیری و بحران‌های داخلی از توان خارجی آن در منطقه کاسته شده و در نهایت توسط مخالفان سیاسی خود در ترکیه برکنار شود. به گفته میدل‌ایست‌آی، تا‌کنون هیچ‌یک از مقامات رسمی عربستان و امارات حاضر به ابراز واکنش نسبت به انتشار این گزارش و جزئیات آن نشده‌اند.

تلاش برای تضعیف اقتصاد ترکیه
براساس این گزارش محرمانه، نخستین اهرم مؤثر برای کاهش توان خارجی دولت ترکیه، فشار اقتصادی است. به این ترتیب، امارات و عربستان برنامه‌ای جامع را برای اعمال فشارهای تدریجی به اقتصاد ترکیه طراحی کرده‌اند؛ ازجمله کاهش قابل توجه سرمایه‌گذاری‌های عربی در ترکیه، توقف روند چشمگیر حرکت گردشگران عربی به این کشور و در نهایت، ممانعت از ورود کالاهای ترکی به کشورهای عربی تا جایی که امکان دارد. میدل‌ایست‌آی مدعی است این طرح با تصمیم شخص محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی و بعد از هیاهوی رسانه‌ای ایجاد شده در پی ترور خاشقجی اتخاذ شده است؛ «سازمان‌های اطلاعاتی عربستان و امارات به این نتیجه رسیده‌اند که هدف اردوغان از ایجاد جنجال رسانه‌ای در این پرونده، حذف محمد بن‌سلمان از قدرت در ریاض بوده است». براساس این گزارش، حاکمیت عربستان بر این باور است که به کلی از بحران خاشقجی عبور کرده و اکنون قادر است انتقام این پرونده را از رئیس‌جمهور ترکیه بگیرد؛ فردی که اصلی‌ترین نقش را در بین‌المللی شدن بحران ترور خاشقجی داشت. این در حالی است که افکار عمومی جهان و حتی برخی نهادهای حقوقی بین‌المللی ازجمله سازمان عفو بین‌الملل یا دیده‌بان حقوق بشر همچنان ولیعهد سعودی را مسئول قتل وحشیانه خاشقجی در استانبول می‌‎دانند؛ اگرچه عبور رسانه‌ها از این بحران غیرقابل انکار است.

واقعیت یا خبرسازی؟
گزارش‌های خبری از این دست همواره از سوی برخی مخاطبان خود محل تردید واقع می‌شوند؛ چراکه منبعی مشخص و قابل اعتبارسنجی برای اطلاعات اختصاصی خود معرفی نمی‌کنند. درواقع برای بررسی اعتبار این گزارش‌ها چاره‌ای جز رجوع به تحولات رسمی و بررسی نشانه‌هایی که ممکن است با این گزارش‌ها همسو یا غیرهمسو باشد وجود ندارد. به این ترتیب برای بررسی اعتبار گزارش میدل‌ایست‌آی نیز باید آخرین تحولات مرتبط با روابط اقتصادی-سیاسی ریاض و آنکارا را مورد بررسی قرار داد.
در این زمینه در ابتدای ‌ماه جاری، گمرک عربستان سعودی 80کشتی حامل کالاهای ترکی (البسه و مواد شیمیایی صنعتی) را در بندر ضبا توقیف کرده و تاکنون مجوز ورود این کالاها به کشور را صادر نکرده است. کمی پیش‌تر، مدیریت بندر جده نیز در تصمیمی مشابه، 300کانتینر از میوه و سبزیجات صادراتی ترکیه را به عربستان توقیف کرده است. همزمان با این تحولات بی‌سابقه، آمارها نشان‌دهنده کاهش نرخ گردشگران عربی (حوزه خلیج‌فارس) است که به ترکیه سفر می‌کنند. براساس آمار رسمی وزارت گردشگری ترکیه، تعداد این گردشگران عرب در 6‌ماه اول سال 2019، بیش از 15درصد کاهش داشته است. اگرچه هنوز اطلاعات رسمی مبنی بر خروج سرمایه‌های عربی از ترکیه منتشر نشده اما با توجه به تحولات یادشده، به‌نظر می‌رسد طرحی هدفمند برای ضربه به اقتصاد ترکیه از سوی عربستان و امارات دنبال می‌شود؛ طرحی که میدل‌ایست‌آی مدعی شده به نسخه‌ای از آن دست یافته است. تمام اینها در حالی است که حجم سرمایه‌گذاری‌های مستقیم عربستان در ترکیه بیش از 2میلیارد دلار ارزیابی شده و از سوی دیگر، حجم صادرات ترکیه به عربستان نیز نزدیک به 3میلیارد دلار اعلام شده است؛ آمار و ارقامی که نشان می‌دهد خطری جدی در انتظار اقتصاد ترکیه قرار دارد.

تشدید تقابل سیاسی
گزارش مورد ادعای میدل‌ایست‌آی از تقابل اقتصادی فراتر رفته و گام‌هایی را نیز برای انزوای ترکیه در منطقه در نظر گرفته است؛ ازجمله عدم‌دعوت از رجب طیب اردوغان برای شرکت در نشست سران اسلامی در مکه که ظاهرا به پیشنهاد این طرح اجرا شده است. بر این اساس، فشارهای مشترک عربی برای کاهش روابط و نفوذ ترکیه در کشورهای اسلامی منطقه خاورمیانه و آفریقا تشدید خواهد شد؛ فشارهایی که به گزارش شبکه الجزیره، منجر به نزدیکی قابل‌توجه ترکیه و ایران شده است؛ همانطور که در پرونده محاصره قطر نیز چنین کارکردی داشت. ائتلاف تاریخی میان عربستان و ترکیه منجر به وقوع تحولات مهمی در منطقه، ازجمله بحران سوریه شد. حالا با گذشت 8سال از آن بحران و درحالی‌که دولت سوریه عملا بر مخالفان خود پیروز شده، ترکیه و عربستان بیش از هر زمان دیگری مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند. باید منتظر ماند و دید این صف‌کشی جدید چه نتایجی برای خاورمیانه و اقتصاد آن خواهد داشت.