شناسایی 150 محوطه تاریخی در نیشابور

سرپرست هیات بررسی باستان‌شناسی حوزه جغرافیایی جنوب و جنوب‌ غرب نیشابور از شناسایی نزدیک به 150 محوطه تاریخی خبر داد و گفت: طرح بررسی جنوب و جنوب‌ غرب نیشابور در حالی مطرح شد که این منطقه با توجه به اهمیت ارتباطی و تاریخی خاص خود پیش از این نیز مورد توجه و مطالعات باستان‌شناسی قرار گرفته بود.

به گزارش میراث آریا «حسن نامی» گفت:  فعالیت‌های باستان‌شناسی انجام شده در این جغرافیا بیشتر معطوف به شهر نیشابور و سامانه‌های باستان‌شناسانه اطراف آن شامل کاوش در محوطه‌های باستانی کهن شهر، شادیاخ، شهرک فیروزه، سه تپه و تپه برج بوده است. بررسی‌های باستان‌شناسی انجام شده در نیشابور با هدف درک منظر فرهنگی این بخش از نیشابور انجام گرفت. 

وی گفت: اطلاعات از محوطه‌های باستانی و بناهای تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور تا بیش از انجام این بررسی، محدود به تعداد معدودی از این آثار باستانی می‌شد که توسط اداره میراث فرهنگی نیشابور و اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی شناسایی شده و معدودی از آنها هم در فهرست آثار میراث فرهنگی ثبت شده بود. حوزه تعریف شده برای این بررسی با وجود این‌که بیشتر تقسیم‌بندی جغرافیایی را شامل می‌شود، عبارت است از بخش آبریز جنوب رودخانه کال‌شور که در تقسیم‌بندی‌های سیاسی امروز بخش میان جلگه را در بر گرفته و شامل 3 دهستان غزالی، عشق آباد و بالهرات می‌شود. 

رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی و عضو هیات علمی گروه باستان دانشگاه نیشابور افزود: در تحلیل باستان‌شناسانه منظر فرهنگی این حوزه باید در نظر داشته باشیم که ساختارهای زمین‌شناسی جنوب نیشابور به گونه‌ای است که منابع آب رودخانه‌ای در ورود به دشت‌های میان کوهی نیشابور شور می‌شوند، بنابراین پراکندگی آثار در منظر فرهنگی نیشابور ارتباط کمی با رودخانه کال‌شور و انشعابات جنوبی آن دارد. او گفت: از سویی نیز بخش‌های عمده این منظر فرهنگی به واسطه شن‌های روان و کشاورزی صنعتی و نیمه‌صنعتی، تغییر یافته که این تغییرات مانع شناسایی محوطه‌های باستانی در این بخش‌ها می‌شود. 

نامی خاطرنشان کرد: با این وجود 30 محوطه در این گستره که گاه‌نگاری آنها دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی متأخر است، مورد شناسایی قرار گرفت که مطالعات بر روی آنها بعد از اتمام عملیات میدانی آغاز می‌شود. او اظهار کرد: بررسی‌ها در این حوزه منجر به شناسایی 145 اثر فرهنگی از دوره‌های مختلف شد که این آثار دامنه گسترده‌ای از گاه‌نگاری را از دوران پیش از تاریخ تا اسلامی متأخر در بر می‌گیرد. 

سرپرست هیات بررسی باستان‌شناسی تصریح کرد: همچنین آثار شناسایی‌شده انواع گوناگونی اعم از بناها، قبرستان‌های تاریخی، قنات‌ها و محوطه‌های باستانی را شامل می‌شود.  او با بیان این‌که بیشتر بناهای تاریخی شناسایی شده در این پروژه شامل سازه‌های آبی است (چراکه بیشتر در راستای مدیریت و بهره گیری از منابع آبی ساخته شده‌اند) گفت: یخچال، آب‌انبار، حوض‌انبار و آسیاب گونه‌های متفاوتی از این سازه‌ها هستند و بیشتر این آثار با توجه به شیب زمین و دسترسی آنها به منابع آب ساخته شده‌اند. 

نامی افزود: علاوه بر این آثار، آثار معماری دیگری همچون کاروانسرا، قلعه و آثار برجای‌مانده از خانه‌های اربابی که مربوط به دوران متأخر بود، نیز شناسایی و ثبت شدند.  او در ادامه با اشاره به این که بخش دیگری از آثار شناسایی شده در این پروژه گورستان‌هاست، گفت:  قبرستان‌های تاریخی حوزه جنوب و جنوب غرب نیشابور شامل سنگ‌قبرهایی است که قدمتی بیش از صد سال دارند و بر اساس متن آن‌ها می‌توان به اطلاعاتی از اقوام ساکن در روستاهای این منطقه دست یافت.

به گفته این باستان‌شناس، وجود قنات‌ها، به عنوان یادمان‌های فرهنگی از پیشینه مهندسی آب در ایران در این پهنه فرهنگی خبر می‌دهند که در بررسی و مطالعه منظر فرهنگی این حوزه، نمی‌توان از آنها صرف نظر کرد. 
او افزود: بعضی از محوطه‌های شناسایی شده در حوزه فرهنگی جنوب و جنوب غرب نیشابور در مکان‌هایی قرار گرفته‌اند که هیچ منبع آب دیگری به جز قنات برای آنها قابل تصور نیست.