در حالی‌که قیمت ارز هر روز در حال افزایش است، تحلیلگران بازار سرمایه از یک فرصت‌سوزی تاریخی در 2سال گذشته برای تاسیس بورس ارز سخن می‌گویند.
به گزارش همشهری، 2سال پیش شورای بورس برای سامان‌دادن به بازار نقدی و غیررسمی ارز و پوشش ریسک تغییرات نرخ ارز برای تولید‌کنندگان داخلی و سرمایه‌گذاران خارجی، طرح تاسیس بورس ارز یا بازار مشتقه ارزی را زیرمجموعه بورس کالای ایران تصویب کرده بود، اما مسئولان بانک مرکزی با این استدلال که اول باید نرخ ارز یکسان و پس از آن بورس ارز تاسیس شود، عملا فرایند تاسیس این بازار را به محاق برده‌اند. به‌نظر می‌رسد که انعطاف‌ناپذیری و نگاه سنتی برخی متولیان سیاستگذاری در بانک مرکزی موجب شده این نهاد ناظر بر بازار ارزی در برابر هر نوع نوآوری سد ایجاد کند. همین نگاه موجب شده طرح‌های موازی بورس ارز، نظیر تاسیس و عرضه صندوق‌های ارزی هم با مخالفت عملی مواجه شود.
به گفته علی سعیدی، معاون سابق سازمان بورس، صندوق‌های ارزی ازجمله ابزارهای مالی است که می‌تواند به تعادل قیمت‌ها در بازار ارز کمک کند اما فرایند تاسیس این نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری هم به مانع بانک مرکزی برخورد کرده است. این راهکارها از 5سال پیش به این سو برای اتخاذ تصمیم روی میز مسئولان بانک مرکزی قرار گرفته اما در فضای بی‌عملی موجود پاسخ مناسبی دریافت نکرده است. کارشناسان با توجه به همین فضا معتقدند که وضع کنونی بازار ارز نتیجه اقداماتی است که در سال‌های قبل باید انجام می‌شد، اما انجام نشد.
نیاز به تک‌نرخی‌شدن نیست
قاسم محسنی، عضو شورای بورس در پاسخ به مهم‌ترین بهانه بانک مرکزی برای تعلل در تاسیس بازار مشتقه ارزی یعنی یکسان‌سازی نرخ ارز، توضیح داد: با شرط یکسان‌سازی نرخ ارز پیش از تاسیس بازار مشتقات ارزی موافق نیستم، زیرا هم‌اکنون همچنان معاملات فردایی یا آتی ارز در کف بازار در حال انجام است و نرخ ارز نیز یکسان نشده است. او افزود: بازار مشتقات ارز ارتباطی به یکسان‌سازی نرخ ارز ندارد، زیرا مبنای آن پوشش ریسک تغییر قیمت‌هاست.
فروشنده می‌تواند در موعد سررسید اوراق مشتقه ارزی براساس قیمتی مشخص، سرمایه خود را نقد یا مابه‌التفاوت ناشی از تعدیل نرخ ارز را به خریدار پرداخت کند. محسنی با بیان اینکه تاسیس بازار مشتقه ارزی از سوی قانونگذار نیز تأکید شده، یادآور شد: در قانون تأکید شده که سازمان بورس و بانک مرکزی ابزارهای پوشش ریسک ارز را ظرف مدت مشخصی تعیین و ایجاد کنند، البته زمان دقیقی برای اجرا اعلام نشده است. به‌نظر می‌رسد قانونگذار باید یک بار برای همیشه به صراحت اعلام کند که مثلا طی مدت 3ماه، اوراق مشتقه ارزی در بورس کالا ایجاد شود. عضو شورای بورس مزیت اوراق مشتقه ارزی را پوشش ریسک برای خریدار و فروشنده در دوره هر زمانی مشخص دانست و گفت: فرض کنید شخصی به‌دلیل بدهی ارزی خود در صورت افزایش قیمت‌ها در بازار ارز با ضرر مواجه می‌شود. از سویی شخص دیگری نیز به‌دلیل برخورداری از درآمد ارزی درصورت افت قیمت‌ها در بازار ارز با زیان مواجه می‌شود.
برای پوشش این ریسک، دو طرف با عقد قراردادی یکدیگر را متعهد می‌کنند که در پایان سررسید شش‌ماهه، ارز مشخصی را بر مبنای قیمت مشخص در زمان حال معامله کنند. او ادامه داد: چنانچه در موعد سررسید این معامله شرایطی به‌وجود آمده باشد که با تغییر مقررات بانک مرکزی امکان تحویل ارز به قیمت مبنا وجود نداشته باشد، آن وقت مابه‌ازای اختلاف قیمت‌ها در روز سررسید به‌طور نقدی به خریدار پرداخت می‌شود و مصالحه می‌کنند که این مبلغ همان ریسکی است که در موعد سررسید پوشش داده می‌شود.
بهروز خدارحمی، دبیرکل سابق کانون نهادهای سرمایه‌گذاری هم درباره راه‌حل‌های موجود برای ایجاد تعادل در قیمت ارز، گفت: راهکار موقت برای مدیریت بازار ارز می‌تواند فروش اوراق مشارکت ارزی باشد اما در این زمینه باید بانک مرکزی شفاف‌سازی کند یعنی نوع خرید این اوراق، زمان ابطال، نرخ مورد معامله و مواردی از این دست را مشخص کند و در اجرای آن وفادار بماند زیرا بخشی از جامعه از این اقدامات دولت خاطره خوبی ندارد. به گفته او، هم‌اکنون ابزار و مکانیسم درستی در بازار ارز وجود ندارد در نتیجه افراد ناچارند که ریسک زیادی را در این زمینه متقبل شوند.
تأسیس صندوق ارزی هم معطل بانک مرکزی است
علی سعیدی، معاون سابق سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه به‌طور قطع تاسیس صندوق‌های ارزی به ثبات بازار ارز کمک می‌کند، توضیح داد: زمانی که با نوسان قیمت ارز در بازار مواجه هستیم، عده‌ای نگران افت ارزش دارایی‌هایشان هستند. از این‌رو اقدام به خرید ارز به‌صورت فیزیکی یا در قالب اسکناس می‌کنند در نتیجه همزمان با افزایش تقاضا، با پدیده کاهش اسکناس مواجه می‌شویم. علی سعیدی افزود: در مدل صندوق‌های ارزی به جای اینکه افراد ارز را به‌صورت فیزیکی در قالب اسکناس خریداری کنند، یونیت‌ها یا واحدهای صندوق ارزی را خریداری می‌کنند.
او ادامه داد: اما مدیر صندوق، مبالغی را که از سرمایه‌گذاران دریافت کرده، در بانک سپرده‌گذاری می‌کند بنابراین موجودی فیزیکی اسکناس ارز در بازار حفظ می‌شود و با کمبود ارز مواجه نخواهیم شد. از سوی دیگر به افراد سپرده‌گذار هم ارز و هم نرخ سود 7درصدی ارائه می‌شود. او با تشریح علت اصلی توقف فرایند تاسیس صندوق‌های ارزی در بورس گفت: سازمان بورس و اوراق بهادار مقررات صندوق ارزی را با همکاری و نظارت معاونت ارزی بانک مرکزی تدوین کرده است.
اما در روند تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارزی به مشکل برخورده‌ایم. به گفته او، در ماده14 برنامه ششم توسعه برای تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری ارزی در بورس، شرطی گذاشته شده مبنی بر اینکه شرکت‌هایی که بانک‌ها در آنها سهم 50درصدی دارند یا اینکه امکان نفوذ در هیأت مدیره آنها را داشته باشند، برای اینکه بخواهند در صندوق‌ها نقشی داشته باشند باید از بانک مرکزی مجوز دریافت کنند. سعیدی ادامه داد: متقاضیان تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری ارزی هم شرکت‌های تأمین سرمایه هستند که بانک‌ها سهامدار آنها هستند.
