پاپوش‌هایی که به پستوی خاطره رفتند

   گیوه قدم به قدم با انسان گام برداشته است؛ از همان ابتدا که ایده پاپوش و پای‌افزار برای انسان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار بود تا زمان حاضر که گیوه به کالایی گران‌قیمت تبدیل شده است.
 مشخص نیست چه کسی گفته است که قلب دوم انسان، پای اوست و به همین دلیل باید برای قلب دوم بیشترین هزینه را کرد و بهترین و راحت‌ترین کفش‌ها را فراهم کرد. گیوه اما یک قصه دراز دارد و هر کس که کلاه کج می‌گذاشت و کج می‌نشست و گیوه بر پا می‌کرد، انگار مدعی بود و گیوه ور کشیدند برای مردم به منزله آغاز کردن یک کار سخت بود. 

به گزارش ایرنا، «گیوه‌دوزی» یکی از هنرصنعت‌های چهارمحال و بختیاری است که در شهرهای شهرکرد، فرخ‌شهر و بروجن سابقه‌ای کهن و دیرینه دارد اما این روزها دیگر کسی کمتر گیوه ور می‌کشد و گیوه بر پا می‌کند. 
این در حالی است که حداقل براساس ادعای برخی از دوستداران هنرهای دیرین، تمایل مردم به بهره‌مندی از محصولات صنایع‌دستی به‌ویژه «گیوه» بسیار کم شده است و نسل‌های کنونی دیگر مایل به فعالیت در این حوزه نیستند.


جای خالی گیوه

در بازارهای مدرن یا سنتی پشت هیچ ویترین مغازه کفش‌فروشی خبری از گیوه نیست و هیچ یک از مغازه‌داران در ویترین مغازه خود حتی برای تماشا یک جفت گیوه نگذاشته‌اند که نسل جوان آن را ببینند.
البته نوسانات اقتصادی، نبود ثبات در بازار، گرانی مواد اولیه، کاهش قدرت خرید مردم و استقبال کم از محصولات صنایع‌دستی باعث شده بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی مانند «گیوه‌دوزی» با بی‌رونقی مواجه شود.

با قدم زدن در «کوی نمدمالان» شهرکرد در گوشه‌ای از گذر صنایع‌دستی مرکز چهارمحال و بختیاری، کارگاهی به وسعت کمتر از ۴ متر‌ مربع چشم هر رهگذری را به خود جلب می‌کند.
این کارگاه گیوه‌دوزی که تنها محل تولید پاپوش سنتی مردمان این دیار است، محل گذران زندگی و فعالیت «استاد محمود رفیعیان دهکردی»، آخرین بازمانده از نسل گیوه دوزان دهکردی است.


 میراث فرهنگی رشته «گیوه‌دوزی» را احیا کند

یکی از فعالان گیوه‌دوزی در چهارمحال و بختیاری می‌گوید: مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری باید نسبت به احیای هنرصنعت گیوه‌دوزی در شهرکرد اقدام کنند.
«محمود رفیعیان دهکردی» تاکید کرد: جوانان امروز دیگر به دنبال تولید مواد مورد نیاز گیوه‌دوزی نیستند و بیشتر آنان به دنبال کفش‌های ماشینی و صنعتی می‌روند.

وی افزود: هم‌اینک فقط عده‌ای زن و مرد سالمند و سالخورده تخت‌کشی و رویه‌بافی (رویه چینی) برای تولید گیوه را انجام می‌دهند.
رفیعیان دهکردی تصریح کرد: مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اجازه ندهند این هنرصنعت به فراموشی سپرده شود و به پستوی خاطره‌ها برود.

وی در معرفی بیشتر این پای‌افزار کهن، ساختار آن را تشریح کرد و گفت: پاشنه تخت، لچکی، لنجه عقب و جلو، پاشنه قرمز عقب گیوه و لچکی چپ و راست بخش‌های مختلف گیوه را تشکیل می‌دهند.
آخرین بازمانده از نسل گیوه‌دوزان دهکردی اظهار کرد: گیوه انواع مختلفی مانند سُر، تخت لاستیکی و تخت ملکی دارد.

وی گفت: گیوه‌های تخت لاستیکی برای زمستان و یا آبیاری کشاورزان، تخت ملکی برای میهمانی و زمان‌های بیکاری و گیوه‌های سر برای پیمودن مسافت‌های طولانی چاپارها مورد استفاده قرار می‌گرفت. وی یادآور شد: بنده از ۷ سالگی تا امروز که ۶۵ سال سن دارم به مدت ۵۸ سال مستمر مشغول گیوه‌دوزی بوده‌ام و شغل پدری و آباء و اجدادی خود را ادامه داده‌ام، اما متاسفانه در این راه آسیب‌های جسمی فراوانی دیده‌ام. با این ‌حال همچنان خدا را شاکرم که توانسته‌ام این سنت را تا این لحظه حفظ و از فراموشی آن جلوگیری کنم. این فعال پیشکسوت صنایع‌دستی گفت: در کنار ضرورت حفظ هنرصنعت گیوه‌دوزی باید نسبت به احیای رشته‌های تخت‌کشی، رویه‌بافی (رویه‌چینی) و آهنگری به منظور ساخت ابزار مورد نیاز گیوه‌دوزی و انتقال آن به آیندگان اقدام شود.
وی تصریح کرد: در روزگارانی نه‌چندان دور حداقل ۲۰۰ تخت‌کش و گیوه‌دوز در شهرکرد فعالیت داشتند و عده زیادی از هنرمندان این رشته هم در روستاهای اطراف مشغول تولید این نوع پای‌پوش برای مردم بودند. رفیعیان یادآور شد: به همین منظور مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری نباید اجازه دهند پس از من، گیوه‌دوزی در شهرکرد فراموش و منسوخ شود.


مراحل تولید

وی همچنین در خصوص مراحل مختلف تولید گیوه گفت: برای دوخت یک دست گیوه، تخت‌کش، رویه‌باف یا رویه‌چین (که بیشتر از بانوان هستند)، چرم‌ساز و گیوه‌دوز فعالیت می‌کنند.
رفیعیان دهکردی درباره تهیه چرم مورد نیاز گیوه‌دوزی در گذشته تاکید کرد: برای این منظور ابتدا پوست گاو را درون قدح‌های بزرگ می‌ریختند و پس از ۴ روز قرار دادن آن در آهک، در جوی آب شست‌وشو می‌دادند تا آهک و موهای آن پاک‌سازی شود. سپس پوست گاو را به مدت ۴ روز در زاج و نمک می‌گذاشتند تا سفید و محکم شود و پس از شست‌وشو در جوی آب، پوست گاو مورد نظر را در آفتاب قرار می‌دادند و پس از خشک شدن آن، پیه گاو را در دیگ ذوب کرده و در مقابل نور خورشید به چرم تولیدی می‌زدند تا روغن خورده شود. پس از انجام این مراحل، محصول نهایی را در جوی آب قرار می‌دادند تا نرم و در گیوه‌دوزی استفاده شود.

این فعال پیشکسوت صنایع‌دستی اظهار کرد: امروزه مواد و ابزار اولیه مورد نیاز گیوه‌دوزی در بازار نیست و تخت، رویه و چرم مورد نیاز از خارج استان تهیه و استفاده می‌شود. وی گفت: از ۱۲ سال گذشته تاکنون تولیدکنندگان جانبی گیوه‌دوزی دیگر در شهرکرد فعال نیستند، البته بنده در شهرکرد هنوز هم چرم مورد نیاز گیوه‌دوزی را به روش سنتی قدیمی تهیه و استفاده می‌کنم. وی یادآور شد: امروزه نوسانات اقتصادی و گرانی‌ها باعث شده مردم توان خرید تولیدات صنایع‌دستی به‌ویژه گیوه را از دست بدهند.
آخرین بازمانده از نسل گیوه‌دوزان دهکردی قیمت هر جفت گیوه را در سال گذشته را ۶ میلیون ریال عنوان کرد و ادامه داد: این در حالی است که امسال این قیمت با ۵۰ درصد رشد به ۸ میلیون ریال به ازای هر جفت رسیده است.


   تعداد گیوه‌دوزان استان کمتر از انگشتان یک دست است 

جانشین معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری   گفت: تعداد گیوه‌دوزان این استان به کمتر از انگشتان یک دست رسیده است. «حمیدرضا ملکوتی» تاکید کرد: این در حالی است که در گذشته‌ای نه‌چندان دور بیش ‌از ۴۰ کارگاه گیوه‌دوزی در چهارمحال و بختیاری فعالیت می‌کرد اما هم‌اینک ۷ نفر در بروجن، یک نفر در فرخ‌شهر و یک نفر در شهرکرد به گیوه‌دوزی مشغولند. وی تصریح کرد: براساس پژوهش‌های علمی صورت گرفته از سوی محققان و متخصصان، می‌توان گیوه را یکی از طبی‌ترین و استانداردترین پای‌پوش‌های دنیا معرفی کرد و علت این امر استفاده از الیاف طبیعی با منشأ گیاهی و حیوانی در تولید گیوه است. جانشین معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری چهارمحال و بختیاری اظهار کرد: اکنون به علت گرانی‌ها و نوسانات اقتصادی گیوه به کالایی لوکس و دکوری تبدیل شده که تنها افراد متمول می‌توانند خریداری کنند و دیگر استفاده عمومی ندارد. ملکوتی اظهار داشت: برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی، نمایش تولیدات گیوه‌دوزی از طریق برپایی نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و متمرکز کردن تولیدکنندگان می‌توان در احیای سریع‌تر و بهتر این هنرصنعت مؤثر باشد.