ما برگزار کننده‌ایم، درست مثل سازمان لیگ

مرتضی کاردر/ روزنامه‌نگار

 چند سالی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طرحی را به نام پایتخت کتاب برگزار می‌کند؛ طرحی که در آن یک شهر به‌مدت یک سال به‌عنوان پایتخت کتاب کشور انتخاب می‌شود و برنامه‌های ویژه‌ای را برای گسترش و ترویج کتاب و کتابخوانی برگزار می‌کند. اما جزئیات طرح پایتخت کتاب شاید برای بسیاری مبهم باشد. چه شهری به‌عنوان پایتخت کتاب انتخاب می‌شود؟ در دوره‌ای که پایتخت کتاب است از چه مزایایی بهره‌مند می‌شود؟ پایتخت کتاب چه تأثیری برای آن شهر دارد؟ و... برای پاسخ به این پرسش‌ها به سراغ علی‌اصغر سیدآبادی، مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی رفتیم.

یک شهر باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد که به‌عنوان پایتخت کتاب انتخاب شود؟

شهرها برنامه‌هایشان را برای پایتخت کتاب ارائه می‌کنند؛ اینکه چه برنامه‌هایی برای ترویج کتابخوانی دارند، ضمانت اجرایی برنامه‌هایشان چیست و هزینه‌های اجرای این برنامه‌ها را چگونه تأمین می‌کنند و... . ما از میان شهرها شهری که بهترین برنامه را ارائه کرده باشد به‌عنوان پایتخت کتاب انتخاب می‌کنیم. هرقدر طرح ارائه شده توسط یک شهر خلاقانه‌‌تر باشد و مشارکت بیشتری را بطلبد شانس آن برای انتخاب بیشتر خواهد بود.

مثلا امسال بوشهر به‌عنوان پایتخت کتاب انتخاب شد، چه برنامه‌هایی سبب شد که بوشهر به‌عنوان پایتخت کتاب انتخاب شود؟

شهر بوشهر برنامه‌های جالب توجهی برای گسترش کتاب و کتابخوانی ارائه کرده بود؛ مثلا طرح کتابخوانی در زندان‌ها که در آن زندانیانی که کتاب می‌خوانند مشمول تخفیف در دوره محکومیتشان می‌شوند. به‌دلیل وجود پایگاه‌های نظامی، سربازان بسیاری در بوشهر مشغول خدمت هستند و یکی دیگر از برنامه‌هایشان، کتابخوانی در میان سربازان بود. مشارکت کارخانه‌ها در طرح کتابخوانی و ترویج کتابخوانی در مدارس نیز یکی دیگر از برنامه‌هایشان بود. مجموعه این برنامه‌ها سبب شد که بوشهر به‌عنوان پایتخت کتاب در سال96 انتخاب شود.

شهری که پایتخت کتاب می‌شود از چه امکاناتی بهره‌مند خواهد شد؟ یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد برای آن شهر چه می‌کند؟

امکانات ویژه‌ای به پایتخت کتاب تعلق نمی‌گیرد. ارشاد، شهر مورد نظر را انتخاب می‌کند؛ در حقیقت ما فقط برگزار‌کننده برنامه‌ایم، درست مثل سازمان لیگ. نهادهای مختلف شهری برنامه‌هایشان را ارائه می‌کنند و شهردار به‌عنوان نماینده نهادهای عمومی و رئیس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان نماینده نهادهای دولتی طرح را امضا و به ارشاد ارائه می‌کنند. وزارت ارشاد با بررسی برنامه‌ها و ضمانت اجرایی آنها پایتخت کتاب را انتخاب می‌کند.

یعنی عملا ارشاد هیچ امکانات و تسهیلاتی در اختیار این شهرها نمی‌گذارد؟

به این شکلی که شما فکر می‌کنید نه. هدف طرح پایتخت کتاب، فعال‌شدن ظرفیت‌های مردمی یک شهر برای ترویج کتابخوانی است. مشارکت نهادها و تشکل‌های گوناگون برای اجرای طرح مدنظر ماست. اداره ارشاد شهری که به‌عنوان پایتخت کتاب انتخاب می‌شود برگزار‌کننده طرح است اما وزارت ارشاد فقط بر فرایند اجرا نظارت می‌کند.

یعنی ارشاد حتی کتاب‌های مورد نیاز برای برنامه‌های کتابخوانی را نیز تأمین نمی‌کند؟

نه، تأمین کتاب‌ها نیز به‌عهده شهر برگزار‌کننده است. ممکن است ارشاد کتاب‌‌‌هایی اهدا کند یا برنامه‌‌هایی در آن شهر برگزار کند اما این اتفاقات لزوما ربطی به طرح پایتخت کتاب ندارد. چنان‌که گفتم نکته مهم در این طرح، استفاده از ظرفیت‌های بومی و محلی یک شهر برای اجرای طرح پایتخت کتاب است.

سال آینده چه شهری پایتخت کتاب خواهد شد؟

درحال حاضر 20 شهر اعلام آمادگی کرده‌اند و برنامه‌های خودشان را برای پایتختی کتاب سال آینده ارائه داده‌اند که از میان آنها 5شهر به‌عنوان نامزدهای نهایی معرفی می‌شوند و نهایتا در روز هشتم اسفند پایتخت کتاب سال آینده انتخاب خواهد شد.

  پایتخت کتاب به شهرهای کوچک مجال رقابت با شهرهای بزرگ را داد

نشست شهرداران و مدیران ارشاد 20شهر حاضر در مرحله نهایی پایتخت کتاب ایران، به میزبانی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و با حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و محسن جوادی معاون فرهنگی این وزارتخانه برگزار شد. سیدعباس صالحی در این نشست نکاتی را درباره طرح انتخاب پایتخت کتاب ایران گفت: «طرح پایتخت کتاب به داشته‌های شهرها توجه نمی‌‌کند بلکه به این توجه می‌کند که هر شهر چه می‌آورد. اگر این طرح قرار بود به داشته‌ها اکتفا کند رقابت تنها در کلانشهرها اتفاق می‌افتاد و شهرهای کوچک حذف می‌شدند. این باعث شد که ظرفیت‌ها و توانایی‌‌ها در شهرهای کوچک به چشم بیاید و آنان مجال رقابت با شهرهای بزرگ را پیدا کنند. منابع مادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بسیار محدود است و این حضور شهرداران و استفاده از ظرفیت‌های آنان در شهرشان بود که توانست ایده شهر فرهنگ‌بنیان را به جلو ببرد. ما با توجه به محدودیت منابع نباید به‌دنبال فضاهای بزرگ فرهنگی باشیم. گاهی یک خانه یا یک فضای کوچک را می‌توان تغییر کاربری فرهنگی داد و آن را به فضای فرهنگ مکتوب تبدیل کرد و اینگونه فضای شهری را فرهنگی‌تر کرد».