آغاز بیابان زایی در چهارمحال و بختیاری

  بیابان‌‎زایی به معنای بیابانی شدن یا خشک شدن کامل زمین است که فروپاشی سرزمین را در پی دارد و این وضعیت عمدتا به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌ و هوایی ایجاد می‌شود.  ‌به گزارش ایسنا، بیابان‌زایی نوعی تخریب زمین محسوب می‌شود که خشک شدن زمین آن منطقه را در پی دارد. معمولا چنین منطقه‌ای آب، پوشش گیاهی و حیات وحش‌ خود را از دست می‌دهد. عوامل گوناگونی مانند تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی در این موضوع مؤثر هستند.  از طرفی تخریب خاک در کشور و به تبع در استان چهارمحال و بختیاری روند فزاینده‌ای را به همراه دارد که این روند طی چند دهه گذشته تشدید شده و چالشی جدی را به وجود آورده است. 


فرسایش‌پذیری مناطقی از استان

رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، در این باره اظهار کرد: فرسایش خاک در دنیا حدود یک تا 5 تن در هر هکتار، در کشور 15 تا 25 تن و در چهارمحال و بختیاری به طور متوسط 20 تا 23 تن در هکتار است. 
«علی‌حسین امینی» افزود: به دلیل شرایط توپوگرافی منطقه، فرسایش خاک در برخی از مناطق 20 تا 25 تن بوده که این امر نشان از فرسایش‌پذیری مناطق دارد.  امینی گفت: مناطق غرب استان از جمله منطقه سرخون شهرستان اردل، بخش مشایخ شهرستان کیار، دوپلان و منطقه بارز و اوره لردگان نسبت به فرسایش خاک از حساسیت بیشتری برخوردارند، به این معنا که نوع خاک و شرایط زمین‌شناسی منطقه به گونه‌ای بوده که فرسایش‌پذیری آنها بالا است.  وی با اشاره به این‌که کاهش پوشش گیاهی و چرای بی‌رویه دام دلیل افزایش فرسایش‌پذیری است، بیان کرد: زمینی که عاری از پوشش گیاهی باشد سریعا در اثر بارش باران و تگرگ، روان‌آب‌ در آن جاری می‌شود.  رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان افزود: تخریب سرزمین زمانی رخ می‌دهد که پوشش گیاهی از بین رفته باشد که این پدیده در مناطقی همچون بارز مشاهده شده است. 

وی گفت: تخریب سرزمین موجب فرسایش و از بین رفتن کیفیت خاک می‌شود، در نتیجه نباید کشت و کار در آن زمین‌ها صورت گیرد، زیرا به یک کانون تولید گرد و غبار و ریزگرد تبدیل می‌شود. 


 بیابانی شدن مناطق جنگلی

وی در ادامه با بیان این‌که بیابان‌زایی به معنای کاهش توان اکولوژیکی سرزمین است، تصریح کرد: حتی در یک مرتع نیز روند بیابان‌زایی رخ می‌دهد و کاهش پوشش گیاهی و افزایش گونه‌هایی برای دام نیز موجب تشدید روند بیابانی شدن در مناطق جنگلی شده است.  امینی گفت: کاهش شدید بارش نسبت به میانگین بلندمدت در مناطق شرق استان از جمله بروجن و بخش‌هایی از ناحیه شهرکرد، نشان‌دهنده آغاز پدیده بیابان‌زایی است، همچنین گسترش گونه‌های مهاجم در عرصه‌های مرتعی و کاهش تنوع گیاهی نشان از آغاز بیابان‌زایی دارد.  وی بیان کرد: مقابله با بیابان‌زایی علاوه بر فرهنگ‌سازی، نیازمند برنامه‌ریزی مبتنی بر توسعه پایدار و استفاده برابر با توان اکولوژیکی عرصه یا مرتع است. 

رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان تاکید کرد: به منظور جلوگیری از تشدید بیابان‌زایی در استان باید از برداشت‌های بی‌رویه منابع آبی، خاکی و گیاهی خودداری و چرای دام با توجه به ظرفیت مراتع انجام شود، همچنین نباید بارگذاری اضافه بر روی جنگل‌ها صورت گیرد. 
وی اضافه کرد: به دلیل وابستگی شدید دام به مراتع، نمی‌توان منطقه‌ای را تنها به چرای دام اختصاص داد، بلکه تنها می‌توان آن را قرق کرد. 


اهمیت خاک 

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد نیز در این زمینه گفت: 15 سال گذشته اهمیت خاک و ترس از بین رفتن آن، به دلیل تامین شدن غذای انسان‌ها از خاک و امکان به خطر افتادن آن بوده است، در صورتی که امروزه اهمیت خاک بسیار بیشتر شده و عده‌ای گمان می‌کنند می‌توان با کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک بر نبود خاک فائق آمد و تولید بدون خاک انجام داد، در صورتی که این گونه نیست. 

«مهدی نادری» افزود: امروزه علاوه بر این‌که خاک برای نگهداری آب اهمیت دارد، ارزش آن برای تصفیه آب و جلوگیری از گرم شدن زمین نیز روشن شده است.  وی اضافه کرد: بدون خاک زندگی امکانپذیر نیست، بنابراین امروزه با یک نیاز همه‌جانبه یا چندجانبه به خاک مواجه هستیم.  نادری بیان کرد: خاک برای چهارمحال و بختیاری که منشا رودخانه‌های بزرگی برای تامین آب استان‌های مجاور است، اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند آب را در خود نگه دارد، درجه حرارت را تعدیل و گیاه را پرورش دهد.  دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: به منظور کنترل خاک و تولید پایدار اعم از استحصال آب، تامین علوفه برای دام و یا محصولات زراعی در استان، نیازمند برنامه‌ریزی در حوزه خاک هستیم.  وی با اشاره به این‌که امروزه خاک‌ به طور اعم در کشور و به طور اخص در استان، در معرض تهدیداتی قرار دارد، تصریح کرد: بیشتر تهدیدها منجر به تخریب و فرسایش خاک می‌شود، به طوری که مراتع و جنگل‌های بلوط استان، شخم زده و برای تولید محصولات زراعی، عموما گندم و جو، آماده می‌شوند که این عوامل خود در فرسایش خاک تاثیرگذار هستند.  نادری بیان کرد: براساس نقشه خاک، قابلیت‌های اراضی مشخص می‌کند که آنها دارای قابلیت کشاورزی، دیم، مرتع، تفرجگاه و حیات وحش هستند که متاسفانه در کشور نقشه خاک وجود ندارد.  وی گفت: از مقامات استانی درخواست می‌شود، از دولت بخواهند بودجه کافی برای تهیه این نقشه را در اختیار استان قرار دهند و با پتانسیل‌هایی که مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی دارد، این نقشه‌ به کمک این مرکز و موسسه خاک‌شناسی کشور در مقیاس حداقل نیمه‌تفصیلی تهیه شود. 


تولید پایدار

نادری افزود: اصل مدیریت پایدار تولید در استان ایجاب می‌کند که برای تولید پایدار، توجه جدی بر مدیریت حوضه‌های آبخیز و زیرحوضه‌ها صورت گیرد.  وی اظهار کرد: به سختی می‌توان تعداد دام در مراتع و شخم زدن اراضی را کنترل کرد، همچنین اگر قصد جلوگیری از این عوامل را داشته باشیم کاری بسیار مشکل است، زیرا در حاشیه روستاها مرتب اراضی شخم زده می‌شوند. 

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: باید شوراهای مدیریتی را برای مدیریت زیرحوضه‌ها ایجاد کرد، همچنین تشکل‌هایی از نمایندگان دولت، استاندار، فرمانداران، بخشداران و دهیارها، نمایندگانی از سازمان‌های کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری و نمایندگانی از بهره‌برداران زیر حوضه‌ها تشکیل داد، زیرا از طریق این مدیریت می‌توان حوضه و زیرحوضه را اداره کرد. 
نادری گفت: به نظر می‌رسد بهترین روش تهیه نقشه‌های خاک برای استان با مقیاس یک 5هزارم و تشکیل هسته‌های مدیریتی و تشکل‌ها برای زیر حوضه‌ها است، زیرا هسته‌ها هستند که می‌توانند مدیریت را اعمال کنند، بنابراین لازم است هزینه در اختیار آنها قرار گیرد تا مشکل با سرعت بیشتری حل شود.  


   جلوگیری از چرای بی‌رویه

مهدی نادری، دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد اظهار کرد: نیروی انسانی به اندازه‌ای نیست که بتوان جلوی چرای بیش از حد دام و شخم زدن مراتع را گرفت، در اصل باید این امر در استان و حوضه آبخیز، نهادینه شود تا بهره‌برداران خود این امر را رعایت کنند.  عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد تاکید کرد: شاید تا 10 سال گذشته در استان صرفا با فرسایش آبی مواجه بودیم ولی متاسفانه اکنون با فرسایش بادی مواجه شده‌ایم، این امر به معنای آن است که استان به سمت بیابانی شدن پیش می‌رود.  وی افزود: موقعی که خاک موجود باشد می‌تواند آب را جذب و با اندکی تاخیر از زیر زمین وارد رودخانه‌ها کرد، در حالی که وقتی خاک در دسترس نباشد باران به صورت روان‌‌آب و سیل، جاری و زمین‌های کشاورزی مسیر خود را تخریب می‌کند. در صورت شدت نیز ممکن است روستاها، جاده‌ها و خطوط برق‌رسانی را تخریب ‌کند.  دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: متاسفانه برخی از اراضی به دلیل این‌که شخم زده شده و به امید دیم رها شده‌اند ‌به کانون ریزگرد تبدیل شده‌اند.  نادری ادامه داد: طی سالیان گذشته اگر گرد و غباری در آسمان استان مشاهده می‌شد منشا آن از استان‌های جنوبی و کشورهای عربی بود، ولی متاسفانه اکنون کانوهای ریزگرد در خود استان قرار دارند، به طوری که دشت شهرکرد یکی از کانون‌های بزرگ ریزگرد است که مرکز استان را تهدید می‌کند.  وی گفت: طی 10 سال گذشته اراضی بسیاری در استان برای کشاورزی، واگذار شده که برخی از آنها با اعمال نفوذ بوده و اراضی ملی را به صورت قانونی متصرف شده‌اند. 

نادری افزود: خوشبختانه تجربه نشان می‌دهد که بارندگی‌ها در اقلیم ما آنقدر کافی است که در صورت وارد شدن فشار بر اراضی و کاهش چرای بی‌رویه دام، اراضی به وضعیت اولیه خود برمی‌گردند، به عبارت دیگر التیام پذیری در اراضی استان به دلیل رطوبت کافی وجود دارد.