غفلت از گردشگری کشاورزی در اصفهان

شیرین شفیعی|اصفهان- خبرنگار: 


  عطر گل‌های محمدی کاشان، فصل کباب گلپایگان، عسل خوانسار و دشت لاله‌های واژگون، جشن برداشت انگور، انار، سیب درختی و توت در کنار جاذبه‌های کویرگردی در مرکز ایران، هر سال گردشگران زیادی را به شهرستان‌های کوهستانی و کویری استان اصفهان می‌کشاند اما با وجود همه این ظرفیت‌ها، گردشگری کشاورزی در نبود برنامه‌‌ریزی و همکاری بین بخشی مدیران، افق روشنی پیش رو ندارد.


جای خالی برنامه‌‌ریزی و همکاری‌های مدیریتی

مناطق روستایی با داشتن مزرعه، باغ و چشم اندازهای دل‌نواز، مکانی مناسب برای گذران اوقات فراغت گردشگران شهری و غیر بومی به شمار می‌آیند و برنامه‌های خودجوشی مانند برگزاری هرساله جشنواره‌هایی نظیر آلبالو، زردآلو، انار بادرود، گلابی نطنز، گل و گلاب کاشان، هندوانه دیمی سنبک و چهارطاقی آران و بیدگل، زردک و شلغم آران و بیدگل، طالبی سفیدشهر و... گواه این مدعاست که استان اصفهان می‌تواند به عنوان قطب گردشگری کشاورزی کشور مطرح شود اما نبود مهارت‌های مدیریتی برای حل مشکلات از یک سو و خودنمایی موانعی مثل خرده مالکی بودن مزارع و محدودیت‌های جهاد کشاورزی برای ساخت اقامتگاه در کنار مزارع، دست به دست هم داده و باعث شده گردشگری کشاورزی در اصفهان تاکنون رونق چندانی نداشته باشد. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان درباره ظرفیت‌ها و موانع رونق گردشگری کشاورزی به همشهری می‌گوید: درست است که گردشگری انواع مختلفی مانند کشاورزی، صنایع و معادن، سلامت، ورزش و... دارد اما رونق هر یک از این بخش‌ها نیازمند همکاری‌های بین بخشی میان میراث فرهنگی به عنوان متولی گردشگری با سازمان‌هایی مانند جهاد کشاورزی، صنعت و معدن، بهداشت و درمان و ورزش و جوانان است. میراث فرهنگی به تنهایی متولی بخش گردشگری نیست و برای رونق هر یک از این بخش‌ها به همکاری‌های بین دستگاهی نیاز است. «محسن یارمحمدیان» با اشاره به این‌که هیچ برنامه مدون و مشخصی برای جذب سرمایه‌گذار و رونق بازارهای جدید گردشگری وجود ندارد، می‌افزاید: پیشگام این بخش، گردشگری سلامت است که در طول 5 سال گذشته برای برنامه‌‌ریزی و همکاری‌های بین بخشی، نشست‌های زیادی بین مسئولان وزارت بهداشت و میراث فرهنگی برگزار شده اما حتی گردشگری سلامت که مورد توجه تمام کشورها قرار گرفته در جامعه ما هنوز آنچنان که باید و شاید به نتیجه نرسیده است.


ممنوعیت ساخت‌و‌ساز در کنار مزارع

معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی با تاکید بر این‌که سازمان جهاد کشاورزی برای جلوگیری از ساخت‌و‌ساز در محدوده زمین‌های کشاورزی قوانین سفت و سختی دارد، می‌گوید: در قانونی که جهاد کشاورزی به آن استناد می‌کند به صورت صریح آمده که هرگونه ساخت‌و‌ساز در خارج از محدوده شهرها و در مناطق کشاورزی ممنوع است و این نخستین قانونی است که دست مسئولان را برای فعالیت در زمینه گردشگری کشاورزی می‌بندد. علاوه بر این بیشتر زمین‌های کشاورزی در کشور و استان ما خرده مالکی هستند و امکان جذب گردشگر و ایجاد زیرساخت‌های رفاهی در کنار آنها وجود ندارد. بر این اساس یارمحمدیان، ضعف اساسی در قوانین را دلیل اصلی توقف پیشبرد گردشگری کشاورزی می‌داند و توضیح می‌دهد: حتی برای پیشبرد گردشگری سلامت که مورد تاکید دولت بوده و یا گردشگری معنوی مثل بازدید از گورستان‌های قدیمی تخت فولاد و گلزار شهدا نیز در استان اصفهان با مشکل قوانین دست و پاگیر روبه‌رو شدیم چون در این زمینه هر بخشی ساز خود را می‌زند. وی همچنین  محافظه‌کاری مدیران سنتی و ناهماهنگی بین بخشی را از مهم‌ترین موانع توسعه شکل‌های گوناگون گردشگری در اصفهان بیان می‌کند و می‌گوید: درست است که برگزاری جشنواره‌هایی مانند انار و توت و انگور نشان‌دهنده ظرفیت استان و گام‌های اولیه‌ای است که در این زمینه برداشته شده اما واقعیت این است که ما در این زمینه خیلی عقب هستیم و نمی‌توانیم به همین چند جشنواره و مناسبت دلخوش باشیم و بسنده کنیم.


فقدان تصمیم‌سازی درست

«حیدرعلی عابدی»، نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی اما در واکنش به انتقادات مسئولان گردشگری اصفهان از وجود قوانین دست و پاگیر به همشهری می‌گوید: به اعتقاد من مهم‌ترین کمبود ما، تصمیمات درست و بجای مدیریتی است که دلیل اجرا نشدن بیشتر برنامه‌ها را خلأ قانونی می‌دانند. وی ناآشنایی برخی مدیران با راه حل‌های مشکلات و تلاش برای رفع موانع با راهکارهای سنتی را مهم‌ترین دلیل اجرا نشدن طرح‌هایی مانند گردشگری کشاورزی می‌داند و می‌افزاید: این‌که گفته می‌شود جهاد کشاورزی برای صدور مجوز ساخت‌و‌ساز در کنار مزارع با محدودیت و ممنوعیت قانونی روبه‌روست را می‌توان با برگزاری نشست‌های مشترک بین جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی و... حل کرد. 


   ظرفیت‌های کشاورزی اصفهان

نزدیک به 563 هزار هکتار یعنی 5/3 درصد از مساحت استان را زمین‌های کشاورزی تشکیل می‌دهند که با توجه به محدودیت‌های منابع آب در سال‌های اخیر، تنها حدود 290 هزار هکتار آن تحت کشت زراعی و باغی قرار می‌گیرد همچنین استان اصفهان در تولید گل شب‌بو، گوشت بوقلمون، شیر خام، گوشت مرغ و ماهیان زینتی و گرمابی رتبه نخست کشور را دارد.  معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان می‌گوید: اصفهان در زمینه تولید محصولات باغی در رتبه های بالای کشور قرار دارد، به طوری‌که در زمینه محصول «به» با 2328 هکتار سطح زیر کشت و تولید 2/24059 تن رتبه دوم کشور، در زمینه محصول سیب با 9/21635 هکتار سطح زیر کشت و تولید 237842 تن، رتبه سوم کشور و در تولید گل محمدی با سطحی برابر 2826 هکتار و تولید 3494 تن، رتبه دوم کشور را به خود اختصاص داده است. «مهرداد مرادمند» همچنین اصفهان را سومین تولیدکننده محصولات گلخانه‌ای شامل سبزی و صیفی و گل و گیاه زینتی می‌داند و می‌گوید: تولید سالانه گل شاخه بریده به حدود 69 میلیون شاخه و گل‌های نشایی- فصلی به 56 میلیون نشاء می‌رسد که در این زمینه رتبه چهارم کشور را به دست آورده‌ایم. همچنین در تولید گل شب‌بو، استان اصفهان رتبه اول کشور را دارد و شهرستان‌های استان اصفهان در تولید ماهیان سردآبی، تولید ماهی در منابع آبی و تولید ماهیان خاویاری مقام ممتازی دارند. همه این ظرفیت‌ها در حالی قابل استفاده خواهد بود که مدیران استان اصفهان تصمیم بگیرند از حصار مشکلات بگذرند و برای رونق دادن به گردشگری کشاورزی که به رونق و افزایش تولید محصولات کشاورزی و رشد شهرستان‌های دورتر از مرکز استان می‌انجامد، دور یک میز بنشینند.

 

برنامه‌ریزی برای رونق بوم‌گردی

مهدی بصیری| عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان:


 در سال‌های اخیر نوعی بوم‌گردی به نام گردشگری کشاورزی رونق گرفته که معمولا در مناطق کوهستانی با استقبال بیشتر گردشگران روبه‌رو می‌شود. در چنین مناطقی با ساخت مجموعه‌های اقامتی و تامین امکانات مورد نیاز گردشگران می‌توان جمعیت زیادی را جذب کرد، این بخش که به نام اکوتوریسم شناخته می‌شود، فرصتی فراهم می‌کند تا افراد بتوانند از نزدیک مزارع و باغ‌های کشاورزی را ببینند و در صورت تمایل در کشاورزی یا باغداری و دامداری مشارکت کنند و تجربه‌ای تازه برای خود و خانواده‌شان به دست آورند. ما برای رونق این نوع گردشگری در کشور و استان خودمان با چند مشکل اساسی روبه‌رو هستیم؛ نخست خرده‌مالکی بودن زمین‌های کشاورزی که باعث شده مزارع بزرگ چند هکتاری و قابل بازدید برای گردشگران نداشته باشیم؛ چراکه در الگوهای موفق گردشگری کشاورزی، افراد جذب مزارع چندین هکتاری عظیم می‌شوند که در کنار آن مزارع پرورش اسب، دامداری و حتی باغداری نیز وجود دارد. چنین ظرفیت بزرگی افراد را تشویق به اقامت چند روزه در کنار مزرعه می‌کند که امکان تجربه‌های جدیدی مانند اسب‌سواری، دوشیدن شیر، برداشت محصول و... را نیز برای گردشگران فراهم می‌کند اما در کشور ما از چنین مزارع و کشت و کارهای بزرگ خبری نیست. کاشان نیز که به عنوان نمونه موفق گردشگری کشاورزی مطرح می‌شود به دلیل مشکلات اقتصادی و تولید در سال‌های اخیر با افت گردشگر روبه‌رو بوده است. از سوی دیگر در مناطق کوهستانی که ظرفیت ساخت کانکس‌های موقت در کنار چادرهای کوچ‌نشینان و آشنایی با زندگی عشایر وجود داشت، متاسفانه تخریب‌ها و دست‌اندازی‌های گسترده باعث شده این ظرفیت‌ها نیز از دست برود. تخریب مراتع، چرای بی‌رویه دام، سدسازی و... نیز از دیگر دست‌اندازی‌های بشر به طبیعتی بوده که می‌توانست قابلیت جذب گردشگر کشاورزی را داشته باشد. به نظر من اکوتوریسم با بوم‌گردی تا اندازه‌ای تفاوت دارد اما اگر جهت‌گیری‌های مدیریتی و برنامه‌‌ریزی درست باشد می‌توان رونق اقامتگاه‌های بوم‌گردی در گوشه و کنار استان اصفهان را با گردشگری کشاورزی پیوند داد و از این فرصت و ظرفیتی که ایجاد شده برای جذب گردشگران استفاده کرد.

 

گردشگاهی در دل کویر

به اعتقاد کارشناسان، گردشگری مزرعه‌ای یا کشاورزی شامل امکاناتی برای اقامت گردشگران و شرکت در فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری است. این نوع گردشگری به علت محیطی که در اختیار دارد، محل همپوشانی گردشگری محیطی و گردشگری فرهنگی است.

به گزارش ایرنا، در این نوع گردشگری، گردشگران در خانه‌های روستایی اقامت می‌کنند، سرسفره میزبان می‌نشینند و در امور کار و زندگی روستاییان مشارکت می‌کنند. گردشگری کشاورزی در استان اصفهان می‌تواند فرصتی برای رونق روستا و توسعه پایدار در این مناطق باشد و در کنار درآمدزایی، فرهنگ اصیل روستایی را نیز ترویج کند.

مدیر مجتمع کشاورزی و گردشگری برادران آزادپور در این باره می‌گوید: حدود 2 سال است که به صورت آزمایشی موضوع گردشگری کشاورزی را در مجتمع خود در قلب کویر مرنجاب دنبال می‌کنم.

«حسین آزادپور» می‌افزاید: گرچه فراهم کردن زیرساخت‌های گردشگری کشاورزی در مجتمع بسیار دشوار بود ولی ارزش آن را داشت، چراکه طرحی نو در حوزه رونق گردشگری کشور است و می‌تواند اقتصاد پایدار برای منطقه به ارمغان بیاورد.

وی بیان می‌کند: با شروع به کار این مجتمع، پذیرای جمع بی‌شماری از گردشگران داخلی و خارجی بودیم که این استقبال گسترده قابل پیش‌بینی نبود و حاکی از آن است که گردشگران مشتاق جاذبه‌های کشاورزی هستند.
این فعال کشاورزی و آبزی‌پروری کویر مرنجاب تصریح می‌کند: در مجتمع خود به پرورش ماهیان خاویاری و قزل‌آلا و همچنین کشت پسته، زعفران، کاسنی و شلغم مشغول هستم که مورد استقبال گردشگران است.
وی با بیان این‌که برای گردشگران خارجی و داخلی باورکردنی نیست که در دل کویر ماهیان خاویاری و قزل‌آلا پرورش داده شود، می‌گوید: گردشگران داخلی و خارجی با دستان خود ماهی قزل‌آلا را صید و طبخ می‌کنند که این موقعیت موجب تبلیغ گردشگران در شهرها و کشور خود برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری و کشاورزی منطقه می‌شود.
وی بیان می‌کند: وزیر جهاد کشاورزی در بازدید چند ماه پیش خود از این مجتمع با ابراز تعجب و شگفتی از فراهم کردن چنین شرایط آبزی‌پروری و کشاورزی در دل کویر، قول مساعد برای حمایت از طرح‌های این‌چنینی در کشور را داد.
وی اضافه می‌کند: برای سال جاری هم درصددیم شرایطی فراهم کنیم تا گردشگران در فصل‌های برداشت شلغم، کاسنی و زعفران به مجتمع بیایند و لذت برداشت محصولات کشاورزی را تجربه کنند. وی خاطرنشان می‌کند: خوشبختانه مسئولان شهرستان آران و بیدگل حمایت‌های گسترده‌ای از توسعه گردشگری کشاورزی دراین مجتمع دارند که موجب انگیزه دوچندان مسئولان این مجتمع شده است.