سایه کمبود امکانات بر گردشگری تربت حیدریه

 ظرفیت‌های فراوان گردشگری شهرستان تربت حیدریه در سایه جذابیت‌های کلان‌شهر مشهد در فاصله ۱۵۰ کیلومتری این شهر مورد غفلت و بی‌توجهی قرار گرفته است. به گزارش ایرنا، افزون بر ۲۰۰ اثر تاریخی و جاذبه گردشگری در شهرستان تربت حیدریه وجود دارد و تاکنون حدود ۵۰ اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی ثبت شده است. شاخص‌ترین آنها عبارتند از مجموعه تاریخی و فرهنگی قطب‌الدین حیدر، کاروانسرای طبسی، کاروانسرای لاری، حمام حاجی رئیس، مقبره و مسجد شیخ حیدر کدکنی، رباط کامه، رباط کسکک، مزار بوری‌آباد، مزار شیخ ابوالقاسم گورکانی، چندین آب‌انبار، بازار سنتی و همچنین وجود بیش از ۴۰ خانه تاریخی در داخل بافت تاریخی شهر. تربت حیدریه در محدوده 3 رشته کوه به هم پیوسته قرار دارد که بیشتر جهت شرقی ـ غربی دارند و ارتفاعات پراکنده در جنوب و جنوب شرقی عمده ارتفاعات این شهرستان را تشکیل می‌دهند.

وجود این کوه‌های متعدد که جلگه‌های وسیعی را دربرگرفته از عوامل مهم تنوع آب‌وهوایی در این ناحیه است. از مهم‌ترین مناطق آن می‌توان به آبشار رودمعجن، رودخانه حصار، ارتفاعات ملکوه، مناطق ییلاقی صنوبر، بکاول، کامه و سریشا، منطقه شکارممنوع سریشا، موزه حیات وحش، باغ ملی و پیشکوه اشاره کرد که قابلیت بازدید برای گردشگران اکوتوریسم، توریسم روستایی و عشایری و نیز گردشگران ورزشی را دارد. نبود اقامتگاه‌های مناسب و همچنین معرفی نشدن جاذبه‌های این منطقه از جمله دلایل این مساله است. شهرستان تربت حیدریه از مراکز تولید ابریشم و زعفران در کشور است و همچنین در زمینه تولید سایر محصولات کشاورزی از قبیل بادام، چغندر قند و پسته دارای ظرفیت‌های ویژه‌ای است. این ظرفیت‌ها باعث جذب گردشگران اکوتوریسم و طبیعت‌گرد شده است. 


کمبود امکانات اقامتی و رفاهی

با تمام این ظرفیت‌ها، زمانی که یک گردشگر وارد تربت حیدریه می‌شود در نخستین قدم نبود یک هتل لوکس او را از ورود به این شهر بزرگ مایوس و پشیمان می‌کند. اگر رباط لاری و به عبارت بهتر اقامتگاه بوم‌گردی تهمینه نبود مفهوم اقامتگاه ویژه در این شهرستان واژه‌ای گنگ و نامفهوم و بدون مصداق باقی می‌ماند. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه در این باره گفت: پرونده «رباط میانه» و محوطه «شهر سبزه‌خرم» هر دو واقع در بخش رخ این شهرستان در انتظار ثبت در فهرست آثار ملی قرار دارند. «علی محمدی» با بیان این‌که تاکنون ۲۵۰ اثر تاریخی و گردشگری در منطقه تربت حیدریه شناسایی شده است، افزود: از مجموع ۷۰ اثر تاریخی شناسایی‌شده در تربت حیدریه، ۴۶ اثر شامل ۳۵ بنا و ۱۱ تپه و 2 اثر معنوی و ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. 

وی ادامه داد: در شهرستان تربت حیدریه ۱۰ روستای هدف گردشگری، 5 اقامتگاه بوم‌گردی در 5 روستا، 5 رستوران بین راهی زیر نظر میراث فرهنگی و 5 دفتر خدمات مسافرتی و زیارتی وجود دارد. همچنین در حوزه صنایع‌ دستی افزون بر 1300 هنرمند در قالب ۵۳۲ کارگاه و در ۱۵ رشته مشغول تولید هستند. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه بیان کرد: در زاوه نیز حدود ۵۰ جاذبه تاریخی و گردشگری وجود دارد که تاکنون ۱۷ مورد از این آثار تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در این میان روستای سهل‌آباد به عنوان روستای نمدمالی استان خراسان رضوی معروفیت ویژه‌ای دارد. محمدی وجود 2 واحد مهمانپذیر با ۶۵ تخت به همراه 5 باب دفتر خدمات مسافرتی و گردشگری را از دیگر داشته‌های تربت حیدریه دانست. وی در بخش دیگری از سخنانش به نداشته‌ها و نیازمندی‌های حوزه گردشگری تربت حیدریه اشاره کرد و یادآور شد: مهم‌ترین مشکلات و موانع گردشگری شهرستان در حوزه زیرساختی عبارت است از مسیرهای دسترسی نامناسب، کمبود سرویس‌های بهداشتی و کمبود واحدهای اقامتی برای گردشگران. 


بی‌رغبتی سرمایه‌گذاران

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه گفت: کمبود اقلام و تابلوهای تبلیغاتی و نماد شهرستان در محورهای مواصلاتی و نبود نرم‌افزار جامع گردشگری، مشکلات اداری و سازمانی برای واگذاری زمین به سرمایه‌گذاران و سختی مراحل اخذ مجوزهای لازم، نبود حمایت کافی از بخش خصوصی، نامشخص بودن جایگاه و اهمیت حوزه گردشگری برای برنامه‌ریزان و مدیران شهرستان و نبود برنامه لازم در مدیریت شهری برای بهره بردن از آثار تاریخی با هدف رونق گردشگری شهری از دیگر مشکلات این حوزه است. محمدی توضیح داد: نبود بازارچه سوغات و صنایع ‌دستی در مبادی ورودی شهر، فقدان فرهنگسازی میان اهالی روستاهای هدف گردشگری برای استفاده از ظرفیت روستاها به‌منظور رونق صنعت گردشگری روستایی و پایین بودن سطح اطلاعات و آگاهی مردم، نبود امکانات شهری و بین راهی مناسب و نبود فضاسازی لازم شهری مناسب گردشگری، کمبود نیروهای متخصص و کارآزموده و برگزار نشدن دوره‌های آموزشی تخصصی از دیگر کمبودهای حوزه گردشگری تربت حیدریه است. 

وی تصریح کرد: همین عوامل موجب شده است سرمایه‌داران بومی منطقه رغبتی به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های گردشگری این خطه از خود نشان ندهند. همچنین کمبود اعتبارات دولتی برای تغییر کاربری بناهای تاریخی به مجموعه‌های گردشگری نیز مزید بر علت شده است تا کلکسیون نداشته‌های گردشگری این خطه پررنگ‌تر جلوه کند. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه افزود: براساس اولویت‌بندی فقط برای تغییر کاربری 8 باب بنا به مبلغی حدود ۶۰ میلیارد ریال نیاز داریم و همچنین برای مالکان ۱۰ خانه تاریخی در قالب تسهیلات قرض‌الحسنه به 5 میلیارد ریال اعتبار نیاز است. 

محمدی بر حفظ هویت تاریخی شهر تاکید کرد و افزود: متاسفانه نگاه مدیران شهری و فرهنگ مردم بر نوسازی و بازسازی بوده است در حالی که این بافت تاریخی در جذب گردشگر و درآمدزایی تاثیر فراوانی دارد. با توجه به کم‌نظیر بودن بافت تاریخی شهر تربت حیدریه که شامل مساجد، بازارها، حمام و آب‌انبارهای متعدد است حفظ این امکان علاوه بر حراست از هویت تاریخی شهر در جذب گردشگر و درآمدزایی نیز کارساز است. وی ادامه داد: با توجه به وقفی بودن بسیاری از بناهای تاریخی در شهر تربت حیدریه و رویکرد مسئولان و فرهنگ عمومی مردم که مبتنی بر نوسازی و بازسازی است در صددیم تا تک‌بناهای حفظ‌شده را با رضایت مالک نگاه داریم. 


راه‌اندازی اقامتگاه‌های روستایی

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه رویکرد اداره متبوع خود را در حوزه گردشگری معرفی جاذبه‌های روستایی و راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی عنوان کرد و گفت: بر این اساس 5 روستای بسک، رودمعجن، حصار، بکاول و نسر به عنوان روستاهای هدف گردشگری در تربت حیدریه معرفی شده‌اند و همچنین 4 اقامتگاه بوم‌گردی مجوز گرفته‌اند و ۱۰ اقامتگاه دیگر درخواست راه‌اندازی داده‌اند که در حال بررسی است. محمدی خاطرنشان کرد: در حوزه صنایع ‌دستی برخی رشته‌های هنری در این منطقه منسوخ شده بود که با احیای آنها امروز با برگزاری نمایشگاه‌های مختلف، هنرمندان تربتی در سطح ملی و بین‌المللی باعث افتخار خراسان رضوی و کشور شده‌اند از جمله این هنرها می‌توان به نمدمالی، قفل‌سازی سنتی و چرم‌دوزی اشاره کرد. 

وی از احیای بناهای تاریخی به عنوان رویکرد اصلی در این حوزه یاد کرد و افزود: در این زمینه 4 بنای رباط لاری، رباط کامه، رباط کسکک و حمام حاجی رئیس که بدون استفاده بود برای احیا و تغییر کاربری به سرمایه‌گذار بخش خصوصی واگذار شده است. رئیس میراث فرهنگی تربت حیدریه از راه‌اندازی موزه‌های تخصصی در این شهرستان خبر داد و یادآور شد: با توجه به ظرفیت‌های موجود در منطقه، با راه‌اندازی موزه‌های تخصصی مازاری واقع در اقامتگاه بوم‌گردی تهمینه و همچنین ابریشم و بازدید گردشگران داخلی و خارجی از این موزه‌ها، در این حوزه تحول شگرفی پدیدار شده است. 

محمدی گفت: روستای ملی بُسک در شهر بایگ از طریق صنعت ابریشم‌کشی فرصتی را در کشور فراهم کرده است که با ایجاد زیرساخت‌های لازم در آینده نزدیک به دنبال ثبت جهانی این روستا هستیم. وی توضیح داد: در عین حال سیاست دولت در حوزه گردشگری سرمایه‌گذاری نیست، بلکه فقط مدیریت و نظارت بر حسن انجام کار است و در کنار اینها کار آموزش دفاتر خدمات مسافرتی و از جمله راهنمایان تورها را نیز برعهده دارد. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری شهرستان تربت حیدریه و زاوه اعلام کرد: در 4 بخش مرکزی، جلگه رُخ، کدکن و بایگ و ۱۹ روستای دیگر، انجمن معتمد گردشگری راه‌اندازی کرده‌ایم. این انجمن‌ها قرار است با همکاری دفاتر خدمات مسافرتی کار انتقال گردشگران را به 3 روستای هدف گردشگری صنوبر، رودمعجن و بکاول انجام دهند. محمدی افزود: امسال در فصل برداشت زعفران علاوه بر گردشگران ایرانی، میزبان گردشگران خارجی نیز بوده‌ایم. 


احیای ظرفیت‌های گردشگری

فرماندار تربت حیدریه احیای ظرفیت‌های مغفول‌مانده حوزه گردشگری این شهرستان را نیازمند نگاه ویژه مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان و سرمایه‌گذاری در این بخش دانست. «علی رستمی» گفت: تربت حیدریه به دلیل برخورداری از مواهب طبیعی، محصولات خاص، معادن منحصربه‌فرد و قرار گرفتن در محور پرتردد شمال به جنوب و غرب به شرق کشور نیازمند نگاه راهبردی برای رشد، توسعه و سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری است. وی تصریح کرد: این شهرستان به دلیل قرار گرفتن در این موقعیت مهم می‌تواند درآمد زیادی را از حوزه گردشگری به دست آورد، ولی متاسفانه زیرساخت‌های اقامتی و مجتمع‌های رفاهی بین راهی در شهرستان برای حجم ۲۰ میلیونی مسافر و زائری که از این شهرستان تردد می‌کنند کافی نیست. همچنین زمان ماندگاری مسافران بسیار کم است که البته می‌توان با آماده کردن شرایط و توسعه زیرساخت‌های مناسب و جذب سرمایه‌گذار در جلب و جذب بیشتر مسافران و گردشگران موفق‌تر عمل کرد. 

فرماندار تربت حیدریه با اشاره به در دستور کار قرار گرفتن تغییر کاربری تعدادی از بناهای تاریخی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در آنها افزود: با اجرای طرح تغییر کاربری بناهای تاریخی علاوه بر این‌که بافت‌های تاریخی احیا و ساماندهی می‌شوند، گردشگری نیز توسعه می‌یابد. اکنون مراحل تغییر کاربری و واگذاری به بخش خصوصی رباط کامه در کیلومتر ۳۰ جاده تربت حیدریه به مشهد و حمام حاج رئیس و چند کاروانسرا در دست اقدام است. به هر حال از آنجا که گردشگری به عنوان صنعتی مهم و درآمدزا مطرح است جا دارد مسئولان و متولیان امر با سرمایه‌گذاری در این بخش زمینه رشد و توسعه را فراهم کنند، چراکه با احیای صنعت گردشگری علاوه بر کاهش نرخ بیکاری و بهبود وضع معیشتی مردم، شاهد رونق فضای کسب‌وکار نیز خواهیم بود.