گزارش
گیاهان دارویی؛ گنجی نهفته در خراسان رضوی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی: برای همه گونه‌های دارویی و صنعتی که در عرصه منابع طبیعی رشد می‌کنند طرح تهیه می‌شود و در قالب این طرح اجازه بهره‌برداری خواهیم داد
4 هزار گونه گیاهی مختلف در خراسان رضوی شناخته شده است. بسیاری از این گیاهان، با داشتن خواص دارویی و درمانی، مورد توجه صنعت داروسازی و طب سنتی قرار گرفته‌اند. این ظرفیت موجب شده است که این گیاهان وارد دنیای تجارت شوند. در خراسان رضوی، این مساله از سویی حیات برخی گیاهان را در معرض خطر قرار می‌دهد و از سویی دیگر، خام‌فروشی موجب شده است این صنعت به سوددهی کامل نرسد. با وجود این، به نظر می‌رسد در زمینه کشت و برداشت و فروش گیاهان دارویی به بازنگری نیاز است.
مراقبت از ذخایر ژنتیکی
تنوع آبوهوایی استان خراسان رضوی در کشور موجب شده که گیاهان دارویی این استان بسیار متنوع باشد، به همین دلیل می‌توان این استان را نقطه‌ای استراتژیک در این زمینه به حساب آورد. استان خراسان رضوی 10 درصد گیاهان دارویی کشور را تولید می‌کند و به لحاظ اقلیمی و قدمت ظرفیت قابل توجهی دارد، اما این مزیت اقتصادی در استان مغفول مانده است. در همین خصوص مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی به همشهری می‌گوید: 4 هزار گونه گیاهی مختلف در استان خراسان رضوی وجود دارد و اگر احساس شود گونه‌ای در معرض خطر و نیازمند حمایت است، آن گونه به عنوان ذخایر ژنتیکی اعلام می‌شود تا از آن به‌طور ویژه حفاظت شود. «علیرضا صحرایی» می‌افزاید: در این مناطق فعالیت‌های توسعه‌ای و معدنی نیز ممنوع اعلام می‌شود تا از گونه‌های در معرض انقراض حمایت شود.
وی با بیان این‌که موظفیم تمام گونه‌های باارزش را حفظ کنیم، اظهار می‌کند: پسته جنگلی، ارغوان، بنه و ارس از گونه‌هایی هستند که در نقاط مختلف استان به عنوان ذخیره‌گاه جنگلی اعلام و حفاظت ویژه از آنها می‌شود. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به این‌که در استان گونه‌های متعدد مرتعی و جنگلی بسیاری وجود دارد که گیاهان دارویی صنعتی هستند، می‌افزاید: گیاهان به 3 دسته گیاهان ممنوعه، مجاز مشروط و گیاهان آزاد تقسیم‌بندی می‌شوند. وی با بیان این‌که شرایط این 3 دسته همه ساله در حال تغییر بوده و در ابتدای سال سیاست‌گذاری صورت می‌گیرد، عنوان می‌کند: تیپ گیاهی ایران به 4 دسته ناحیه خزری، ناحیه زاگرسی، ایران تورانی و خلیج عمانی تقسیم می‌شود.
صحرایی با اعلام این‌که گیاهان هر کدام از این ناحیه‌ها منحصر به فرد است، می‌گوید: خراسان رضوی در منطقه ایران-تورانی قرار دارد و اگر گیاهی در این مناطق وجود دارد، مختص همین منطقه است. وی با بیان این‌که متنوع بودن وضعیت آبوهوایی استان خراسان موجب شده گونه‌های گیاهی این استان هم منحصر به فرد باشد، می‌افزاید: پسته جنگی صرفا در کلات و سرخس و گونه ارغوان فقط در منطقه طرقبه شاندیز و بنه در کاشمر، گناباد و بردسکن رشد می‌کند. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به این‌که گونه‌های دارویی مانند آنغوزه نیز که در منطقه کوهسرخ رشد می‌کند و به خاطر شیرین بودن در هیچ جای دیگر استان وجود ندارد، بیان می‌کند: امسال برای همه گونه‌های دارویی و صنعتی که در عرصه منابع طبیعی رشد می‌کنند طرح تهیه می‌شود و در قالب این طرح اجازه بهره‌برداری به بهره‌برداران خواهیم داد.
مشارکت مردم
صحرایی با اعلام این‌که بر اساس ماده 29 قانون احکام دائمی کشور این اجازه به منابع طبیعی و محیط‌زیست داده شده که طرح‌ها و پروژه‌ها با بهره‌برداری و کمک بومیان و محلی‌ها انجام شود، می‌گوید: در حفاظت از عرصه‌ها و در مناطقی که امکان مشارکت با مردم وجود دارد در قالب طرح‌های مشارکتی و حفاظت مشارکتی قرارداد منعقد شده و توسط خود مردم حفاظت می‌شوند. وی عنوان می‌کند: اکنون از 8 میلیون و 200 هزار هکتار عرصه منابع طبیعی موجود 2 میلیون هکتار توسط خود مردم حفاظت می‌شود. صحرایی ادامه می‌دهد: ریواس جزو گیاهان مجاز مشروط است. عرصه رویشگاه این گیاه در بخش کوهسرخ 70 هزار هکتار است که سالانه 150 تن برداشت و به فروش می‌رسد و کمک خوبی نیز به اقتصاد منطقه می‌شود.
وی همچنین با بیان این‌که برای گیاهان صنعتی و دارویی که ارزش بهره‌برداری و اقتصادی را در استان دارند 75 طرح در حال اجراست، می‌افزاید: اشتغال‌زایی این 75 طرح 650 هزار نفر روز است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به این‌که کمکی که به اقتصاد رداران می‌شود 120 میلیارد تومان است، عنوان می‌کند: آنغوزه شیرین، کتیرا، باریجه، آویشن، وشا، سریش، کلپور و اسطوخودوس و گونه‌های جنگلی نیز بنه، بادامشک، ارغوان و پسته جنگلی و سماق از جمله گونه‌های است که به صورت اقتصادی بهره‌برداری
می‌شود.
خام‌فروشی
کارشناس گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی اظهار می‌کند: خراسان رضوی با داشتن خصوصیات اکولوژیکی و اقلیمی متنوع می‌تواند یکی از مناطق کم‌نظیر در تولید گیاهان مختلف باشد، از این رو برای طرح توسعه گیاهان دارویی در خراسان رضوی باید طرح توجیهی تعریف شود. «جلال قدوسی» با اشاره به این‌که خراسان رضوی بیشترین سطح زیر کشت گیاهان دارویی را در بین استان‌های کشور به خود اختصاص داده است، می‌افزاید: از سطح زیر کشت محصولات در استان حدود ۷ هزار و ۲۳۵ تن گیاهان دارویی برداشت می‌شود. وی با اعلام این‌که اگر بتوانیم فراوری محصولات را در تمامی مناطق داشته باشیم صرفه اقتصادی بسیار بالایی خواهد داشت، می‌گوید: کشورهای بسیاری خواهان گیاهان دارویی استان خراسان رضوی هستند. این استاد دانشگاه با بیان این‌که در خراسان رضوی نیز 2 هزار و ۴۰۰ گونه گیاه دارویی و خوراکی وجود دارد که از این تعداد ۲۸۰ گونه آن مصرف دارویی دارند، اظهار می‌کند: اکنون خام‌فروشی، وجود گیاهان دارویی بدون شناسنامه در عطاری‌ها و عدم نظارت بر آنها، مشخص نبودن عمر گیاهان دارویی در عطاری‌ها، برداشت غیراصولی تنها بخشی از مشکلات است.
ضرورت حفظ گونه‌های گیاهان دارویی
یک فعال محیط‌زیستی با بیان این‌که برخی افراد به روش غیرعلمی مشغول بوته‌کنی و برداشت بی‌رویه گیاهان کوهی هستند، عنوان می‌کند: برداشت بی‌رویه گیاهان خوراکی و دارویی سبب منقرض شدن برخی از این گونه‌ها در بسیاری از مناطق این استان شده است. «فهیمه رئیس‌زاده» با اشاره به این‌که با ایجاد درآمد در تولید گیاهان دارویی می‌توان فعالیت‌ها و رفتارهای مخرب زیست‌محیطی در مراتع را کاهش داد، می‌گوید: تاکنون از همه ظرفیت‌های گیاهان دارویی به‌خوبی استفاده نشده است. وی در ادامه بر حفظ ژنتیکی گونه‌های گیاهان دارویی تاکید می‌کند و می‌افزاید: باید از بوته‌کنی بی‌رویه گیاهان دارویی جلوگیری شود.
این فعال محیط‌زیستی با بیان این‌که حدود 8 هزار گونه گیاهی دارویی در کشور وجود دارد که از این تعداد حدود 2400 گونه دارای خواص دارویی، ادویه‌ای، آرایشی و بهداشتی هستند، اظهار می‌کند: باید از این ظرفیت به نحو مطلوب استفاده کرد. با توجه به خشکسالی‌های چند سال اخیر گیاهان دارویی می‌تواند جایگزین بسیار خوبی برای کشت و کارهای آب‌بر باشد. خراسان رضوی از نظر تنوع گیاهی، به‌خصوص گیاهان دارویی، جایگاه منحصر به فردی در جغرافیای گیاهی ایران دارد. رئیس‌زاده عنوان می‌کند: در شرایطی که خشکسالی روستاییان را با مشکلاتی مواجه کرده، توسعه و کشت گیاهان دارویی در عرصه‌های مرتعی راهکاری برای بهبود معیشت آنان است. با این شیوه شاید بتوانیم خود نیز آن‌طور که شایسته است از موهبات طبیعی استان بهره ببریم.
