خاورمیانه
تیغ مدرن‌سازی بر گلوی اصالت موصل
ساکنان دومین شهر بزرگ عراق معتقدند، طرح دولت برای تبدیل بافت تاریخی موصل به یک منطقه مدرن، میراث غنی این شهر را از بین خواهد برد
2 سال بعد از آنکه نیروهای عراقی موصل را از داعش پس گرفتند، ساکنان آن نگران این هستند که به‌خاطر طرح مدرن‌سازی کرانه غربی رودخانه دجله در این شهر، هویت تاریخی خود را از دست بدهند.
به گزارش الجزیره، کمبود منابع مالی و مدیریت شهری ناکارآمد در موصل تلاش‌ها برای بازسازی بافت قدیمی این شهر را که به «شهر قدیم» معروف است به بن‌بست رسانده. نبرد آزادسازی این شهر از دست داعش، شهر قدیم موصل را به شهر ارواح تبدیل کرده است و صدها هزار نفر از ساکنان آن مجبور به ترک خانه‌هایشان شده‌اند.
با وجود این، برخی از ساکنان بلافاصله بعد از آزادسازی موصل 2سال قبل به شهرشان بازگشته‌اند. در هفته‌های گذشته، مقامات محلی از طرحی رونمایی کرده‌اند که براساس آن، منطقه غربی موصل که در کرانه دجله قرار دارد، جایی که به‌خاطر بازارها، کلیساهای تاریخی، مساجد چند صدساله، خانه‌ها و مدارس قدیمی مشهور است، به منطقه مدرن سرمایه‌گذاری تبدیل می‌شود.
این طرح که توسط منصور المرعید فرماندار موصل و برخی سرمایه‌گذاران ناشناس ارائه شده، شهر قدیم را به منطقه‌ای با سوپرمارکت‌های بزرگ، رستوران‌های زنجیره‌ای و ساختمان‌های بلندمرتبه تبدیل می‌کند. فرمانداری موصل مذاکره با ساکنان را برای خرید زمین‌ها و خانه‌هایشان شروع کرده است. این طرح، مشابه چیزی است که رفیق حریری، نخست‌وزیر سابق لبنان بعد از جنگ داخلی طولانی این کشور در بیروت پیاده کرد. پیامد آن، تبدیل بافت تاریخی بیروت به محله‌ای جدید با ساختمان‌های شیشه‌ای بود و بسیاری از ساکنان را مجبور به ترک خانه‌هایشان کرد.
با وجود دشواری طاقت‌فرسای زندگی در موصل، بسیاری از ساکنان آن با طرح جدید فرماندار مخالف هستند. نشوان خیری 50ساله، کارگری که گفته می‌شود نخستین نفری است که بعد از شکست داعش به شهر قدیم بازگشته، یکی از آنهاست؛ «با فروش شهر، روحمان را می‌فروشیم. این زمین سرنوشت و افتخار ماست. ما اینجا می‌مانیم، حتی اگر شهر قدیم تلی از خاک باشد.»
المرعید، برای پیشبرد طرح خود با شرکت‌های چینی برای سرمایه‌گذاری در شهر قدیم مذاکره کرده است. پیش‌تر هم یک هیأت فرانسوی با سفر به موصل، امکان سرمایه‌گذاری در آن را بررسی کرده است.
مشکلات مالی علیه موصل
مقامات محلی موصل معتقدند که دلیل اصلی آنها برای ارائه این طرح، ناامیدی از کمک‌های مالی دولت برای بازسازی شهر قدیم است. المرعید به الجزیره گفته است: «وقتی که هیچ کمکی از بغداد نرسد، هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم. دولت برای بازسازی شهر قدیم در سال 2019هیچ بودجه‌ای تعیین نکرده است.»
دولت در سال 2015تصویب کرده بود که 500میلیون دلار برای بازسازی شهر قدیم پرداخت کند اما در سال‌های 2017و 2018تنها 252میلیون دلار پرداخت کرده است. سازمان ملل و شورای مهاجران نروژ تخمین زده‌اند که بازسازی شهر قدیم موصل، حدود یک میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت اما دولت عراق معتقد است که دو برابر این میزان مورد نیاز است.
احسان فتحی، استاد معماری و احیای بافت‌های تاریخی معتقد است مشکل احیای موصل، فقط مالی نیست؛ «هم‌اکنون سازمان‌های زیادی به‌صورت موازی و بدون هماهنگی (برای بازسازی موصل) فعالیت می‌کنند.»
از 2سال پیش بیشتر ساخت و سازها در موصل توسط سازمان‌های بین‌المللی و سازمان‌های غیرانتفاعی انجام می‌شود و تمرکز آنها بیشتر روی زیرساخت‌های عمومی مانند شبکه بهداشتی و مدارس است.
53هزار خانه در موصل کاملا ویران شده‌اند و هزاران خانه دیگر به‌شدت آسیب‌دیده‌اند و همین مسئله 300هزار نفر از مردم موصل را مجبور کرده است به دیگر مناطق و شهرها بروند.
وداع با تاریخ جذاب موصل
موصل نزدیک به 1400سال قدمت دارد و در دوره‌های آشوریان، عباسیان و امپراتوری عثمانی یکی از شهرهای مهم منطقه بوده است. این تاریخ غنی اما حالا در خطر است. کارشناسان معتقدند، طرح جدید فرمانداری موصل برای مدرن‌سازی بافت تاریخی، نه‌تنها معماری ویژه آن را از بین می‌برد بلکه هویت و فرهنگ متکثر آن را هم تهدید می‌کند.
فتحی که مشاور مستقل یونسکو هم به شمار می‌رود، می‌گوید: «مقامات محلی ارزش موصل را نمی‌دانند. مردم شهر قدیم موصل را به خط ساحلی آن می‌شناسند. تبدیل کردن شهر قدیم موصل به چیزی مثل دوبی، با لعنت مردم همراه خواهد شد.»
عمر محمد، دانشجوی دکتری در دانشگاه موصل معتقد است، این طرح، نشانه‌ای از عدم‌تمایل مقامات برای حفظ هویت موصل است و تنوع مذهبی و نژادی آن را به خطر می‌اندازد؛ «نسل بعدی حتی متوجه نخواهند شد که موصل چه شکلی بوده است. محافظت از تاریخ و تنوع شهر قدیم تنها راه به‌دست آوردن اعتماد مردم است. چطور می‌توانید میراث مسیحیان در شهر را محو کنید و بعد از آنها بخواهید دوباره به موصل بازگردند؟»
موصل در طول تاریخ علاوه بر جوامع مسلمان و عرب، میزبان اقلیت‌های کرد، مسیحی، آشوری، صابئین، یزیدی و یهودی بوده است.
چنین تاریخ متکثری است که موصل را برای ساکنان آن به چیزی فراتر از محل زندگی تبدیل کرده است. علی الحسینی ساکن 32ساله منطقه مکاوی در شهر قدیم معتقد است، هیچ‌چیز نمی‌تواند جای شخصیت موصل را بگیرد؛ «روح ما به این سرزمین پیوند خورده است. حتی اگر دارایی و خانه‌هایمان را از دست بدهیم، هرگز میراث خود را واگذار نخواهیم کرد. مهم نیست چقدر پول پیشنهاد می‌دهند، تاریخ ما فروشی نیست.»
