شبکه ملی‌اطلاعات؛ با دنیا یا بدون دنیا؟

هرجا این روزها نشست و همایشی درباره فضای مجازی برگزار شود احتمالش کم است که در جریان آن چند باری نام شبکه ملی اطلاعات را نشنوید. شبکه ملی اطلاعات اکنون وجود دارد و مشغول به‌کار است اما منتقدان داخلی اینترنت، شبکه‌های اجتماعی جهانی و... هنوز دل خوشی از آن ندارند و به‌نظرشان شبکه ملی اطلاعات آن چیزی نیست که آنها می‌خواهند. شاید حرف‌های‌شان را بخواهند در لفافه بگویند اما برخی اعتقاد دارند که شبکه ملی اطلاعات یعنی جدایی از اینترنت و شبکه‌های جهانی. هر پلتفرم جهانی که وجود دارد براساس این تفکر باید بومی‌سازی شود. اگر توییتری هست که می‌توان با آن به مردم جهان اطلاع‌رسانی کرد به‌خاطر چند مورد تخلف باید سال‌ها فیلتر باشد و باید مدل داخلی و بومی‌ آن را ساخت. اینستاگرام را هم که شبکه‌ای جهانی است باید براساس نظر آنها فیلتر کرد و مدل بومی آن را از نو ساخت که قاعدتا کاربرانش همه مردم خودمان خواهند بود. این نسخه‌ای برای همه‌‌چیز است. شورای‌عالی فضای مجازی روز گذشته تیتر خبر برخی رسانه‌ها مبنی بر اینکه «مردم نباید از گوگل استفاده کنند» به نقل از دبیر این شورا را تکذیب کرد. ایشان گفته‌اند: مثلا الان برای پیداکردن اطلاعات از گوگل استفاده می‌کنیم که این درست نیست.
دبیر شورای‌عالی فضای مجازی به همین‌خاطر با اعلام اینکه «دوستان وزارت ارتباطات حداقلی فکر می‌کنند» تأکید کرده که «وزارت ارتباطات زیر بار بومی‌‌سازی‌ شبکه ملی اطلاعات که تأکید شوراست، نمی‌رود.» و «وزارت ارتباطات باید خودش را موظف بداند که پیام‌رسان و موتور جست‌وجو ایرانی باشد». اینجا همان نقطه اختلاف دو دیدگاه است که آینده کشور و اینترنت آن را تعیین می‌کند.
«مدینه فاضله برخی قطع اینترنت است»؛ شاید این جمله محمد جواد آذری‌جهرمی که چندی پیش آن را مطرح کرد صریح‌ترین عبارت برای مشخص شدن ایده‌های مطرح درباره فضای مجازی کشور باشد.
مدت‌هاست گروهی در کشور شبکه ملی اطلاعات را معادل جدایی ایران از شبکه جهانی تلقی می‌کنند و بر این عقیده بر عناوینی مثل اینترنت ملی پافشاری دارند.
چندی پیش هم دبیر شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و همچنین دبیر شورای‌عالی فضای مجازی بحث اینترنت ۳ را مطرح کردند. سعید رضا عاملی در این سخنرانی اشاره به تجربه چین با توجه به جمعیت عظیم آن داشته و گفته بود: ما هم قابلیت‌های منطقه‌ای داریم که می‌توانیم اینترنتی متناسب با شرایط ایران طراحی کنیم. نصرالله‌ پژمانفر، رئیس کمیته فضای مجازی مجلس هم چندی پیش در گفت‌وگویی اعلام کرده بود:از روزهای ابتدایی فراگیری استفاده از بستر فضای مجازی در کشور، مشخص بود که قرار دادن فضای مجازی کشور روی اینترنت جهانی، تهدیدات بزرگی را متوجه کشور می‌کند.
در سوی دیگر اما بدنه اصلی دولت قرار دارد که کاملا تعریف‌شان با شبکه ملی اطلاعات متفاوت است. از نظر مقام‌های وزارت ارتباطات شبکه ملی اطلاعات که همین حالا هم مردم دارند از استفاده می‌کنند مکمل اینترنت است و نه جدای آن. مثلا امکان دیدن فیلم‌ آنلاین با سرویس‌های داخلی بدون مصرف ترافیک تنها یکی از مزایای این شبکه است که خیلی‌ها از آن استفاده می‌کنند.
محمد جواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات چندی پیش در گفت‌وگو با همشهری با صراحت در این رابطه صحبت کرده بود. او می‌گوید: عده‌ای تعبیرشان از شبکه ملی اطلاعات این است که باید دور خودمان دیوار بکشیم و استقلال را با قطع ارتباط با دنیا مساوی می‌دانند. استقلال معنایش این نیست که ارتباطمان را با دنیا قطع کنیم. هر وقت از شبکه ملی اطلاعات صحبت می‌کنند کلمات فیلترینگ و حذف وابستگی به سرویس‌های خارجی را کنارش می‌‌آورند. این تعبیر غلطی است.
امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات هم به همشهری می‌گوید: شبکه ملی اطلاعات از دیدگاه ما مکمل شبکه اینترنت است؛ یعنی شبکه اینترنت یکسری از کارکردها را برای ما دارد و ما نیاز داریم که یک سری دیگر از کارکردها را از شبکه‌ای دیگر تامین کنیم. مثال این قضیه نیاز به شبکه‌ای امن برای ارتباطات نظامی یا بانکی است. در دنیا هم همین مدل استفاده می‌شود؛ یعنی کشورها شبکه‌های اختصاصی دارند که به موازات اینترنت کار خود را انجام می‌دهند.
او تأکید دارد: کسانی که چنین ادراکی دارند که شبکه ملی اطلاعات را جایگزین شبکه اینترنت می‌دانند قاعدتا باید مدینه فاضله‌شان این باشد که اینترنتی وجود نداشته باشد. از دید آنها باید شبکه اینترنت داخلی داشته باشیم.
همین تفاوت دو دیدگاه است که فیلترینگ غیرکارشناسی را پدید آورده است؛ دیدگاهی که مثلا توییتر را سال‌ها روی کاربران بسته است و رویکرد دیگری که آن را لازم می‌داند. در مقابل رویکرد بستن و فیلتر کردن، وزیر ارتباطات به تازگی در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس گفته است: دسترسی ده‌ها میلیون کاربر ایرانی به شبکه‌های مجازی ازجمله توییتر ضامن امنیت ملی کشور است. حالا مردم کدام اینترنت را می‌خواهند؟ با دنیا یا بدون دنیا؟