حالا نوبت مردم است

مجید جباری _ خبر‌نگار

با آغاز بررسی تعیین صلاحیت‌ها در هیأت مرکزی انتخابات پنجمین دوره شورایاری‌های محلات تهران، شمارش معکوس برای انتخاب یاران شهر در 352محله مناطق 22گانه تهران آغاز شده است. پس از ثبت‌نام و بررسی صلاحیت‌های نامزدهای انتخابات شورایاری‌ها و انجام کارهای لازم از سوی مسئولان، حالا نوبت به مردم رسیده است تا در چهارم مرداد‌ماه با حضور خود پای صندوق‌های رأی، در تعیین سرنوشت خود در کوچکترین واحد مدنی موجود میان خانواده‌ها و شهر مشارکت کنند و افرادی را راهی شورایاری‌ها کنند که بتوانند باری را از روی دوش محله‌ها و ساکنان آن بردارند. بدون شک راهیابی همه اقشار مردم اعم از جوانان، زنان، نخبگان و فعالان محله‌ها به این نهاد محلی افزایش کیفیت زندگی مردم محله‌های شهر را به‌دنبال خواهد داشت. آنطور که از شواهد و قرائن پیداست، پنجمین دوره شورایاری‌ها نقطه عطفی در تاریخ 16ساله این نهاد مردمی خواهد بود. چرا که مدیریت شهری جدید تهران همگام با شهروندانی که نسبت به سرنوشت خود بی‌اعتنا نیستند در این دوره با اصلاحاتی که در قوانین این نهاد اعمال کرده، قصد دارد محله‌محوری را به‌معنای واقعی در محله‌های پایتخت محقق سازد و مقدرات ساکنان محله‌ها را به‌دست خودشان بسپارد. به هر حال مدیریت شهری اکنون در گام پنجم شورایاری‌ها قرار است با جدیت بیشتری این نهاد محلی را سرپا و در یک کلام توسعه شهر را از محله‌ها شروع کند. آنچه در زیر می‌خوانید صحبت‌ها و نظرات جمعی از مسئولان، کارشناسان و فعالان اجتماعی درخصوص این تشکل اجتماعی است.


اهمیت شورایاری‌ها از آن جهت زیاد است که این نهاد محلی و مردمی بهترین فرصت برای شناخت استعدادها، ظرفیت‌ها و نخبگان محله‌هاست.
این تشکیلات مردمی بیشتر براساس ایده‌های محله‌محوری و با رویکرد حل مسائل محله‌ها و انتقال دقیق مشکلات به شوراها برای اتخاذ تصمیمات عاجل، به‌موقع، صحیح و البته مردم‌سالار شکل گرفته است. البته برای اینکه این امر محقق شود، توجه به 2 نکته اهمیت دارد:
برای انتخابات شورایاری‌ها متأسفانه تبلیغات مناسبی صورت نمی‌گیرد و  فرهیختگان و نخبگان محله‌ها نامزد انتخابات نمی‌شوند.
نباید نگاه سیاسی بر انتخابات شورایاری‌ها حاکم باشد؛ بلکه باید تلاش شود که جا برای حضور نیروهای فعال و معتمدان و نخبگان محله‌ها باز شده تا مسائل و مشکلات ساکنان محله‌ها برطرف شود.


برای داشتن شهری مهربان باید برنامه‌ریزی کنیم و برای تحقق این مهم باید همه در شهر احساس کنند سهم و نقشی دارند تا به این ترتیب مهربانی در شهر محقق شود. شورایاری‌ها به‌عنوان نهادی فراگیر و مدنی زمینه تحقق خلاقیت و همیاری در شهر را فراهم می‌کنند و برای تبیین وظایف آنها لازم است اقدامات و حمایت‌های لازم را انجام دهیم. این مسئله می‌تواند به اداره بهتر امور مختلف شهر بینجامد. شورایاری‌ها وظیفه مشاوره، برنامه‌ریزی و تلاش برای حل مشکلات محلات را بر عهده دارند. برای مثال، اگر در محله مشکل کمبود روشنایی، مدرسه، امنیت و نظایر آن وجود داشته باشد، این مشکل با کمک آنها شناسایی، برنامه‌ریزی و پیگیری خواهد شد. به‌واقع، تحقق مدیریت یکپارچه محله‌ای زمینه‌ساز مدیریت یکپارچه شهری است. انتخابات شورایاری‌ها نوعی تمرین دمکراسی، مردم‌سالاری و مدیریت شهری است، اما باید توجه داشته باشیم که شورایاری‌ها، فعالیت سیاسی نمی‌کنند و ما نیز این موضوع را به‌طور ویژه مورد توجه قرار می‌دهیم. 


 کارکرد شورایاری‌ها اخذ نظرات مردم و گروه‌های ذی‌نفوذ اجتماعی برای پیگیری و رفع مشکلات محله است. به‌عنوان مثال، در محله‌ای‌ ممکن است صنفی نظیر بنگاه‌های خرید و فروش ماشین یا رستوران‌ها مجوز فعالیت بگیرند و مردم محله پس از مدتی متوجه ‌شوند که به‌خاطر حضور یک‌صنف خاص، ترافیک معابر محدوده سکونت‌شان و در مجموع تردد عابر‌پیاده‌ و سواره‌ها ‌افزایش یافته؛ پس باید چارچوب و کانالی وجود داشته باشد که نظم سابق به محله بازگردد. در اینجا نقش شورایاری‌ها کلیدی می‌شود. اینجاست که شورایاری‌ها باید به موقع واکنش نشان دهند و از شورا و شهرداری و حتی دیگر مراجع مرتبط موضوع را پیگیری کنند. در اینجا لازم است از ضرورت مفهوم دیگری در سطح محله‌ها سخن بگوییم و آن منافع مشترک است. لذا امیدواریم با حضور اقشار مختلف به‌ویژه زنان و جوانان، شورایاری‌ها نمایندگی بهتری در سطح محلات داشته باشند و حافظ منافع مشترک محله و مردم باشند.


بیش از 3 هزار و 185 نفر در پنجمین دوره شورایاری‌ها در پایتخت انتخاب خواهند شد و اعتبار و بودجه‌ای که به شورایاری‌ها اختصاص می‌یابد حدود ۷ میلیارد تومان است. هر محله یک شورایاری و هر منطقه نیز 9 شورایار خواهد داشت و در هر محله در شورایاری‌ها، زیرمجموعه خود آن شورایاری ۴ کارگروه تخصصی وجود دارد که شامل کارگروه‌های عمران و شهرسازی، محیط‌زیست و سلامت، فرهنگی و اجتماعی، مشارکت‌های مردمی است. متناظر با اینکه در هر محله، در مناطق شهرداری تهران نیز شورایار داریم و این 4 کارگروه به‌صورت متناظر در مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران مستقر هستند. در این فرایند همچنین پست «دبیر دبیران شورایاری» را حذف کرده‌ایم اما در ازای آن هر منطقه یک رابط دارد که رابط بین شورایاری منطقه با ستاد هماهنگی شورایاری‌هاست. همچنین موضوع مهمی که پیگیر آن هستیم این است که حضور شورایاران در صحن شورا محقق شود و گزارش عملکرد مربوط به مناطق را در شورای شهر تهران ارائه کنند.


شورای شهر تهران طبق مصوبه‌ای، اختیارات جدیدی را برای شورایاری‌ها تعریف کرده است که ما نسبت به این اختیارات بسیار خوش‌بین و امیدوار هستیم. براساس این مصوبه شورای شهر، تصمیمات صرفا محله‌ای باید با اخذ نظر شورایاری‌ها باشد؛ یعنی شهرداری و شورای شهر تهران موظف است در تصمیمات محله‌ای نظر شورایاری‌ها را اخذ کند. از این رو، شورایاری‌ها در جایگاهی قرار می‌گیرند که باید نظراتشان الزاما دیده شود؛ برای مثال در موضوعاتی مانند تغییر مرز محله، تغییر نام محله و... حتما باید نظرات شورایاری‌ها لحاظ شود.این مصوبه قانونی است که از سوی شورای شهر تهران به شهرداری ابلاغ شده و اگر اجرا نشود تخلف محسوب می‌شود. به هر روی، با تصمیمات مدیریت شهری جدید، نواقص شورایاری‌ها برطرف می‌شود و کم‌کم به سمت محله‌محوری پیش خواهیم رفت. درواقع شورایاری، به نماینده و حافظ منافع محله تبدیل می‌شود که باید حتما نظراتش اخذ شود. 


با توجه به اینکه شهر ترکیبی از زنان و مردان است و 50درصد جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند، بنابراین آنها باید در موضوعات مختلف شهری حضور داشته باشند و فعالیت کنند. شهر به ظرفیت و پتانسیل زنان نیاز دارد و شورایاری‌ها به‌عنوان خردترین بخش مدیریت شهری باید از این ظرفیت بهره‌مند شوند. 
اگر زنان در شورایاری محلات حضور داشته باشند و مسائل محله خود را به گوش شورای شهر برسانند و در این زمینه نظرات و پیشنهادهایی را هم ارائه دهند، می‌توان به خروج شهر از حالت تک‌بعدی امیدوار شد و به یک تعادل رسید. شورایاری‌ها به‌عنوان بازوهای شوراها در هر سطحی می‌توانند مؤثر باشند و چون نزدیک‌ترین گروه‌ها به مردم هستند و خودشان از درون محلات بالا می‌آیند، به‌خوبی می‌توانند مسائل محلات را ببینند، بررسی کنند، نظر بدهند و با ارائه پیشنهاد شوراهای شهر را کمک کنند.


مسئله مشارکت در شهرهای بزرگ، کلانشهرها و ابرشهرها در کشورهای توسعه‌یافته به یک نهاد فعال مستمر تبدیل شده است. کلانشهر تهران فاقد چنین مزیت و امکاناتی است؛ با وجود 352محله و 123ناحیه یک شبکه نیرومند، منسجم و فعالی نیاز دارد که به‌طور مرتب بتواند داوطلبان محلی را در حوزه محیط‌زیست، بهداشت محله و رسیدگی به مشکلات و آسیب‌های محله دعوت، تجمیع و تجهیز کند.
بسیاری از ساکنان امروز تهران در شهرهای کوچک و روستاهای کشور در گذشته مشاهده می‌کردند که فعالیت‌ها و همیاری‌های محلی وجود داشت. هم‌اکنون شورایاری‌ها هم می‌تواند بخشی از این نیازها را رفع و تامین کند. شورایاران در حوزه فرهنگی، محیط‌زیست، عمرانی و... می‌توانند نظرات اهالی یک محله را ساماندهی کرده و به اطلاع شورای شهر برسانند. آنها می‌توانند در برنامه‌ریزی مدیریت شهری ایجاد فرصت کنند. اگر شورایاران فعال باشند، شورای شهر هم می‌تواند فراتر از کار شهرداری فعالیت کند.


تحقق شورایاری‌ها که در مفهوم مدیریت محله تجلی پیدا می‌کند راهبرد ویژه‌ای است. به این معنی که می‌شود بهترین مکانیسم‌ها را برای اداره بهتر و روان‌تر شهر و محله ایجاد کرد. نهاد تازه‌تاسیس مدیریت محلی که در حکمروایی شهری مبحث نو به‌حساب می‌آید، به‌عنوان بستر و شاخص مهمی از سرمایه‌ اجتماعی در فرایند آموزش شهروندی است. به این معنا که می‌تواند شهروندان را به‌عنوان همکاران مسئول در اداره شهر آگاهانه‌تر، آماده‌تر و توانمند‌تر کند. ماهیت شورایاری‌ها و کارکرد تعریف‌شده آنها براساس قانون در دو محور اساسی خلاصه می‌شود؛ 
  شناسایی مشکلات محله‌ها و انتقال آن به مسئولان شهری 
  ایفای نقش فرهنگسازی برای حاکمیت بیشتر گفتمان مدیریت مشارکت‌گرایانه و شهروند‌محور برای اداره شهرها


انتخابات پنجمین دوره شورایاری‌ها کاملا به‌صورت الکترونیکی برگزار می‌شود و این اقدام سبب ایجاد صحت و دقت بیشتر و عملکرد بهتر خواهد شد. آمادگی مردم برای الکترونیکی‌کردن انتخابات اهمیت دارد. همچنین قرار‌گرفتن در چارچوب شهر هوشمند، هدف نهایی ما‌ست و به همین سمت و سو پیش می‌رویم. تلاش می‌کنیم همه فرایند کاغذی در انتخابات را حذف کنیم و این مسئله با نظر مساعد اعضای شورای شهر و شهرداری تهران حاصل شده است. این انتخابات الگوی مهم و جدی‌ برای کل کشور است که نتایج مؤثری را به همراه خواهد داشت. صندوق‌ها در 4 منطقه از تهران در شمال، جنوب، غرب و شرق دپو خواهد شد که شهرداران مناطق، این محله‌ها را به ما اعلام می‌کنند، همچنین به‌روزرسانی صندوق‌ها در دستورکار قراردارد. انتخابات شورایاری‌ها که در 4 مردادماه برگزار می‌شود، مسیر همواری برای سایر انتخابات به‌صورت صددرصد الکترونیک خواهد بود.


شورایاران نمایندگان محلات برای مشاوره با اعضای شورای اسلامی شهر هستند. در واقع شورایار باید یار اعضای شورای شهر و یاریگر مدیریت شهری باشد. همچنین آنها باید در مباحث مختلف حوزه‌های خودشان که متشکل از مباحث اجتماعی، فرهنگی، محیط‌زیست، ورزشی، جوانان، تفریحات و... است از سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد محله خود حمایت کنند و به نوعی امدادگر محله باشند. حال همزمان با برگزاری انتخابات پنجمین دوره، شورای‌عالی استان‌ها برای اینکه شورایاری‌ها وجهه قانونی به‌معنای مصوبه مجلس داشته باشد، به دولت پیشنهادی را ارائه داده تا در قالب لایحه‌ای به مجلس شورای اسلامی ارسال شود. البته قانونگذار جمهوری اسلامی ایران و قانون اساسی نیز پیش‌بینی کرده مردم  در پایین‌ترین سطح اجتماع که هسته اولیه شهرهاست، نقش‌آفرینی و مدیریت داشته باشند و شورایاری نمود عینی مردم‌سالاری و اداره شهرها از سطح محله‌ها به‌حساب می‌آید.


نمایندگی در شورایاری‌ها دارای  3 وجه است؛ 
   افراد می‌توانند نقش‌شان را به‌صورت تمام وقت ایفا کنند. این برای عضو شورای شهر و نماینده مجلس که حقوق دریافت می‌کنند می‌تواند رضایت‌بخش باشد. اما یک عضو شورایاری مزایای اقتصادی ندارد.
 شورایاران باید اثربخشی در نظارت و سیاستگذاری را به‌طور مشخص درک کنند. اما شورایاران اختیارات محدودی دارند.  همه آنچه به‌عنوان اساسنامه شورایاری‌ها آمده، نشان می‌دهد این نهاد، حق نمایندگی و وتوی هیچ طرح و ایده‌ای را ندارد. در بخش تصمیم‌سازی در طرح‌های شهری و بودجه نیز اثری از رأی شورایاری‌ها نیست.
 باید مسئله تخصص در همه حیطه‌های نمایندگی مطرح شود. یک نماینده شورایاری، نماینده هیچ نهاد حقوقی‌ای نیست. همانطور که یک زن در شورای شهر نماینده جنبش زنان نیست. بنابراین بحث اثرگذاری نیز به چالش کشیده می‌شود. 


مدیریت شهری به دنبال ایده هایی است که قطعا این ایده‌ها را در سطح شهر به اجرا درخواهد آورد و شهر را بر اساس آن اداره می‌کند. از طرفی توجه به نگاه‌های مردمی برای اداره تهران یک امر ضروری است. از این رو نهاد شورایاری‌ها از نگاه مردم شیوه اداره شهر را به مدیران شهری ارائه خواهند داد. 
البته ما نباید ادعا کنیم که شورایاری‌ها هیچ خطایی ندارند، نباید هم بگوییم که باید آنها را کنار بگذاریم. با حضور شورایاری‌ها به عنوان نماینده دیدگاه مردمی، قطعا شهر بهتر اداره خواهد شد. 
به همین منظور نیازمند افزایش مشارکت در میان شهروندان هستیم. در حال حاضر می‌بینیم که حس مشارکت در نزدیک‌ترین فضای ممکن هم پایین است. این ریشه تاریخی دارد و در این دوره و دوره‌های قبلی وجود نداشته. اما اکنون می‌شود به مردم  گفت اگر مشارکت نکنند چه اتفاقی می‌افتد.