غربت نقوش باستانی

نخستین پارک سنگ‌نگاره‌های باستانی ایران به نام کمرمقبولا در خراسان رضوی که چندی پیش به ثبت ملی رسید از برخی بی‌مهری‌ها کمر خم کرده است. به گزارش ایرنا، حفاظت از آثار و بناهای باستانی و تاریخی به عنوان بخش‌هایی کوچک و به یادگار مانده از هویت، تاریخ و تمدن هر قوم و ملت ضروری است. این مهم وظیفه همگان و به ویژه متولیان قانونی و دستگاه‌های مسئول است. عمق تمدن و تاریخ در خراسان رضوی تا آنجاست که کهن‌ترین دست‌افزارهای کشف‌شده در این استان متعلق به ۸۰۰ هزار سال پیش است. این امر گویای عمق تاریخ، فرهنگ و تمدن در سرزمین خراسان و حضور و ‌زیست انسان‌هایی از اقوام مختلف در این خطه است. قدمت اغلب محوطه‌ها در این استان نیز مربوط به حدود ۶ هزار سال پیش است که تا دوران اسلامی را دربر می‌گیرد.

 بیش از ۱۰۰ هزار اثر تاریخی قابل ثبت در فهرست آثار ملی در این استان وجود دارد که تاکنون 1۵۶۱ اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این آثار اکنون حال و روز خوبی ندارند و غبار بی‌توجهی بر چهره، ترک‌های بی‌مهری بر اندام و داغ فراموشی بر دل آنها نمایان است. کوتاهی در حفاظت از میراث فرهنگی داغی است که با تخریب یک اثر تاریخی یا وارد آمدن آسیب به آن در گذر زمان هر از چند گاهی خبری می‌شود یا در سکوت بی‌توجهی غبار فراموشی به خود می‌گیرد. تخریب آثار تاریخی هر از چند گاهی در قالب تخریب خانه‌های تاریخی و مخدوش شدن آثار بر اثر پدیده زشت یادگاری‌نویسی به چشم می‌خورد، اما چه خوب خواهد بود که از این آثار و ارزش‌های تمدنی همچون کمرمقبولا گرچه دیر به ثبت ملی رسیده‌اند اما به موقع و به خوبی حفاظت شود و با توجه لازم به آنها از تخریب این آثار جلوگیری به عمل آید. 


ارزش باستانی کمرمقبولا

منطقه تاریخی کمرمقبولا یا شتر سنگ که در 3 کیلومتری شمال شهر طرقبه و یک کیلومتری دره داغستان واقع در شمال غرب مشهد با قدمت بیش از 3 هزار سال در دل خود سنگ‌نگاره‌هایی باستانی دارد، از منظر باستان‌شناسی بسیار ارزشمند است. کمرمقبولا منطقه‌ای طبیعی و تاریخی است که براساس برخی گزارش‌ها حدود ۱۵ هزار سنگ‌نگاره باستانی را در خود جای داده است لذا دوستداران میراث فرهنگی، متولیان حفاظت از آثار تاریخی و مردم در پی محافظت و صیانت از آن هستند. قدمت ۳۵۰۰ ساله برخی سنگ‌نگاره‌های این منطقه نکته ظریفی است که اولویت حفاظت از آن را افزایش می‌دهد. تخته‌سنگ‌های آتش‌فشانی بکر، آثار سنگی، سنگ‌نوشته‌ها و نگاره‌های باستانی در کمرمقبولا در وسعت حدود 5 کیلومتر مربع مضامین و نقش‌های متنوعی از اشکال انسان‌ها و حیوانات دوران پیش از تاریخ را در طرح‌ها و‌ اندازه‌های مختلف به نمایش گذاشته که در کمتر منطقه‌ای از ایران چنین نقاشی‌ها و طرح‌هایی قابل مشاهده است. 

این سنگ‌نگاره‌ها اسرار کشف‌نشده فراوان در دل خود دارند. نگاره‌ها یا هنرهای صخره‌ای سندهای دست اولی‌اند که نمادی از هویت تاریخی هر دیار و منطقه به شمار می‌روند و کهن‌ترین آثار هنری و تاریخی به جای مانده از گذشتگان محسوب می‌شوند. انسان‌های گذشته به رغم سختی و فشار با نقش زدن بر دل سیاه سنگ با آفریدن چنین نقوشی با آیندگان خود سخن می‌گفتند و ارتباط برقرار می‌کردند. نقوشی از قبیل شیر، بز کوهی، گاومیش و انسان‌های شکارچی روی این سنگ‌نگاره‌ها وجود دارد که کارشناسان آنها را متعلق به دوران نوسنگی می‌دانند. وجود نقش‌های متعدد شیرهای نر و ماده شاید نشان از این باشد که در ادوار کهن این دیار زیستگاه این حیوان بوده و شرایط زیستی و آب‌وهوایی در گذشته‌های دور بسیار متفاوت از امروز بوده است و این خود از اسرار کشف‌نشده این سنگ‌نگاره‌های چندین هزار ساله است. 

نقش بزکوهی هم در باستان‌شناسی به معنای درخواست آب، زایندگی، فراوانی نعمت و محافظت است که نشان می‌دهد شاید در ادوار کهن این محل جایگاهی مقدس برای اجرای آیین‌هایی خاص بوده است. بیشترین نقوش این سنگ‌نگاره‌ها مربوط به نقش حیواناتی از جمله بز کوهی، شتر دوکوهانه، گاو کوهاندار و یوزپلنگ است که در میان آنها نقش درخت یا گیاه به صورتی خاص مشاهده می‌شود. آنچه اهمیت دارد وجود نقوش گاو کوهاندار و شتر دوکوهانه است که به اعتقاد باستان‌شناسان مملو از رمز و رازهای فراوان است. از شگفتی‌های این آثار به ظاهر ساده، داشتن شباهت‌های نمادین با مضامین یکنواخت در سرزمین‌های بسیار دور از هم و ادوار متفاوت است. نقوش ساده‌ای که در جای‌جای ایران با مضمونی یکنواخت می‌بینیم در قاره‌های اروپا، آفریقا، استرالیا و آمریکا هم با همین شباهت ظاهری و مضامین کشف شده است. 


داغ بی‌فرهنگی بر دل سنگ‌نگاره‌ها

یکی از آسیب‌هایی که به مراتب در کنار آسیب‌هایی مانند تأثیرات آلودگی هوا، آفتاب و حوادث طبیعی سنگ‌نگاره‌ها را با خطر مواجه کرده است، اقدام خرابکارانه و ضدفرهنگی یادگاری‌نویسی بر چهره این سنگ‌نگاره‌هاست. نوشتن اسم، تاریخ تولد و یادگاری در کنار نوشتن نام فرد مورد علاقه و مشاهده این نوشته‌ها در کنار نقوش چند هزارساله به جا مانده از اجدادمان، تصویری ناخوشایند و دلخراش ایجاد می‌کند که دل هر دوستدار فرهنگ، تمدن و تاریخ ایران را به درد می‌آورد. دوستداران میراث فرهنگی و تمدن تاریخی انتظار دارند با توجه به ثبت ملی این محوطه با خاطیان در این عرصه برخورد شود و از انجام چنین اقداماتی جلوگیری به عمل آید. 

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این زمینه گفت: به وفور شاهد این اقدام خرابکارانه در سنگ‌نگاره‌ها هستیم و علت آن نیز ناآگاهی افراد و عدم ثبت ملی این آثار است. «مرجان اکبری» بیان کرد: نهادهای فرهنگی و آموزشی باید افراد را از سنین پایین آموزش دهند و در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند تا در آینده شاهد چنین اقدامات خرابکارانه و ضد فرهنگی نباشیم. وی ادامه داد: رسانه‌ها به ‌ویژه صداوسیما نیز در فرهنگ‌سازی و آموزش افراد نقش مهمی دارند. این مقام مسئول افزود: برای وضعیت موجود کمرمقبولا نیز با توجه به ثبت ملی این اثر و انجام اقدامات حفاظتی و صیانتی اقدامات کنترلی انجام می‌شود ضمن این‌که با توجه به وسعت 5 هکتاری این محوطه در کنار اقدامات حفاظتی و بازدارنده باید اقدامات آموزشی و فرهنگ‌سازی نیز انجام شود. 


ظرفیت ثبت جهانی 

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با اشاره به اهمیت و ارزش تاریخی این منطقه گفت: این میراث قابلیت آن را دارد که به صورت جدی به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه سنگ‌نگاره‌های ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برسد، چراکه دارای بازتاب فرهنگی و ظرفیت مطالعاتی بسیار است. اکبری خاطرنشان کرد: برای انجام ثبت جهانی این اثر هنوز راه درازی در پیش داریم اما گام اول برای درک این ضرورت در استان به خوبی برداشته شده است. وی یادآور شد: این محوطه تاریخی که در فروردین امسال در فهرست آثار ملی ثبت شد هم‌اکنون در شرایط حفاظتی مطلوبی قرار دارد و مشکلی در این زمینه نداریم. این مسئول با بیان این‌که اعتبارات امسال هنوز به استان اختصاص نیافته است، افزود: با توجه به تخصیص اعتبارات، مبلغ مورد نیاز را برای این اثر و انجام اقدامات حفاظتی مشخص خواهیم کرد.