فصل مرگ آرتمیا در دریاچه ارومیه

الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار

آرتمیا که نباشد فلامینگوها برای ارومیه بال نمی‌زنند. دریاچه ارومیه دراین چند سال، آنطور که باید رنگ فلامینگوهای سفید و صورتی را ندیده بود، تا آنکه باران‌ بهار، ‌آرتمیا یا همان میگوی کوچک آب‌های شور را دوباره در دریاچه ارومیه زنده کرد و دسته‌های فلامینگوهای مهاجر نیز به شوق خوراک به سوی ارومیه بال گشودند. 
«آرتمیا ارومیانا»، بهار امسال روزهای شکوفایی را در دریاچه ارومیه پشت سر گذاشت و حالا چند روزی است که دوباره با گرم شدن هوا، مرگ آرتمیا آغاز شده است. میزان آب دریاچه ارومیه بعد از بارندگی‌های بهار98 افزایش قابل توجهی یافت و کم آبی سال‌های قبل را تا حدی جبران کرد. هم‌اکنون نیز بالغ بر 5میلیارد مترمکعب آب در دریاچه ارومیه وجود دارد.
بارش باران و ورود آب‌های شیرین به دریاچه ارومیه از شدت شوری دریاچه کاست و موجب شد، تخم‌ آرتمیا که به‌دلیل شوری فوق اشباع که زیر نمک‌های کف دریاچه آرام گرفته بود، بار دیگر تبدیل به میگوی کوچک آب‌های شور شود و دریاچه ارومیه مملو از آرتمیای قرمزرنگ شود. «سیست» یا همان تخم آرتمیا، حتی تا 100سال هم زنده می‌ماند تا شرایط شکوفایی برایش فراهم شود.
ناصرآق، ‌رئیس پژوهشکده آرتمیا در دانشگاه ارومیه به همشهری می‌گوید: «آرتمیا تحمل 200 تا 300گرم نمک دریک لیتر آب را دارد و تحمل شوری برای این‌گونه میگو، بیش از موجودات دیگر است. آرتمیای ارومیه حتی سال گذشته تا حدود 350گرم نمک در لیتر را هم تحمل کرد که یک رکورد بود و نشان می‌دهد خودش را با شوری بالا سازگار کرده است. البته با افزایش شوری آب، ‌فعالیت فیزیولوژیک آرتمیا و تولید مثل این‌گونه آبزی کاهش می‌یابد.»

برداشت آرتمیا  وابسته به شرایط اقلیمی 
به گفته ناصر آق، 5میلیارد مترمکعب آب کنونی در دریاچه ارومیه که موجب شکوفایی آرتمیا شده است، تنها حدود 15درصد آبی است که در دهه 70در این دریاچه وجود داشت.
آن سال‌ها و پیش از آغاز وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه، تعداد گونه «آرتمیا ارومیانا» در این دریاچه به اندازه‌ای بود که می‌توانست نیاز تمام جهان را به آرتمیا  تامین کند. از آرتمیا، این سخت پوست آبزی در صنعت شیلات نیز استفاده می‌شود و به همین دلیل آرتمیا محصولی استراتژیک است که میگو، خاویار، ماهی‌های زینتی و ماهیان دریایی از آن تغذیه می‌کنند.
علی نکویی‌فر، رئیس مرکز تحقیقات آرتمیای کشور چندی پیش اعلام کرد: «اگر دریاچه ارومیه به تراز اکولوژیک خود برسد نیاز کشور به آرتمیا تأمین و می‌توان از آرتمیای ارومیه بهره‌برداری کرد.» به گفته نکویی‌فر، نیاز صنعت شیلات کشور به آرتمیا، سالانه 70تن است و این نیاز در سال‌جاری به 71تن می‌رسد.
ناصر آق، رئیس پژوهشکده آرتمیا در دانشگاه ارومیه اما درخصوص امکان بهره‌برداری آرتمیا در دریاچه ارومیه می‌‌گوید: «اگر هر سال مانند سال‌جاری بارندگی داشته باشیم،10سال زمان برای احیای نسبی آرتمیا نیاز  است و می‌توان آن را به بهره‌برداری رساند. اما اگر 2سال آینده بارندگی کاهش یابد، دریاچه ارومیه و وضعیت آرتمیا مانند سابق می‌شود. در واقع، زمان احیای دوباره آرتمیا و بهره‌‌برداری از آن، ‌به شرایط اقلیمی و میزان بارندگی‌ها در آینده بستگی دارد.» 
پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه هم‌اکنون در حال آماده‌سازی طرحی برای ارزیابی ذخایر آرتمیا است. قرار است در این ارزیابی، وضعیت کنونی آرتمیا، میزان سازش این‌گونه سخت پوست با شوری آب، میزان تولید در آینده، ‌حجم تخم‌های آرتمیا که در دریاچه ارومیه باقی می‌مانند و... بررسی شود.

آغاز مرگ آرتمیا با افزایش دما 
آرتمیا با گرم شدن هوا می‌میرد و ماه‌های اردیبهشت و خرداد نیز بیشترین زمان شکوفایی این سخت پوست است. مسعود تجریشی، ‌معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست و مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد دریاچه ارومیه به تازگی ‌از کاهش تراز آب این دریاچه به میزان 7سانتی‌متر خبر داده است. این اتفاق به‌دلیل افزایش دمای هوا رخ داده است و پیش‌بینی می‌شود تا پایان تابستان نیز از تراز دریاچه ارومیه باز هم کاسته شود. کاهش تراز آب دریاچه ارومیه بار دیگر موجب افزایش شوری آب و مرگ مجدد آرتمیا خواهد شد. آنطور که ناصر آق، رئیس پژوهشکده آرتمیا  در دانشگاه ارومیه به همشهری می‌گوید: تلفات آرتمیا هم‌اکنون در دریاچه ارومیه آغاز شده است. به گفته او، حداقل میانگین تبخیر آب دریاچه ارومیه 80سانتی‌متر است و اگر وسعت کنونی دریاچه ارومیه که 3هزار و 178کیلومترمربع برآورد می‌شود کاهش یابد، از شدت تبخیر آب کاسته می‌شود و احتمال افزایش میزان نمک در لیتر و به‌دنبال آن مرگ آرتمیا وجود دارد.