اقدام علیه پاتوق رسمی دلالان

سامانه بهین‌یاب که در بحبوحه اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها در وزارت صنعت، معدن و تجارت ایجاد شد، با هدف صدور الکترونیک مجوزهای تولید و مشخص کردن میزان سهمیه واحدها برای خرید مواد اولیه پتروشیمی آغاز به‌کار کرد. تأسیس این سامانه که روی کاغذ، امری قابل دفاع و منطقی بود، در همان ماه‌های ابتدایی فعالیتش با هشدار شماری از فعالان بازار محصولات پتروشیمی مبنی بر لزوم پایش مستمر اطلاعات، مواجه شد، اما با وجود تبدیل شدن اطلاعات بهین‌یاب به مرجعی برای اختصاص سهمیه مواد اولیه به واحد‌های تولیدی، به‌روزرسانی داده‌ها با کندی پیش رفت تا همین موضوع به پاشنه آشیل این سامانه مبدل شود.

به‌گزارش همشهری، فعالان بازار پتروشیمی در طول این سال‌ها خوب به یاد دارند که به روز نشدن اطلاعات این سامانه باعث شد تولیدکنندگانی که کار خود را تعطیل کرده بودند از این سامانه حذف نشوند و همچنان سهمیه مواد اولیه خود را دریافت کرده و آن را وارد بازار آزاد کنند که دود این روند به چشم تولید ملی رفت. از این دست رویدادها نیز به‌خصوص در زمان‌هایی که دولت به‌دلیل رشد نرخ دلار اقدام به سرکوب قیمت‌ها می‌کرد و سعی داشت با اجبار به ارزان‌فروشی تولیدکنندگان بالادست، محصولات را ارزان به‌دست واحدهای تولیدی دارای سهمیه در بهین‌یاب برساند، بیش از هر زمانی به چشم می‌خورد.

سال97 نیز نمونه نه‌چندان دور شرایط پرالتهاب بازار پتروشیمی و حضور واسطه‌های پرشمار دارای مجوز در سامانه بهین‌یاب بود. سال گذشته زمانی‌که قیمت دلار از مرز 10هزار تومان عبور می‌کرد، در اقدامی عجیب دلار 4200تومانی مبنای معاملات رسمی مواد پتروشیمی شد تا بار دیگر صدور پروانه‌های بیش از ظرفیت موجود در سامانه بهین‌یاب ظرف چند هفته نمایان شود. به‌عبارت ساده‌تر، هر زمان که دولت خواست محصولی را ارزان‌تر از قیمت واقعی‌اش و با هدف حمایت از مردم به واحدهای تولیدی برساند یکباره صف‌های خرید برای دریافت آن محصولات ارزان، طولانی و طولانی‌تر شد تا برای چندمین‌بار در تاریخ اقتصاد ایران نتایج مخرب سرکوب قیمت‌ها و اقتصاد دولتی اثبات شود. نکته حائز اهمیت و تأسف‌بار این است که این‌بار دلالان و واسطه‌ها از مبادی غیررسمی به بازارها نفوذ نکرده‌اند بلکه از ضعف سیستمی و اطلاعاتی سامانه رسمی وزارت صنعت، امکان حضور چندساله در بازار پتروشیمی و ضربه به تولید ملی را پیدا کرده‌اند؛ از این روست که بسیاری از فعالان صنعت پتروشیمی، بارها بهین‌یاب را با القاب «پاتوق دلالان» و «محل توزیع رسمی رانت» نام برده‌اند تا ضعف‌های سامانه غیربهینه بهین‌یاب به مسئولان مربوطه گوشزد شود.

در هفته‌های اخیر و پس از سال‌ها کوتاهی، روزنه‌های امیدی با برچیده شدن راه ورود دلالان به بازار پتروشیمی و سایر محصولات مشاهده می‌شود. در هفته‌های اخیر خبرهایی درخصوص اصلاح یا تعویض سامانه بهین‌یاب به گوش می‌رسد که می‌تواند خبری بد برای دلالان و خبری خوش برای واحدهای تولیدی در سال رونق تولید باشد. در آخرین اخبار از طرحی با عنوان «سامانه افق» رونمایی شده که قرار است برای استانداردسازی فروش و قیمت‌های محصولات پتروشیمی و محصولات پلیمری اجرایی شود. سامانه افق به‌گونه‌ای خواهد بود که به جای آنکه سهمیه‌های شرکت‌ها در بورس براساس «تولید» تعیین شود، از این پس براساس «خرید» مواد اولیه و «فروش» محصولات شرکت‌ها تعیین خواهد شد. در واقع واحدهایی که مواد اولیه خود را از بورس تامین می‌کنند باید آمار و گزارش فروش خود را نیز طبق مکانیسمی که تعریف شده، در سامانه افق وارد کنند. سامانه نیز با سازوکار خاص خود، سهمیه‌های شرکت‌ها را پایش و تعیین می‌کند. سهمیه‌ها در این سامانه به‌صورت پلکانی تعیین خواهد شد. به این صورت که یک شرکت، هر مقدار خرید مواد اولیه را به محصول تبدیل کرده و به فروش رسانده باشد، مطابق با نسبت فروشی که صورت داده، سهمیه خواهد گرفت. براساس اعلام مسئولان، این سامانه قرار است مسئولیت تعیین سهمیه را از بهین‌یاب بگیرد.

   ضرورت پالایش بهین‌یاب
ضعف‌های سامانه بهین‌یاب طی این سال‌ها باعث شده است تا فعالان صنعت پتروشیمی نیز مشکلات تأمین مواد و حضور دلالان در این سامانه را به گوش نمایندگان مجلس برسانند. در همین رابطه محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس گفت: علت افزایش تقاضای کاذب در برخی بازارهای کالایی، فعالیت سفته‌بازانه در بازار است که متأسفانه در بسیاری از موارد از راه‌های رسمی مانند سامانه بهین‌یاب روانه بازار می‌شود. پورابراهیمی افزود: بررسی آمارها حکایت از افزایش تقاضای محصولات پتروشیمی براساس مجوزهای صادر شده سامانه بهین‌یاب دارد و با وجود عرضه این محصولات توسط تولیدکنندگان، در برخی مقاطع شاهد بروز مشکلاتی در تهیه مواد اولیه برای تولیدکنندگان هستیم. او افزود: ریشه این عطش سیری‌ناپذیر طرف تقاضا، وجود تقاضای کاذب فزاینده و فعالیت سفته‌بازانه در بازار است که متأسفانه در بسیاری از موارد از طرق رسمی مانند سامانه بهین‌یاب روانه بازار می‌شود.