بیابان‌زدایی از البرز با کاشت گیاهان بومی

زهرا اشرف‌زاده  | البرز - خبرنگار


البرز که روزگاری با باغ‌ها و آب و هوای خوشش زبانزد بود، حالا چند سالی است که بیابان‌زایی یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی آن محسوب می‌شود. کاهش بارش برف و باران، تبخیر بالای آب، تغییر اقلیم، افزایش فرسایش بادی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی و ساخت‌وسازهای بی‌رویه بستر بیابانی شدن اراضی را بیش از گذشته محقق می‌کند. 

مساحت اراضی بیابانی البرز بیش از 54‌هزار هکتار است که عمده این اراضی در 2 شهرستان اشتهارد و نظرآباد واقع شده‌اند که کانون ریزگرد در استان نیز به شمار می‌روند. اداره منابع طبیعی یکی از ارگان‌هایی است که وظیفه افزایش فضای سبز و مقابله با بیابان‌زایی را به عهده دارد؛ از همین رو عملیات بیابان‌زدایی توسط منابع طبیعی در قالب طرح‌های مختلف نهالکاری، حفاظت، قرق و مدیریت جنگل‌های دست‌کاشت و ترسیب کربن صورت گرفته است.


اقداماتی  برای  بیابان‌زدایی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز با اشاره به لزوم افزایش اعتبار بیابان‌زدایی در استان می‌گوید: برای سال آینده 150 میلیارد ریال اعتبار از محل این صندوق به سازمان جنگل‌ها اختصاص یافته، اما تلاش ما بر جذب 250 میلیارد ریال برای البرز است.
«حامد فرضی» می‌افزاید: یکی از چالش‌های اخیر کشور در سال‌های اخیر ریزگرد داخلی است که مشکلات زیادی را به وجود آورده است. مساحت کانون‌های ریزگرد در داخل کشور 150 هزار هکتار است که البرز و استان‌های همجوار آن در این بخش نقش بسیار زیادی دارند.

وی با بیان این‌که در البرز اقلیم‌های مختلف همچون ناحیه کوهستانی، بیابانی و دشتی وجود دارد، اضافه می‌کند: ۵۴ هزار هکتار از اراضی ملی را عرصه‌های بیابانی تشکیل می‌دهد که با توجه به شرایط اقلیمی و مداخلات انسانی ۲۵ هزار هکتار آن کانون ریزگرد داخلی است.
فرضی اضافه می‌کند: در این عرصه‌ها با هدف حفظ و گسترش پوشش گیاهی با گونه‌های بومی و متناسب این مناطق نهال‌کاری از سال‌های قبل صورت گرفته است. همچنین در 5‌هزار و 438 هکتار از عرصه‌های بیابانی استان عملیات مراقبت و آبیاری و در 8 هزار هکتار نیز عملیات حفاظت و قرق به صورت مستمر در این سال‌ها انجام شده است. حفر چاه‌های مناسب برای تأمین آب مورد نیاز نهال‌های کشت‌شده، کاشت گونه‌های مقاوم به کم‌آبی همچون تاغ، قره‌داغ و آتریپلکس از دیگر اقدامات این اداره به منظور بیابان‌زدایی بوده است.

مدیرکل منابع طبیعی البرز با اشاره به بحران‌هایی که افزایش بیابان در البرز به دنبال خواهد داشت، می‌گوید: اگر برنامه‌های لازم برای مقابله با گرد و غبار و ریزگرد را در این مناطق نداشته باشیم، مهاجرت ساکنان اشتهارد و نظرآباد دور از تصور نیست. همچنین در اطراف شهر 2 میلیون نفری کرج و حومه آن اگر مولفه‌های لازم برای فضای سبز و افزایش سرانه برای مردم در نظر گرفته نشود، شرایط زیستن به مخاطره می‌افتد.
فرضی با تاکید بر لزوم همکاری مردم برای کاهش بیابان می‌افزاید: شهری که زمانی باغ‌شهر بود، اکنون شاهد وارونگی هوا و آلودگی محیط زیست در آن هستیم. بنابراین یک عزم همگانی می‌خواهد تا تمام افراد جامعه کمک کنند که فضایی سالم و پاک داشته باشیم و آن را به‌درستی به دست نسل آینده برسانیم.

وی ادامه می‌دهد: امسال بخش اجرایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری البرز در کنار مردم بود و طرح‌ها را با مشارکت مردم به سرانجام رساند. جایی که مشارکت و همراهی و همدلی مردم باشد اثربخشی و نتایج کار دوچندان خواهد بود، زیرا منابع طبیعی متعلق به آحاد مردم است و منابع طبیعی در بخش اجرا باید همگام با مردم به تکالیف خود عمل کند.


بیابان‌های البرز، کانون ریزگرد داخلی

معاون فنی منابع طبیعی استان البرز با بیان اقداماتی که در حوزه بیابان‌زدایی صورت گرفته می‌گوید: سال 95 در سفر رئیس‌جمهوری به استان مصوب شد از صندوق توسعه ملی بخشی به این حوزه اختصاص یابد که از آن سال تاکنون شتاب خوبی در مهار بیابان داشته‌ایم، ولی عمق فاجعه به قدری است که اعتبارات منابع طبیعی برای مهار رشد بیابان در استان کافی نیست.

«مهدی فتحی» با اشاره به تبعات افزایش بیابان‌های استان می‌افزاید: یکی از عمده مشکلات این بخش افزایش ریزگردهاست، طبق گزارش سازمان جنگل‌ها به طور مستند شهرستان‌های نظرآباد، اشتهارد و بخشی از ماهدشت کانون اصلی ریزگردهای داخلی استان هستند که لازم است مهار شود.
وی ادامه می‌دهد: ۴۵ هزار و ۲۰۰ هکتار از اراضی شهرستان‌های نظرآباد و اشتهارد کانون بیابان است که در سال‌های اخیر حدود 4 هزار هکتار عملیات کاشت گیاهان بومی، ایجاد سایت پنل‌های خورشیدی در بیابان‌های نظرآباد و طرح‌های مختلف دیگر برای مهار بیابان‌های البرز انجام شده است که این مقدار کافی نیست.

فتحی اضافه می‌کند: شاید مردم گمان کنند با وجود بارندگی‌های امسال دیگر مشکلی در این زمینه وجود نخواهد داشت، اما واقعیت این است که نباید فریب بارندگی‌های امسال را خورد. همچنین لازم است برنامه‌های آبخیزداری را با جدیت دنبال کنیم، زیرا کشور ما ۲۰ سال خشکسالی را پشت سر گذاشته است.
وی با اشاره به عوامل موثر در افزایش بیابان‌های استان می‌گوید: انتقال آب استان به تهران یکی از مهم‌ترین آسیب‌هاست. ما این موضوع را نفی نکرده و نمی‌کنیم، ولی وقتی یک رژیم هیدرولوژیکی به هم  می‌ریزد، تبعاتی دارد که یکی از آنها تشدید بیابان‌زایی است.

به گفته وی، یکی دیگر از مسائل طرح‌های راه‌سازی و جاده‌سازی است، به طوری که نمی‌توانیم اطمینان داشته باشیم محدوده‌ای همچون جاده چالوس به این بلا گرفتار نشود.
معاون فنی منابع طبیعی استان البرز می‌افزاید: منابع طبیعی به‌تنهایی نمی‌تواند عملیات بیابان‌زدایی را انجام دهد و در این راه نیازمند مشارکت مردم و سایر سازمان‌ها و ارگان‌هاست.
 

اعتبار ویژه برای بیابان‌زدایی

در سال‌های اخیر البرز با چالش‌های زیست‌محیطی اساسی مواجه بوده است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به کاهش منابع آبی و افزایش بیابان‌های استان اشاره کرد؛ چالشی که مشکلات بسیاری از جمله افزایش ریزگرد را به دنبال دارد. در این شرایط تنها راهکار، استفاده از گونه‌های مقاوم و کم‌آب برای ایجاد پوشش گیاهی در مناطق بیابانی استان است که این اقدام نیز هزینه بالایی دارد.
به گزارش همشهری، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار البرز با اشاره به وسعت استان می‌گوید: البرز ۵۱۷ هزار هکتار وسعت دارد که ۴۵۰ هزار هکتار از این سطح را عرصه‌های ملی و دولتی تشکیل می‌دهند که سطح اراضی مرتعی ۳۷۰ هزار هکتار، جنگل ۱۵‌هزار هکتار و بیابان ۴۵ هزار هکتار است.

«علی درویش‌پور» می‌افزاید: همچنین البرز در میان ۱۸ استان درگیر پدیده گرد و غبار و ریزگرد جایگاه خاصی دارد. بیش از ۴۵ هزار هکتار از استان بیابان است که ۲۴ هزار هکتار آن در اشتهارد و مابقی در نظرآباد و سایر مناطق است.
وی با بیان دلایل افزایش بیابان‌های استان می‌گوید: بیابان‌زایی یا پدیده بیابانی شدن اتفاق خیلی عجیبی نیست و منشا اصلی آن عملکرد انسان است. استفاده بی‌رویه از جنگل‌ها، جنگل‌تراشی، شخم اراضی شیب‌دار، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و حفر بی‌اندازه چاه‌های غیرمجاز و عدم تعادل میان چرا و مراتع از جمله دلایل تقویت بیابان‌زایی و آسیب دیدن محیط‌زیست است و مشکل اینجاست که این اقدامات آسیب‌زا جدی گرفته نمی‌شود و آسیب‌شناسی در هیچ مقوله‌ای انجام نمی‌شود.

درویش‌پور ادامه می‌دهد: 8 هزار هکتار از مناطق بیابانی استان تاکنون احیا شده است. استانداری البرز نیز قطعا برای رفع این بحران و اقدامات احیای بیابان و جلوگیری از بیابان‌زایی اعتبارات ویژه‌ای اختصاص خواهد داد. وی پدیده ریزگرد را که ناشی از افزایش بیابان‌هاست یک چالش ملی قلمداد و اضافه می‌کند: خیلی سال نیست که برای اولین بار پدیده ریزگرد در اهواز مشاهده شد و اکنون پس از گذشت کمتر از ۱۰ سال ۱۸۹ منطقه، ۷۹ شهرستان و ۱۸ استان کشور درگیر این پدیده هستند.