اطلاعات موجود از آخرین توافق‌های انجام شده در مورد اینستکس نشان می‌دهد این سازوکار مالی رضایت ایران را جلب نکرده و ایران شروطی را برای پذیرش اینستکس درنظر دارد که طرف اروپایی باید به آن عمل کند.
بر همین اساس روز گذشته رئیس‌کل بانک مرکزی و نماینده دائم ایران در سازمان ملل هم برخی شروط را در این زمینه اعلام کرد. اطلاعات دریافتی همشهری نشان می‌دهد تراکنش انجام شده در اینستکس بسیار محدود و در حد چند میلیون یورو بوده است.
به گزارش همشهری، بعدازپایان دور جدید نشست کمیسیون برجام در وین خبرهایی منتشر شده که نشان می‌دهد اروپایی‌ها قبل از اینکه موضوعات فنی اینستکس را با ایران هماهنگ کنند این طرح را به خزانه‌داری آمریکا برده‌اند و مفاد آن را مطابق با تحریم‌ها تنظیم کرده‌اند. اهمیت اینستکس از این جهت است که درصورت اجرایی نشدن آن احتمالا ایران بعد از مهلت 60روزه اقدامات اجرایی را برای کاهش تعهدات برجامی‌اش آغاز خواهد کرد. با این حال مقامات اروپایی ازجمله فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی مدعی‌اند چند تراکنش در قالب اینستکس انجام شده اما پیگیری‌های همشهری نشان می‌دهد هفته پیش یک مورد پرداخت از ساتما به‌عنوان نهاد متناظر اینستکس در ایران برای پرداخت منابع مالی مورد نیاز تجهیزات پزشکی به اروپا به مبلغ 4میلیون یورو معرفی شده است که هنوز معلوم نیست این تراکنش در اینستکس اروپایی انجام شده باشد.
اروپا با آمریکا هماهنگ شد
با این حال نکته اصلی و کلیدی در موضوع اینستکس هماهنگ‌شدن این ابزار تجاری با سیاست‌ها و اهداف آمریکا از طریق خزانه‌داری این کشور است که موجب شده نظر مقامات ایران به‌دلیل این تغییرات جلب نشود و ایران شروطی را برای تامین منافع اقتصادی‌اش در این‌باره درنظر بگیرد. این موضوع را دیروز حشمت‌الله فلاحتپیشه، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هم تأیید کرد و گفت: اروپایی‌ها اینستکس را هم با تحریم آمریکا هم‌ساز کردند و قبل از اینکه با ایران برای ایجاد این کانال مالی هماهنگ کنند، هماهنگی‌های لازم را با وزارت خزانه‌داری آمریکا انجام دادند. او افزود: یکی از دلایل طولانی شدن مسیر تأسیس اینستکس و توان اثرگذاری مالی کم آن هم‌ساز کردن آن با وزارت خزانه‌داری آمریکا بود، متأسفانه در نهایت هم خروجی آن در مجموع کانال بی‌خاصیتی شد. فلاحتپیشه تأکید کرد: به‌نظر ما نباید خیلی روی کانال مالی اینستکس مانور دهیم زیرا سبب می‌شود تا این کانال مالی هم مورد تحریم آمریکا قرار بگیرد و این اقدام اثر منفی باز روی اقتصاد ایران می‌گذارد.
شروط ایران
روزگذشته عبد‌الناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی در صفحه اینستاگرام خود در این باره، به‌صورت تلویحی گفته‌های فلاحتپیشه را تأیید کرد و نوشت: برای عملکرد پایدار لازم است اینستکس نه کانالی در چارچوب قواعد تحریمی آمریکا، بلکه کانالی مبتنی بر برجام باشد. او که قبلا اشاره کرده بود برای اینکه اینستکس اجرایی شود باید اروپا از ایران نفت بخرد، تأکید کرد: اگر اروپا موقتا محذوراتی در خرید نفت ایران دارد، یک خط اعتباری بلندمدت با بازپرداخت آتی نفتی، یک راه‌حل موقت قابل بررسی است. خود اروپایی‌ها هم در مذاکرات اشاره‌ای به راه‌حلی شبیه به این داشته‌اند.
سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی به این دلیل مطرح شده است که مطابق ساختار اینستکس که تراکنش مالی مستقیم انجام نمی‌شود باید کالایی جابه‌جا شود تا امکان تهاتر و تسویه معاملات وجود داشته باشد و چون نفت اصلی‌ترین ماده صادراتی ایران به اروپاست بدون صادر شدن نفت به اروپا امکان آغاز به‌کار اینستکس عملا وجود ندارد مگر اینکه مطابق گفته‌های رئیس‌کل بانک مرکزی ارو پا یک خط اعتباری در این زمینه به ما بدهد.
همگام با سخنان رئیس‌کل بانک مرکزی مجید تخت‌روانچی، نماینده دائم ایران در سازمان ملل هم گفت: اروپایی‌ها کار ملموسی انجام نداده‌اند. اینستکس مانند ماشینی بسیار زیبا اما بدون بنزین است. او افزود: به همتایان اروپایی خود گفتیم که آنها هم باید اقدام ملموسی برای حفظ برجام انجام دهند. صرف اعلام حمایت جهانی از برجام، مشکل ما را حل نمی‌کند.
دیدگاه کارشناسان
مجید شاکری از کارشناسان مالی هم به‌صورت تلویحی موضوع تغییرات انجام شده در اینستکس مطابق میل آمریکایی‌ها را تأیید کرد و گفت:ساختار اینستکس در چارچوب تحریم آمریکاست و این یک اشکال بزرگ است به همین دلیل اینستکس ساختار ضعیفی دارد و مانند مخلوق افلیج است. او با اشاره به اینکه اینستکس عملا محدود به غذا و داروست، تأکید کرد:این طور نیست که بگوییم در آینده حوزه سرویس‌دهی اینستکس گسترش پیدا می‌کند، زیرا همراستا با تحریم‌های آمریکاست. محمدرضا پورابراهیمی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس هم با بیان اینکه اینستکس در واقع مراودات بانکی در قالب خرید مواد غذایی، دارو و تجهیزات پزشکی است که توهین به ملت ایران است، گفت: نحوه اقدام اروپایی‌ها در قالب اینستکس قابل‌قبول نیست. پورابراهیمی با تأکید بر اینکه اروپا باید تعهدات برجامی خود را در بخش تجاری و بانکی برای باقی ماندن ایران در برجام انجام دهد، گفت: فروش نفت ایران و کالاهای صادراتی ایران از مفاد مهم برجام است.او با بیان اینکه اینستکس تعهد تقلیل‌یافته و بی‌خاصیتی است که مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها را حل نمی‌کند، گفت: اروپا باید به تعهدات خود در برجام برگردد، زیرا اینستکس هیچ اثری بر اقتصاد ایران نخواهد داشت. یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس هم در این‌باره گفت: درصورتی که تمام خواسته‌های ایران در قالب اینستکس محقق شود پذیرش آن توجیه‌پذیر خواهد بود، در غیر این صورت به هیچ وجه پذیرش این کانال مالی توسط ایران به مصلحت کشور نیست. علی‌اکبر کریمی گفت: باید تمام تعهداتی که در برجام وجود داشت در اینستکس عملیاتی و تحریم‌های بانکی، مالی، خرید نفت و تحریم‌هایی که پس از برجام از سوی آمریکایی‌ها وضع شده از طریق این کانال مالی برداشته شود. به گفته او، ایجاد کانال مالی توسط اروپایی‌ها که صرفا به حل مشکل غذا و دارو محدود شود، مدنظر ایران نیست.
شرط‌های ایران برای پذیرش اینستکس
مقامات ایران اعلام کرده‌اند تنها درصورت خرید نفت یا ایجاد خط اعتباری به پشتوانه نفت، وارد ساز و کار اینستکس خواهند شد
در همینه زمینه :
سیاست خارجی
گشتی در اقتصاد ایران
گزارش