صنایع دستی
گره‌های کور برگلیم سیرجان
مشکلات تهیه نخ، نداشتن کارخانه‌های پشم‌شویی، رنگرزی و ریسندگی و همچنین نبود اتحادیه تولید گلیم از مشکلات بافندگان گلیم شیرکی‌پیچ است
با ثبت جهانی گلیم «شیرکی‌پیچ» سیرجان، فرش قرمز برای ورود این محصول به بازار‌های جهانی گسترانده شد؛ اما مشکلات، ضعف زیرساخت‌ها و فقدان زنجیره تولید، از موانع اصلی و گره‌های کور تولید و صادرات این دستباف ارزشمند محسوب می‌شود که باید با تدبیر لازم آن‌ها را گشود.
به گزارش ایرنا، وجود اقوام و اقلیم‌ها، ارزش‌ها، آداب و رسوم و اعتقادات متفاوت و متنوع باعث شده دیار کریمان در حوزه صنایع دستی غنی و پربار باشد که شهرت برخی از این تولیدات مانند قالی، گلیم و پته، جهانی است.
شهرستان سیرجان یکی از با سابقه‌ترین مناطق گلیم‌بافی در ایران به شمار می‌رود که بسیاری از زنان و دختران شهری، روستایی و عشایر منطقه به تولید این کالای باکیفیت و مرغوب مشغول هستند.
گلیم شیرکی‌پیچ یا سوزنی یکی از شاخص‌ترین دستبافته‌های عشایر و روستاییان استان کرمان محسوب می‌شود که با سابقه‌ای چند صد ساله در سنت‌های بافندگی عشایر کرمان به خصوص افشارها و بچاقچی‌ها ریشه دارد و خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ کیلومتری مرکز شهرستان سیرجان است.
این گلیم به ندرت از روی نقشه بافته می‌شود و تقریباً می‌توان گفت اغلب این دست‌بافته‌ها طبق عادات سنتی، ذهنی‌بافی می‌شوند و منحصر به فرد هستند. به طوری که شاید نتوان دو محصول کاملاً مشابه در میان آن‌ها یافت.
برای معنای نام شیرکی‌پیچ، تعابیر مختلفی گفته شده است که مشهورترین آن می‌تواند دلالت بر نوع گره آن داشته باشد که به صورت دوتایی یا شریکی بافته می‌شود یا از شراکت و همکاری دو بافنده در بافت آن خبر می‌دهد.
پس از تکمیل پرونده گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان، شورای جهانی صنایع دستی در شهریورماه ۹۶ بعد از بررسی گزارش ارزیابان اعزامی به ایران، با ثبت سیرجان و مریوان به‌عنوان شهرهای جهانی گلیم و کلاش و روستای کلپورگان به‌عنوان دهکده جهانی سفال موافقت کرد.
ثبت جهانی شهر و گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان این صنایع دستی را پرآوازه کرده است. اما بی‌توجهی به نیازهای تولیدکنندگان و بافندگان و بازار گلیم و فقدان زیرساخت‌های مناسب و متناسب با استاندارد جهانی و ورود واسطه‌های سودجو می‌تواند گلیم سیرجان را به رتبه پایین تنزل دهد.
تعداد بافندگان گلیم در سیرجان
دبیر شهر جهانی گلیم سیرجان با اشاره به دستاورد بزرگ و جهانی صنایع دستی کرمان گفت: گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان بنا به ظرفیت‌ها و اهمیت موضوع با تلاشی مضاعف توسط مسئولان و مردم شهرستان سیرجان پس از ارزیابی از طرف نمایندگان و ارزیابان یونسکو در سال ۹۶ به ثبت جهانی رسید و سیرجان به عنوان اولین شهر جهانی گلیم معرفی شد.
«کاظم حسین‌زاده» افزود: استان کرمان به لحاظ داشتن اقلیم و قومیت‌های متفاوت در بخش صنایع دستبافت دارای سابقه و تنوع فراوانی است. در سال گذشته گلیم چهل ماشوله روستای بیدکردوئیه بافت نیز ثبت ملی شد.
وی افزود: بافت گلیم و زیر‌انداز از سال‌های دور در اغلب مناطق عشایری و روستایی استان کرمان رواج داشته که به وسیله بانوان و با استفاده از مواد و مصالح طبیعی تولید می‌شد، هرچند در سال‌های اخیر، مواد اولیه مورد نیاز از خارج از استان تأمین می‌شود.
دبیر شهر جهانی گلیم سیرجان با بیان این‌که ثبت جهانی گلیم یک همکاری گسترده بین بخش‌های مختلف بود، گفت: در فرآیند ثبت جهانی گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان ۱۸ دستگاه دخیل بودند که مشارکت آن‌ها سبب این اتفاق بزرگ در حوزه صنایع دستی کشور و استان شد.
وی افزود: پس از ثبت جهانی گلیم شیرکی‌پیچ، تقاضا برای خرید آن افزایش پیدا کرد و دستمزدها بالا رفت که در نهایت منجر به بالا رفتن قیمت این کالا شده و قیمت هر متر گلیم به بیش از یک میلیون تومان رسیده است.
اشتغال‌زایی
حسین‌زاده با اشاره به اشتغال‌زایی خوب و کم‌هزینه در حوزه صنایع دستی گفت: در مقاطع زمانی ۱۷ هزار بافنده گلیم در استان فعالیت داشتند، اما در حال حاضر حدود 5 هزار نفر بافنده گلیم شیرکی‌پیچ را تولید می‌کنند.
وی تاکید کرد: اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای حمایت از تولید این کالای ارزشمند، برای راه‌اندازی کارگاه‌های بافت گلیم، تسهیلات لازم را به متقاضیان پرداخت می‌کند.
مدیر بازرگانی معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمان افزود: پس از ثبت سیرجان به عنوان شهر جهانی گلیم، گزارش‌ها و پایش‌های مستمری در جریان است تا ضمن رفع مشکلات، فعالیت‌ها و اقدامات بافندگان و تولیدکنندگان رصد و تقویت و به شورای ثبت جهانی صنایع دستی نیز گزارش لازم ارائه شود.
وی گفت: آماده‌سازی زیرساخت‌ها، اختصاص غرفه اختصاصی به گلیم سیرجان، چاپ کتاب، نام‌گذاری خیابان و دهکده جهانی گلیم از جمله اقداماتی بود که برای معرفی و شناسایی گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان در دو سال گذشته انجام شده است.
دبیر شهر جهانی گلیم با اشاره به افزایش قیمت مواد اولیه برای بافت گلیم گفت: لازم است برای رونق اقتصاد و تجارت این صنایع دستی جهانی مشوق‌های خرید مانند تسهیلات در قالب کارت خرید اعتباری طراحی و اجرا شود.
وی تاکید کرد: راه‌اندازی بازارچه دائمی عرضه گلیم در شهرستان سیرجان در دستور کار قرار دارد و در آینده نزدیک اجرایی می‌شود تا تولیدکنندگان و فروشندگان گلیم‌های خود را در این مکان عرضه کنند و خریداران نیز با اطمینان و سهولت کالای خود را تأمین کنند.
نگاه تجاری اصالت گلیم کرمان را تهدید می‌کند
کارشناس و پژوهشگر صنایع دستی استان کرمان گفت: در یک قرن اخیر نگاه تجاری به فرش و گلیم استان و ورود تجار به این هنر برخی نقش‌ها را از حالت سنتی خارج کرده است.
«عقیل سیستانی» افزود: زندگی بسیاری از مردم استان کرمان در گذشته کوچ‌نشینی بوده و تمامی ملزومات با تکنیک‌های سنتی گلیم و فرش به نمایش گذاشته می‌شد و با نگاه تجاری، بسیاری از نقش‌ها از حالت بکر ایلی و منطقه‌ای خارج شد.
وی ادامه داد: در دهه‌های اخیر دغدغه و هراس نقش و طرح به عنوان ویژگی اصلی گلیم شیرکی‌پیچ وجود داشته زیرا این طرح‌ها در حال منسوخ شدن است و دخل و تصرف‌ها موجب از بین رفتن هویت اصلی گلیم و دست‌بافت‌ها می‌شود.
این کارشناس صنایع دستی استان کرمان گفت: ماهیت اصلی و کیفیت گلیم در طی سال‌ها تغییر کرده و رو به بهبودی رفته و امروز کیفیت بافت گلیم در رنگ و مواد اولیه افزایش یافته است.
جذب سلیقه مخاطب
سیستانی گفت: بازار محصولات جدیدی در طرح و نقش می‌طلبد؛ لذا برای جذب سلیقه مخاطب، تولیدکنندگان باید ماهیت اصلی در طرح و نقش را حفظ کنند، زیرا شناسه اصلی تشخیص فرش و گلیم استان کرمان در رنگ‌بندی و طرح و نقش است.
این محقق و پژوهشگر صنایع دستی گفت: نکته دیگر برندسازی است که هر فردی با برند خود محصولات را عرضه می‌کرده است. امروز آن ساختار تشکیلاتی و برند استان کرمان وجود ندارد و درک اقتصاد هنر می‌تواند به توسعه صنایع دستی کمک کند که در سیرجان به خوبی این حوزه درک شده است.
سیستانی تصریح کرد: گلیم شیرکی‌پیچ شهرستان سیرجان ویژگی‌های اثر جهانی را دارد و می‌تواند موجب اشتغال‌زایی و ارز‌آوری شود و ویژگی چهارم گلیم بار فرهنگی است که می‌تواند فرهنگ ایران را به دیگر نقاط دنیا صادر کند.
وی اضافه کرد: برندسازی، تعهد و حفظ اصالت در طرح و نقش مواد اولیه از ماهیت اصلی و عامل بقای گلیم استان کرمان است.
صنایع مرتبط با تولید گلیم در سیرجان وجود ندارد
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت گل سرخ سیرجان گفت: عمده مشکل تولیدکنندگان گلیم در سیرجان تهیه مواد اولیه مرغوب است که باید از خارج استان تهیه شود که باعث افزایش هزینه‌ها برای فعالان گلیم می‌شود.
«علیرضا احسانی» با اشاره به ثبت جهانی گلیم شیرکی‌پیچ سیرجان افزود: اگر گلیم صادر نشود، اقتصاد این صنعت دستباف دچار خلل خواهد شد و حضور واسطه‌ها نیز که اغلب افراد ناآشنای گلیم هستند به چرخه تولید و فروش آسیب زده است.
وی گفت: اخذ تسهیلات برای راه‌اندازی کارگاه و واحدهای تولیدی گلیم به سختی و کندی انجام می‌شود که برخلاف شعارهای حمایت از صنایع دستی و تولید است.
