صنایع دستی
پالان‌دوزی؛هنر- صنعت از یاد رفته
رئیس اداره میراث فرهنگی بانه: تلاش برای ثبت ملی حرفه پالان‌دوزی به نام بانه آغاز و مراحل اولیه آن انجام شده است
حرفه پالان‌دوزی از جمله صنایع دستی بسیار قدیمی است که در گذشته‌های دور در کردستان و بسیاری از مناطق دیگر کشور رواج داشته و امروزه به دلیل ماشینی شدن زندگی این صنعت در حال فراموشی و افتادن پالان از اسب است. به گزارش ایرنا، پالان‌دوزی یکی از صنایع بسیار قدیمی در کردستان است که به واسطه صعب‌العبور بودن منطقه، نوع معیشت مردم، شرایط اقتصادی استفاده از حیوانات مانند الاغ، قاطر و اسب برای باربری رواج داشته است.
پالان‌دوزی در شهرستان مرزی بانه با توجه به برخی کاربردها از جمله حمل بار با چهارپایان در روستاهای صعب‌العبور آن برخلاف دیگر نقاط استان با تعداد محدودی استادکار (8 نفر) همچنان ادامه دارد که تعدادی از آنها در خیابان بساط‌آباد و چند استادکار دیگر نیز در روستاهای مرزی به صورت پراکنده و محدود مشغول کارند. وستا (استاد) «حسن رمضانی» یکی از پالان‌دوزان خیابان بساط‌آباد بانه که بیش از ۳۰ سال به این حرفه اشتغال دارد، در این باره اظهار کرد: قبل از این‌که حرفه پالان‌دوزی را بیاموزم در روستای صدبار دامداری و کشاورزی می‌کردم و بعدها به دلایل مختلف مجبور به مهاجرت شدیم.
وی با بیان این‌که در شهر به دنبال راهی برای کسب روزی حلال می‌گشته که پالان‌دوزی را انتخاب کرده، افزود: ۳۴ سال قبل حرفه پالان‌دوزی را پیش وستا یحیی در گهرکیسهرو «محله بالا» (در گذشته شهر بانه به ۲ محله گهرکیسهرو «محله بالا» و گه‌رکی‌خواروه «محله پایین» تقسیم شده است) شروع کردم. ۲ سال پیش وی شاگردی کردم و بعد از آن حرفه کار پالان‌دوزی را به‌تنهایی ادامه دادم.
رمضانی به انواع پالان اشاره و اظهار کرد: ابتدا پالان را به صورت میخکی درست می‌کردم و بعدها نوع دیگر از پالان که با آن «حرفایی» می‌گویند رواج پیدا کرد. اکنون نیز نوعی دیگر که توسط استادکاران سنندجی طراحی شده رواج یافته است. البته پالان میخکی همچنان مشتریان خود را دارد. این استاد کار پالان‌دوزی با اشاره به این‌که «جل‌وجل پالان یا جل کورتان» نوع دیگری از پالان است که در گذشته رواج زیادی داشته است، افزود: البته برای هر حیوان نوعی پالان مخصوص دوخته می‌شود و نوعی که خودم آن را ابداع
کردم نیز در بازار رواج دارد.
استفاده از لوازم ساده و ابتدایی
رمضانی پالان‌دوزی را حرفه‌ای فراموش شده دانست و گفت: هر روز یک پالان با همکارم وستا جمال می‌دوزیم و هر پالان حدود ۵۰ هزار تومان مواد اولیه لازم دارد و به قیمت 250 هزار تومان به فروش می‌رسد. وی با بیان این‌که بسیاری از وسایلی که در تهیه پالان استفاده می‌شود ساده و ابتدایی است، اضافه کرد: در رویه پالان از گلیم و فرش‌های قدیمی و کهنه که کاربرد دیگری ندارد به کار می‌رود و برای داخل پالان نیز از ساقه نوعی گیاه به نام «جگن» یا «پیاوازوک» که در حاشیه دریاچه مریوان رشد می‌کند، استفاده می‌کنیم. این صنعتگر یادآور شد: امروز به واسطه بسته شدن مرزها و تغییر سبک زندگی مردم از سنتی به ماشینی استفاده از حیوانات برای باری منسوخ شده و این شغل نیز بی‌رونق شده و مشتریان آن نیز بسیار کاهش یافته است.
وی با بیان این‌که اکنون پالان از اسب افتاده است، گفت: این روزها جوانان رغبتی برای یادگیری این حرفه ندارند و مانند بسیاری دیگر از صنایع و هنرهای دستی قدیمی در حال فراموشی است و با از کار افتادن نسل ما به زوال می‌رود. رمضانی اظهار کرد: حدود ۱۰ سال قبل قرار بود اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با بیمه پالان‌دوزان را بیمه کند و ۸۰ درصد حق بیمه آن را پرداخت کنند که تاکنون هیچ اقدامی انجام نشده است.
ثبت پالان‌دوزی در فهرست آثار ملی
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان بانه با بیان این‌که پالان‌دوزی از رشته‌های صنایع‌دستی است، گفت: تلاش برای ثبت ملی حرفه پالان‌دوزی به نام بانه آغاز و مراحل اولیه آن انجام شده که امیدواریم این حرفه به عنوان صنایع‌دستی و رشته‌های منسوخ شده در فهرست آثار ملی کشور به ثبت برسد.
«سعدالله رحیمی‌خواه» افزود: هنر پالان‌دوزی از رشته‌های کاربردی است که از گذشته‌های خیلی دور در منطقه رواج داشته ولی امروزه به دلیل ماشینی شدن سبک زندگی از رونق افتاده و مشتریان خود را از دست داده است. وی ماشینی شدن سبک زندگی را یکی از دلایل منسوخ شدن پالان‌دوزی دانست و اظهار کرد: در شهرستان بانه به دلیل صعب‌العبور بودن برخی روستاها استفاده از حیوانات در برخی فعالیت‌های روزمره به صورت بسیار محدود رواج دارد و نیاز مردم در این مناطق سبب ماندگاری صنعت پالان‌دوزی شده است.
رحیمی‌خواه به موضوع بیمه پالان‌دوزان اشاره کرد و یادآور شد: افرادی که کمتر از ۵۰ سال سن دارند می‌توانند زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گیرند و از مزایای آن برخوردار شوند. در شهرستان بانه 5 پالان‌دوز در خیابان بساط‌آباد و یک پالان‌دوز دیگر در محله حمزه‌آباد فعالیت می‌کنند. همچنین در روستای مرزی بلکه هم یک پالان‌دوز در کنار کار کشاورزی و دامپروی به این شغل اشتغال دارد. البته بسیاری از پالان‌دوزان این حرفه را از پدران خود به ارث برده‌اند، در زبان کُردی به پالان «کوپان» یا «کورتان» می‌گویند.
درباره پالان و پالان‌دوزی
پالان پوششی است که به منظور بهره‌کشی بهتر و حفاظت از حیوانات بارکش از آن استفاده می‌شود و متشکل از چند لایه پارچه نرم و ضخیم به نام جوال است. لایه‌ای هم به عنوان استر دارد که از پارچه‌ای ضخیم به نام خامه دوخته می‌شود. داخل آن را با پوشال به نام «قامیش و زه ل» پر می‌کنند که بیشتر در کنار دریاچه‌ها و اطراف رودخانه یافت می‌شود. برای روی پالان نیز از تکه‌های جاجیم، کلیم و قالیچه کهنه و قدیمی دستی استفاده می‌شود. در همه نقاطی که از پالان بهره می‌گیرند اندازه و مواد آنها با هم تفاوت‌های دارد. در ظاهر همه مواد و وسایل به کار رفته مانند هم هستند، ولی با توجه به موقعیت جغرافیایی هر منطقه نوع مواد به کار رفته در آنها با هم تفاوت دارد.
