ما گل سرسبد جهان نیستیم

خدیجه نوروزی

لابد شما هم درباره هوش سرشار ایرانی‌ها داستان‌هایی شنیده‌اید، حتما درصدی از ایرانی‌ها باهوش هستند اما واقعیت این است که ما در رده‌بندی باهوش‌ترین‌های دنیا براساس آمار منتشر شده از سوی مرکز جهانی آی‌کیو ریسرچ. اینفو نیستیم. 
در مورد میانگین ضریب هوشی هم، نام ایران با میانگین ضریب هوشی ۸۴ در بین 25 کشور باهوش دنیا قرار ندارد و برترین ‌آی‌کیو مربوط به کشور سنگاپور با امتیاز 1/107 است بنابراین طبق تحقیقات علمی دانشمندان، ما ایرانی‌ها نه‌تنها گل سرسبد هوش در دنیا نیستیم بلکه جایگاهی متوسط در جهان داریم. اما چرا خیلی از هموطنان تصور می‌کنند ما باهوش‌ترین مردمان دنیا هستیم و از این منظر همواره بر خود می‌بالند؟ 

ریشه فرهنگی
این نوع تفکر ریشه در آموزه‌های فرهنگی دارد؛ چنان که معتقدیم «هنر نزد ایرانیان است و بس»! و اصلا به زبان مبالغه شاعر توجه نداریم. مصطفی حیدری، دکتری روانشناسی سلامت در گفت‌وگو با درنگ می‌گوید:«چنین تفکراتی در ایران ناشی از پیوند عمیق ما با بخشی از گذشته و تاریخ کشورمان است. چون متصوریم خون آریایی در رگ‌هایمان جاری است پس می‌توانیم با بالیدن به آن همواره خود را بزرگ و بالا ببینیم و به آن مفتخر باشیم! در واقع اسیر خودبزرگ‌بینی شده‌ایم». او ادامه می‌دهد:«در دنیایی که کسب اطلاعات بیشتر و دانستن تنها راه پیشی گرفتن از دیگر کشورهای جهان شده، بسیاری از ما تنها با دل خوش کردن به اینکه هوش بالایی داریم و اگر بخواهیم و اراده کنیم می‌توانیم در قیاس با سایر کشورهای دنیا بی‌رقیب باشیم، اوقات خود را با چرخ زدن در شبکه‌های اجتماعی و انباشت اطلاعات بیهوده در مغز  و تبدیلش به زباله‌دانی سرگرم کرده‌ایم. غافلیم از اینکه عقب‌افتاده‌ترین کشورها که دارای ضریب هوشی بسیار پایین‌تری از ما هستند چطور با سرعت تمام، پیشرفت کرده‌اند».

هوش سرکوب‌شده
افراد باهوش، بسیار شوخ‌طبع و کنجکاوند. اما اگر ما مدعی هستیم که در زمره باهوش‌ترین افرادیم،  افراد باهوش مثبت‌اندیش، تلاشگر، روشنفکر، ریسک‌پذیر، با احساس مسئولیت، خویشتندار، خودشناس، خلاق، خود منتقد و انتقادپذیرند اما به راستی این ویژگی‌ها تا چه اندازه در میان ما ایرانیان رواج دارد؟
حیدری معتقد است: «بسیاری از ایرانی‌ها تعریف درستی از هوش ندارند و همین مسئله ضربه بزرگی به روح و روانشان وارد کرده. مشکل این عدم‌شناخت در دوران کودکی و روابط والدین با فرزندشان شکل می‌گیرد. چرا که بیشترین نیرویی که کودکان بین یک تا 7سالگی از آن استفاده می‌کنند هوش است. بهترین دورانی که می‌توان استعدادهای هوشی افراد را به دقت مورد ارزیابی قرار داد. اما والدین تعریف درستی از هوش و انواع آن ندارند. بنابراین با مقایسه هوش ذاتی و ارثی، کودکان را سرکوب می‌کنند. ملاک سنجش آنها در بیشتر مواقع هوش مکانیکی و ریاضی کودکان و نوجوانان است. آنها کسی را که توانایی ارتباط برقرار کردن با اشیا و محیط افراد خود را داشته باشد باهوش تلقی نمی‌کنند. کودکی که با ترفندی مادر را راضی کند تا بتواند از او بستنی بگیرد را باهوش تلقی نمی‌کنند. در جامعه ما فقط نوابغی که هوش مکانیکی دارند مورد تحسین و تمجید واقع می‌شوند و دیگران فارغ از هر استعداد هوشی دیگر، در قیاس با این نوابغ، احمق و کودن جلوه می‌کنند. بدین‌ترتیب با جمع بزرگی از هوش‌های سرکوب شده مواجهیم که نتوانسته‌اند در بزنگاه‌ها خود را پیدا کنند و تفکری مستقل داشته باشند. همه دنباله‌رو یکدیگر شده‌اند و تقلید جایی برای بالفعل‌شدن نبوغ و هوش نگذاشته تا موجب شکوفا شدن خلاقیت و ایده شود». 

هوش کلامی آلوده
این استاد دانشگاه در عین حال بر هوش کلامی ایرانی‌ها تأکید دارد؛ «شاید تنها موردی که موجب شده تا فکر کنیم ایرانیان باهوش‌‌ترین مردم جهان هستند هوش کلامی و روانی بالای ماست که آنهم ناشی از اضطراب و نگرانی است که با وضعیت اقتصادی متلاطم همیشگی بیشتر در کنه وجودمان ریشه کرده. چون افراد مضطرب در زمان‌هایی که بیمناک می‌شوند به‌طور مداوم به فکر کردن به جنبه‌های مختلف از یک شرایط ناراحت‌کننده می‌پردازند. البته همین هوش کلامی متأسفانه در مواردی آلوده به دروغ‌ها، دورویی‌ها و عدم‌صداقت‌ها با خود و دیگران شده و سلامت روان را به خطر می‌اندازد».