مهری برای صداقت

مریم سمائی 


مهریه یکی از موضوعات مهمی است که همیشه با حاشیه‌های زیادی همراه بوده است. از تعیین مهریه‌های جنجالی سال‌های گذشته که بگذریم به تعداد زندانیان مهریه می‌رسیم که این روزها سروصدای زیادی به‌پا کرده است.
اگرچه تعیین مهریه هیچ نقشی در رابطه و پیوند عاطفی زن و مرد ندارد و فقط باید نشانگر مهر و محبت مرد نسبت به همسرش باشد اما در سال‌های اخیر این موضوع به‌دست فراموشی سپرده شده و فلسفه اصلی تعیین مهریه برای زن نادیده گرفته می‌شود.

مهریه؛ دینی بر گردن مرد
 حجت‌الاسلام حمید رضا معلمی -کارشناس مذهبی و مشاور امور خانواده- در گفت‌وگو با درنگ درباره چرایی تعیین مهریه در دین اسلام می‌گوید: «ما اگر بخواهیم در چند جمله علت تعیین مهریه را برای زن خلاصه کنیم باید بگوییم که مهریه دِینی شرعی است که در عقد نکاح تعیین می‌شود و برعهده مرد است که عندالمطالبه و عندالاستطاعه به زن بپردازد. در قرآن کلمه صداق آمده است. درواقع کلمه مهریه و صداق به‌معنای صداقت و مهری است که مرد نسبت به زن دارد و با تعیین مهریه این صداقت و مهر خود را اعلام می‌کند. تعیین مهریه، به زن این اطمینان را می‌دهد که مرد برای زندگی با دوام با او آمده است و از طرف دیگر یک نوع پشتوانه مالی برای استقلال زن هم به‌شمار می‌رود. شهیدمطهری در کتاب «حقوق زن در اسلام» به‌طور مفصل به این موضوع پرداخته است».
او درباره انواع مهریه می‌گوید: «جدای از بحث عندالمطالبه و عندالاستطاعه 3نوع مهریه داریم. مهرالمسمی مهریه‌ای است که در زمان عقد توسط زوجین یا نماینده آنها تعیین می‌شود. مهرالمثل مهریه‌ای است که درصورت تعیین نشدن مهریه در عقد نکاح دائم و بعد از به‌وجود آمدن شرایطی طبق شئونات زن ازجمله شرایط خانوادگی اجتماعی و... به او تعلق می‌گیرد. مهرالمتعه هم یکی دیگر از انواع مهریه است که اگر میزان مهریه در عقد ذکر نشود برحسب شرایطی خاص، شرع و قانون متناسب با وضعیت مالی مرد آن را تعیین و به زن پرداخت می‌کند».

مهریه، حداقل و حداکثر ندارد
معلمی با اشاره به اینکه مهریه کاملا براساس توافق دوطرف تعیین می‌شود و حداقل و حداکثری ندارد توضیح می‌دهد: «موضوع مهم این است که شئونات زن باید در تعیین مهریه درنظر گرفته شود. هر چه شرایط خانوادگی، شغلی اجتماعی و... زن بالاتر باشد میزان مهریه هم می‌تواند بالاتر تعیین شود». این مشاور خانواده درباره اینکه چه چیزهایی می‌تواند به‌عنوان مهریه تعیین شود هم می‌گوید: «براساس ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی، مهریه باید مالیت و مشروعیت داشته و قابل تملیک باشد. زوج باید مالی را به‌عنوان مهریه قرار دهد که متعلق به‌خودش باشد و اگر متعلق به شخص ثالثی است، با رضایت آن شخص، مورد مهر قرار گیرد. مهریه باید منفعت عقلایی داشته باشد؛ بنابراین اگر انجام عمل یا تعهدی هم دارای این ویژگی باشد، می‌تواند مورد مهر قرار گیرد. مهریه‌های غیرمتعارف و غیرمعقول که امکان پرداخت آنها وجود ندارد مانند بال پروانه و... ایراد دارد و مهر به‌شمار نمی‌رود. تعهد به انجام عمل را هم می‌توان جزو مهریه درنظر گرفت».

تعیین مهریه در ازدواج موقت اجباری است
او با بیان اینکه اگر خانمی مهریه نخواهد ازدواج او باطل نمی‌شود، می‌گوید: «البته در ازدواج موقت به لحاظ شرعی و قانونی حتما باید مهریه تعیین شود، اما در ازدواج دائم اگر مهریه تعیین نشود ازدواج صحیح است و درنهایت مهرالمثل و مهرالمتعه تعیین خواهد شد».
معلمی در پاسخ به این پرسش که آیا باید مهریه را با توجه به شرایط اقتصادی امروز عندالاستطاعه کرد، به درنگ توضیح می‌دهد: «اگر مهریه عندالاستطاعه و براساس توانایی مرد باشد بحث کیفری آن منتفی می‌شود. چند سال پیش در کشور ما مهریه‌های بالا مرسوم شده بود که واقعا خارج از توان مرد بود. با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، الان حتی پرداخت مهریه‌های معقول هم گاهی خارج از توان پرداخت یک جوان است؛ بنابراین نباید پایمان را در مهریه‌های عندالمطالبه روی گلوی جوان بگذاریم و زندگی‌اش را با اسارت نابود کنیم، در عین حال مرد نباید یله و رها هم باشد و با تعیین مهریه عندالاستطاعه هر وقت دلش خواست مهر زن را بپردازد. به‌نظر من مسئولان باید راهی پیدا کنند که در موضوع پرداخت مهریه نه آنقدر زندانی مهریه داشته باشیم و نه زن بدون پشتوانه مالی بماند. باید بینابین باشد؛ هم عندالمطالبه و هم عندالاستطاعه».
این کارشناس مذهبی در پایان خاطرنشان می‌کند که در ازدواج مهم‌ترین موضوع انجام تحقیقات دقیق و کامل است. اگر سختگیری‌های خانواده‌ها قبل از ازدواج باشد؛ بهتر از آن است که بعد از ازدواج هر دو خانواده دچار مشکل شوند. خانواده‌ها نباید با اما و اگر جلو بروند، آنها باید طبق شرایط خانوادگی و با درنظر گرفتن شرایط واقعی جامعه مهریه را تعیین کنند؛ نه آنقدر مهریه را بالا بگیرند که جوان توان پرداخت آن را نداشته باشد و نه آنقدر کم که دختر بدون پشتوانه مالی بماند.