به وقت چای

اشکان جهان‌آرای | ساری-خبرنگار


این روزها هیاهو و فعالیت در باغ‌های چای ایران بیشتر از سایر فصول است. البته باغ‌های چای ایران مختص 2 استان مازندران و گیلان هستند و وقتی صحبت از اقتصاد چای داخلی ایران می‌شود، نگاه‌ها به سمت این 2 استان است. 

باغ‌های چای شمال که محصولی کم‌نظیر از نظر کیفیت در عطر و طعم تولید می‌کنند، چند سال است که به لطف افزایش قیمت خرید تضمینی، اندکی رونق گرفته‌اند و میزان تولید هم در آنها رو به افزایش است.
 
در حال حاضر نزدیک به 26 هزار هکتار باغ چای در گیلان و مازندران وجود دارد و بیش از 55 هزار چایکار مشغول کشت این محصول پرطرفدار هستند. البته تعداد مشاغل مرتبط با صنعت چای ایرانی بیشتر از این رقم است و به حدود 2برابر می‌رسد. 

این محصول پرطرفدار و پیوندخورده به زندگی ایرانی‌ها، در حال چیده شدن از باغ‌هاست و با پایان یافتن چین بهاره، از ابتدای همین هفته چین اصلی چای هم آغاز شده است. 


خرید تضمینی

طبق اعلام رئیس سازمان چای ایران از ابتدای فصل برداشت تا 19 خرداد از چایکاران مازندرانی و گیلانی 50 هزار و 534 تن چای در 158 کارخانه چای‌سازی خریداری شد که طبق نرخ خرید تضمینی چای در سال جاری، ارزش اقتصادی این مقدار محصول خریداری شده 158 میلیارد تومان است.

«حبیب جهانساز» با بیان این‌که تاکنون میزان پرداختی‌ها به چایکاران بابت خرید تضمینی از مرز 54 درصد گذشته و 84 میلیارد و 200 میلیون تومان پرداخت شده است، اظهار کرد: منابع لازم برای پرداخت بقیه مطالبات چایکاران نیز تامین شده و تا پایان این هفته بقیه بدهی به چایکاران شمال نیز پرداخت می‌شود.

 امسال شرایط مناسب اقلیمی سبب شده که فقط 6 درصد چای‌ بهاره خریداری شده درجه 2 باشد و بقیه این محصول درجه یک است و کیفیت بالایی دارد.

 قیمت خرید تضمینی برگ سبز چای در سال جاری نسبت به سال گذشته کیلویی 325 تومان برای برگ سبز چای درجه 2 و 350 تومان برای برگ سبز چای درجه یک افزایش یافت. 

طبق مصوبه شورای اقتصاد، امسال برگ سبز چای درجه یک کیلویی 32 هزار و 750 ریال و برگ سبز چای درجه 2 کیلویی 18 هزار و 492 ریال خریداری می‌شود. 


پیش‌بینی افزایش تولید

پارسال چایکاران گیلان و مازندران 112هزار و 700 تن برگ سبز چای برداشت کردند که حاصل آن 25 هزار و 600 تن چای خشک بود و رشدی 6 درصدی نسبت به سال 1396 را نشان می‌داد. 

بر اساس گفته‌های رئیس سازمان چای ایران، پیش‌بینی می‌شود که میزان خرید تضمینی برگ سبز چای به 130 هزار تن هم برسد که از این مقدار برگ سبز چای، 26 هزار تن چای خشک می‌توان به دست آورد.

این‌طور پیش‌بینی‌ می‌شود که با توجه به افزایش 18 درصدی میزان چای تولید شده در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته، امسال چای بیشتری از ‌باغ‌ها برداشت شود.

 جهانساز نیز معتقد است که با توجه به شرایط مساعد آب و هوایی، پیش‌بینی‌ شده امسال تولید چای در باغ‌های چای گیلان و مازندران 30 درصد بیشتر از سال گذشته باشد. 

وی با بیان این‌که سالانه در کشور حدود 105 هزار تن چای خشک مصرف می‌شود، گفت: ‌باغ‌های چای شمال حدود 27 درصد نیاز کشور را تامین می‌کنند. 

به همین دلیل واردات چای نیز انجام می‌‌شود، اما به دلیل کیفیت بالای چای ایرانی و استقبال مصرف‌کنندگان از چای داخلی، برخی کارخانه‌ها نیز اقدام به فروش جزئی چای به مصرف‌کنندگان می‌کنند.

البته ظرفیت کشت و تولید چای در گیلان و مازندران قابل افزایش است و در صورتی که برنامه‌های حمایتی از چایکاران ادامه داشته باشد، می‌توان به افزایش سهم چای ایرانی از بازار داخل و همچنین بیشتر شدن میزان درآمد از صادرات چای ایرانی امیدوار بود. 

جهانساز نیز به این موضوع تاکید دارد که اگر دولت ارز دولتی را به جای این‌که در اختیار بخش واردات چای قرار دهد، به واردات ماشین‌آلات و تجهیزات به روز مورد نیاز کارخانه‌های چای داخل اختصاص دهد، هم از واردات چای کاسته خواهد شد و هم میزان تولید چای در کشور افزایش می‌یابد.


فرار از رکود

ایران دوازدهمین کشور از نظر مصرف چای و پانزدهمین کشور از نظر مساحت باغ‌های چای است، اما این رتبه پانزدهم در مساحت باغ‌ها می‌تواند افزایش محسوسی داشته باشد؛ چراکه بر اساس آمارهای رسمی میزان تولید برگ سبز چای در نیمه نخست دهه 70 تا مرز 300 هزار تن نیز می‌رسید، اما برخی چالش‌های مدیریتی و ضعف‌ها در برنامه‌ریزی همراه با شرایط آب و هوایی دست به دست هم دادند تا از نیمه دوم دهه 70 تولید چای کاهشی چشمگیری داشته باشد و روند نزولی در پیش بگیرد. تا جایی که میزان برداشت برگ سبز چای به دلیل برخی اشتباه‌های مدیریتی به مرز 65 هزار تن نیز کاهش یافت. 

گردش مالی بالای چای و بازار مصرف همیشگی و پرسود آن سبب شد که مسئولان از سال 1392 به فکر احیای باغ‌های چای شمال بیفتند و برنامه‌های حمایتی را در پیش بگیرند.

 هرچند که خشکسالی در سال 1393 اجازه نداد تا برنامه‌های حمایتی دولت از چای در این سال اثرگذار شود و میزان تولید این محصول در باغ‌های چای گیلان و مازندران تا 60 هزار تن هم کاهش یافت، اما سیر صعودی تولید چای در این باغ‌ها از سال 1393به بعد آغاز شد. 

سال 1394 حدود 87 هزار تن و سال 1395 نیز بیش از 139 هزار تن برگ سبز چای تولید شد تا صنعت چای به عنوان فرصتی درآمدزا و اشتغال‌زا در شمال دوباره جان بگیرد. با همین رویکرد نیز احیای بیش از 4 هزار هکتار از باغ‌های چای شمال از سال 1393 تاکنون انجام شده است.

بازار پرمصرف چای در داخل و خارج از کشور و افزایش قیمت خرید تضمینی و برخی اقدامات حمایتی دیگر مانند حذف ارز دولتی برای واردات چای سبب شده که میل به افزایش کشت این محصول بین چایکاران بیشتر شود، اما مازندران و گیلان هنوز امکان افزایش تولید برگ سبز چای بیشتر را دارند.

 از سوی دیگر پشتیبانی از کارخانه‌های چای که تمرکزشان به دلیل بیشتر بودن مساحت باغ‌های چای گیلان در این استان بیشتر است، می‌تواند ارزش افزوده چای را نیز بیشتر کند.


صادرات و واردات چای

نگاهی به اعداد و ارقام مربوط به صادرات و واردات چای در سال گذشته اهمیت بیشتر شدن حمایت از چایکاران و کارخانه‌داران صنعت چای را نشان می‌دهد
. میزان کل صادرات چای ایران در سال گذشته 16 هزار و 326 تن بود که به 36 کشور صادر شد و 19 میلیون و 85 هزار دلار برای ایران ارزآوری داشت، اما سهم گردش اقتصادی از واردات چای به بازار داخلی بسیار بیشتر است. 

میزان کل واردات چای در سال 1397 طبق آمار سازمان چای ایران، 62 هزار و 289 تن بود که از 10 کشور وارد شد و بیش از 292 میلیون دلار ارز از کشور خارج کرد. بخش مهمی از این خروج ارز به واسطه حمایت از تولید چای با کیفیت ایرانی امکان‌پذیر است.
 
نکته قابل توجهی که در آمار صادرات و واردات چای ایران وجود دارد، تفاوت نسبت افزایش در ارقام مربوط صادرات و واردات این محصول از نظر وزنی و اقتصادی است. 

در حالی که حجم واردات چای سال گذشته به ایران حدود 8/3برابر چای صادر شده از کشور بود، ازرش اقتصادی چای وارداتی حدود 15 برابر چای صادر شده است.

 به عبارتی دیگر چای وارده شده با قیمتی بسیار بیشتر از چای صادراتی وارد کشور می‌شود. این تفاوت مشهود و چشمگیر نقش حمایت از تولید چای داخلی در جلوگیری از خروج ارز را بیشتر نمایان می‌کند. 

بیشترین مبادله ایران در زمینه چای با هند است. هندی‌ها سال گذشته 2 هزار و 956 تن چای از ایران خریداری کردند و 32 هزار و 266 تن چای به ایران فروختند. 

یکی از چالش‌ها و نگرانی‌های چایکاران و فعالان صنعت چای در این زمینه، خروج چای ضعیف یا کم کیفیت ایرانی از کشور با قیمت کم و وارد کردن آن پس از بسته‌بندی‌های جدید و افزودن طعم و رنگ به داخل کشور با قیمتی دست‌کم 2 برابر است؛ موضوعی که می‌تواند یکی از دلایل اصلی تفاوت نسبت افزایش اعداد صادرات و واردات از نظر وزنی و ارزش اقتصادی آن باشد.


راهکارهای رونق

صنعت چای در گیلان و مازندران هنوز جا برای رشد و ارتقا دارد. در صورت ادامه یافتن سیاست‌های حمایتی از چایکاران، شرکت دادن فعالان صنعت چای در تصمیم‌گیری‌ها، کم شدن تصدی‌گری دولت، در نظر گرفتن قوانین مناسب و قوی برای صادرات و واردات، جلوگیری از قاچاق چای و مهم‌تر از همه احیای تمام باغ‌های مستعد کشت چای در گیلان و غرب مازندران که نزدیک به 8 هزار هکتار تخمین زده می‌شود و سال‌هاست رها شده‌اند، می‌توان به رونق اقتصاد چای و ایجاد هزاران شغل دیگر در باغ‌های چای 2 استان شمالی امیدوار بود.