کودکان کار؛ از خیابان تا معدن

احمد میرخدائی _ روزنامه‌نگار

وقتی صحبت از کودکان کار به میان می‌آید دقیقاً از چه چیزی صحبت می‌شود و این تعریف، چه جمعیتی از کشور را در برمی‌گیرد؟ این پرسشی است که پاسخ آن از زبان آمار بسیار تلخ است؛ زیرا طبق آمارهای رسمی، کودکانی که سر چهارراه‌ها گل می‌فروشند و شیشه خودروها را تمیز می‌کنند یا کودکانی که در گوشه و کنار شهر مجبور به زباله گردی می‌شوند، فقط بخش کوچکی از جمعیت کودکان کار را در بر می‌گیرند و در این میان کودکانی هستند که حتی در مشاغلی سخت و به قول سازمان جهانی کار، مشاغل پرخطری کار می‌کنند که بزرگسالان نیز از انجام آنها ابا دارند.

به گزارش همشهری، آن‌گونه که آمارهای مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار از وضعیت کودکان کار 10تا 17ساله در سال 96حکایت می‌کند در این سال 143کودک در بخش معدن و 52هزار و 289کودک در بخش ساختمان فعالیت کرده‌اند؛ مشاغلی که از نظر قوانین سازمان جهانی کار جزو مشاغل پرخطر برای کودکان کار محسوب می‌شوند. 

ضمناً از کل کودکان کار ایرانی شاغل در بخش ساختمان 184کودک دختر بوده‌اند. ازجمله آمارهای قابل‌تأمل در حوزه کودکان کار این است که 36هزار و 909کودک 6تا 9ساله و 155هزار و 98کودک 10تا 14ساله در حال تحصیل نبوده‌اند که به‌زعم کارشناسان خروج آنها از نظام آموزشی می‌تواند باهدف اشتغال باشد.

4.5درصد کودکان کار می‌کنند
بررسی وضعیت فعالیت کودکان 10تا 17ساله کشور نشان می‌دهد از 9میلیون کودک، 499هزار کودک (معادل 5.54درصد از کل این کودکان) فعال (شاغل یا در جست‌وجوی کار) بوده‌اند که این تعداد نسبت به سال 94معادل 9.6درصد و نسبت به سال 95معادل 6درصد افزایش داشته است. این آمارها از افزایش تعداد کودکان کار در ایران حکایت دارد به‌گونه‌ای که کل 499هزار کودک فعال ایرانی، 410هزار کودک (معادل 4.5درصد از کل کودکان) شاغل و 89هزار نفر در جست‌وجوی کار بوده‌اند که تعداد کودکان شاغل نسبت به سال 94معادل 10.2درصد و نسبت به سال 95معادل 11.5درصد افزایش دارد. ترکیب جنسیتی کودکان کار در سال 96نشان می‌دهد از 410هزار کودک کار ایرانی، 81.9درصد پسر و 18.1درصد دختر بوده‌اند. به‌عبارت‌دیگر، در سال 96معادل 336هزار و 353کودک پسر و 74هزار و 257کودک دختر در حوزه‌های مختلف مشغول کار بوده و کودک کار محسوب شده‌اند.

کودکان کار چه‌کار می‌کنند
از کودکان کار کشور، 29.3درصد در گروه کشاورزی، 19.5درصد در گروه تولید صنعت، 12.7درصد در بخش ساختمان، 0.03درصد در استخراج معدن، 0.08درصد در گروه شغلی تأمین برق و گاز و مابقی در حوزه‌های متفرقه کار کرده‌اند. 
از این تعداد 120هزار و 329نفر در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند که نسبت به سال 94با افزایش 3.3درصدی مواجه شده است. همچنین 143کودک در بخش معدن فعالیت می‌کنند که البته تعداد آنها نسبت به سال 94با کاهش 49.1درصدی مواجه شده و از 551نفر به 143نفر رسیده اما در مقابل کودکان فعال در بخش ساختمان در سال 96با افزایش 5.1درصدی نسبت به سال 94به 52هزار و 289کودک رسیده است. براساس استانداردهای سازمان بین‌المللی کار، فعالیت اقتصادی استخراج معدن و ساختمان در زیرمجموعه گروه‌های عمده فعالیت پرخطر محسوب می‌شود و طبق آمارهای وزارت کار در سال 96همه کودکان کار حوزه معدن پسر بوده‌اند اما در حوزه ساختمان 184کودک دختر نیز مشغول فعالیت بوده‌اند.

مقیاس جهانی برای کار پرخطر
طبق توصیه‌نامه شماره 190سازمان جهانی کار، کارهایی که کودکان را در معرض آزار فیزیکی، روانی یا جنسی قرار دهد یا کار زیرزمینی، زیر آب، کار در ارتفاعات یا فضای بسته و کار با ماشین‌آلات و ابزار خطرناک و جابه‌جایی محموله‌های سنگین جزو فعالیت‌های پرخطر هستند. همچنین در این توصیه‌نامه کار در محیط ناسالم که کودک را در معرض مواد یا عوامل و فرایندهای پرخطر یا در دماها و سطوح صدا و ارتعاشاتی قرار دهد که به‌سلامت آنها آسیب می‌رساند، فعالیت پرخطر محسوب می‌شود.

مقایسه وضعیت ایران و جهان
براساس آمار مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار، مقایسه کودکان کار 5تا 17ساله در سطح ایران و جهان نشان می‌دهد به‌طور میانگین 9.6درصد از کودکان در این سن شرایطی دارند که آنها را در زمره کودکان کار قرار می‌دهد که حدود نیمی از این تعداد یعنی 4.6درصد از کل کودکان 5تا 17ساله در کارهای پرخطر مشغول هستند.
از این میان بیشترین نرخ کودکان مشمول کار کودک معادل (19.6درصد) به قاره آفریقا اختصاص دارد و پس‌ازآن قاره‌های آسیا و اقیانوسیه (7.4درصد)، آمریکا (5.3درصد)، اروپا و آسیای مرکزی (4.1درصد) کشورهای عربی (2.9درصد) و ایران (2.1درصد) از کودکان 5تا 17سال مشمول کار کودک هستند که بیش از نیمی از آنها دارای کار پرخطر هستند. در ایران 1.5درصد از کودکان 5تا 17سال در فعالیت‌های پرخطر حضور دارند.